معادلات جدید در بازار نشر

گروه فرهنگ و هنر: رشد گسترده اینترنت و دسترسی روزافزون مردم جهان به شبکه جهانی اطلاعات و ارتباطات، شرایط متفاوت و تازه‌ای را برای صنایع دوران مدرن ایجاد کرد؛ بهای ارزان و‌ بی‌مرز بودن در مکان و زمان به‌عنوان خصیصه‌های مهم و جذاب اینترنت، به سرعت بر همه انواع دیگر صنایع سایه انداخت.

کار تا آنجا پیش رفت که بسیاری از فعالان حوزه رسانه با خوش‌بینی اعلام کردند که دوران چاپ سر آمده است؛ این موضوع تا آنجا پیش رفت که هفته‌نامه پرتیراژ و معتبر بین‌المللی نیوزویک در روز ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲ با انتخاب تیتر «آخرین نسخه چاپی» روی جلد خود رسما با دنیای چاپ خداحافظی کرد و امیدوار بود تا از آن پس صرفا به صورت الکترونیکی در فضای مجازی منتشر شود. گسترش خیره‌کننده استفاده از گوشی‌های هوشمند موبایل،‌ لپ‌تاپ و به‌ویژه تبلت‌ها، زمینه‌های لازم برای نشر الکترونیکی را در مقابل نشر چاپی فراهم آورد و کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها و ... عمدتا با استفاده از این ابزارهای جدید در دسترس مخاطبانشان قرار گرفت، اما این ماجرا دوام چندانی نداشت و استقبال عمومی از نسخه‌های الکترونیکی کتاب‌ها و رسانه‌ها،‌ متناسب با رشد تکنولوژیک پیش نرفت؛ ‌

گویا شهروندان ترجیح می‌دادند تا همچنان به شیوه‌های قدیمی روی کاناپه روزنامه یا کتابشان را ورق بزنند. این موضوع باعث شد تا مدیران خوش‌بین هفته‌نامه نیوزویک نیز پس از مدتی به فکر انتشار دوباره نسخه‌های چاپی برای مشترکان نشریه شان بیفتند.با این همه در ایران نیز رشد و گسترش صنایع نشر الکترونیک و فراهم آمدن زمینه‌های استفاده از نسخ الکترونیکی کتاب‌ها و روزنامه‌ها،‌ روند تولید را در حوزه کتاب و رسانه‌های مکتوب تغییر داده است. در ساده‌ترین شیوه‌های رایج و تغییر یافته می‌توان به تفاوت شیوه‌های فال گرفتن از دیوان حافظ با استفاده از نسخ الکترونیک اشاره کرد، اما تغییرات در این حوزه بسیار گسترده‌تر از فال گرفتن است که در گزارشی مبسوط در آینده در همین صفحه خواهید خواند. به هر حال اکنون در دورانی هستیم که با توجه به سیل مطالبی که به صورت آنلاین در دسترس هستند، مردم دیگر نمی‌خواهند یک هفته صبر کنند تا تفسیر و تحلیل اخبار مهم را بخوانند، اما آیا این تمام ماجراست؟

نگاهی به آمار

برابر با آمار eMarketer، درآمد نشریات آمریکایی از آگهی‌های تبلیغاتی در دو سال گذشته با ۶/ ۲ درصد افزایش به ۳/ ۱۸ میلیارد دلار رسیده است. این سومین افزایش در چند سال اخیر است و بخش زیادی از آن به خاطر درآمدهای ناشی از آگهی‌های تبلیغاتی دیجیتال است، اما از دیگر سو درآمد حاصل از اشتراک نشریات چاپی در نیمه اول سال ۲۰۱۴ حدود ۱/ ۱ درصد بیشتر شده و هرچند فروش تک‌نسخه در دکه‌های روزنامه‌فروشی ۶/ ۹ درصد کمتر شده، اما در مجموع، فروش نسخه‌های چاپی نشریات تقریبا به اندازه گذشته بوده است.

تاثیرات و تاثرات کاغذ و نمایشگرهای الکترونیک

امروزه فناوری‌های نوین بر نشر سنتی کتاب و صنایع وابسته به آن تاثیر ژرفی داشته است، اما سوال اینجا است که آیا به کتاب هویت جدیدی نیز داده است؟از یک منظر، پیش از این به‌نظر می‌رسید ظهور کتاب‌های الکترونیک بر قیمت کتاب‌ها تاثیر بگذارد و افزایش خوانندگان این‌گونه آثار که به سایت‌های اینترنتی فروش کتاب همچون «آمازون» مراجعه می‌کنند، تهدیدی ماهوی برای ناشران و فروشندگان کتاب محسوب شود. «جیم هینکس»، دبیر سایت اینترنتی «کما پرس» دراین‌باره می‌گوید: «ادبیات در میدان نبرد با اینترنت وارد شده است.»هر چند، بر خلاف انتظارات، کتاب‌های چاپی، در کنار کتاب‌های الکترونیکی همچنان به بقای خود ادامه می‌دهند و فناوری‌های نوین به ناشران و کتابفروشی‌ها کمک کرده است تا مخاطبان جدیدی پیدا کنند و به راه‌های تازه‌ای برای داستان‌سرایی دست یابند.

آیا صنعت چاپ مبارز می‌طلبد؟

در حالی که نمی‌توان انکار کرد که فروش کتاب‌های چاپی با ظهور ابزارهای دیجیتال به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است اما برخی شواهد وجود دارند که نشان می‌دهد، میزان کاهش فروش آثار چاپی سیر نزولی بسیار کندی دارد و اشتیاق خوانندگان به رجوع به آثار الکترونیک رو به کاهش است. میزان فروش سایت «کیندل» که در سال ۲۰۱۱ میلادی به اوج خود، یعنی ۴۴/ ۱۳ میلیون پوند رسیده بود، در سال ۲۰۱۲ به ۷/ ۹ میلیون پوند رسید و تاکنون این رقم به طور تقریبی ثابت مانده است. فروش سایت «بارنز و نوبل نووک» طی یک سال ۷۰ میلیون دلار کاهش داشته و این فروشگاه اینترنتی کتاب تلاش کرد برای یکی از دفاتر شعبه‌های خود فروشنده‌ای پیدا کند که این تلاش به شکست انجامید. سال گذشته در انگلستان حدود ۷/ ۱ میلیارد پوند برای چاپ سنتی کتاب هزینه شد در حالی که این میزان برای کتاب‌های الکترونیک تنها ۳۹۳ میلیون پوند بود. همچنین طی تعطیلات کریسمس فروش کتاب چاپی نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته در برخی کتابفروشی‌ها ۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد و در برخی دیگر این رقم حتی تا به ۱/ ۸ درصد نیز رسیده است.

آیا شکل و قالب موثر است؟

موسسات متعددی وجود دارند که تلاش می‌کنند با ارائه تعریفی جدید بر اینکه کتاب چیست، بر شکاف میان کتاب‌های چاپی و دیجیتال پلی استوار کنند. موسسه انتشاراتی اسپانیایی «سی بوک» در سایت خود کارت‌هایی را ارائه کرده است که با آن می‌توان هم از کتابفروشی‌ها و هم از سایت‌های مرتبط خرید کرد. با اسکن کد مخصوص این کارت‌ها بر تلفن‌های همراه یا تبلت به راحتی می‌توان به خرید کتاب اقدام کرد. با وجود این، دکتر «رزا سالا رز» مدیر این سایت اینترنتی می‌گوید: «برخی کتابفروشی‌ها همچنان سیستم دیجیتال را همچون هیولایی می‌بینند که انگار قرار است آنها را ببلعد و ترجیح می‌دهند سر خود را مثل شترمرغ از ترس در خاک فرو کنند.»همچنین، موسسه «بوکیندی» مستقر در لندن نیز از فناوری برای تشویق مردم برای مراجعه به کتابفروشی محله خود استفاده می‌کند. این موسسه سیستمی را به‌کار گرفته است که کاربران استفاده‌کننده، هرگاه بخواهند در سایت «آمازون» از طریق فروشگاه اینترنتی «کروم» کتابی را جست‌وجو کنند، پنجره جدیدی را می‌گشاید و قیمت کتاب را در نزدیک‌ترین فروشگاه کتاب به او نشان می‌دهد.

«ویلیام کوکسان»، بنیان‌گذار این موسسه که خود را یک کتاب‌خوان متعارف توصیف می‌کند، می‌گوید: «این فناوری به شبکه‌ای مشتمل بر ۳۵۰ کتابفروشی مستقل انگلستان متصل است و کتابفروشی‌ها از طریق آن می‌توانند از اخبار بازار کتاب اطلاع یابند و سفارش‌ها را دریافت کنند و به آنها پاسخ دهند.»