روند خطرناک فن‌آوری اطلاعات در آفریقا

مترجم: روزبه مرسلی

منبع: HBR

طی چند دهه گذشته، فن‌آوری‌های نوظهوری همچون بیوتکنولوژی، میکروالکترونیک، فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، نقش مهمی را در توسعه اقتصادی واجتماعی ملت‌ها ایفا کرده‌اند. این فن‌آوری‌ها همزمان با نفوذ در جوامع، باعث افزایش بهره‌وری و فراهم کردن استانداردهای زندگی بهتری شده‌اند. از میان این فن‌آوری‌ها، فن‌آوری اطلاعات (آی‌تی) تبدیل به فن‌آوری غالب شده است.

آی‌تی تمامی عرصه‌های زندگی ما را، چه در حوزه عمومی و چه در حوزه خصوصی، با مرتبط کردن اشخاص، موسسات و دولت‌ها به صورت تعامل دوطرفه، متحول ساخته است. برخلاف هر تکنولوژی دیگری در دوره معاصر، به واسطه سازگارپذیری آسان این تکنولوژی، این وابستگی متقابل به سرعت گسترش یافته است. برای مثال در آفریقا، به‌رغم اینکه در این قاره دهه‌های متمادی از الکتریسته استفاده شده است، هنوز کسی نمی‌تواند ادعا کند که کل قاره تماما با این تکنولوژی سازگار شده است. همین مساله برای صنایع فضایی و بیوشیمی نیز صدق می‌نماید.

آی‌تی برای کشورهای در حال توسعه مفید است،‌ به مردم قدرت می دهد و زندگی آنان را ارتقا می‌بخشد. ولی در بسیاری از کشورهای آفریقایی، موفقیت‌‌های حاصل از آی تی، در صورت تکیه بیش از حد بر این فن آوری می تواند نتایج عکس به بار آورد. برای مثال نیجریه را در نظر بگیرید: این کشور در خلال دهه‌های اکتشاف نفت خام، هنوز هم نتوانسته است در زمینه صنعت اکتشاف، به تخصص داخلی در کشور خود دست یابد.

اگر شرکت‌های چندملیتی را در نظر نگیریم، نیجریه کشور تولیدکننده نفتی خواهد شد که در اکتشاف، استخراج و تولید پایدار با کمبودمهارت نیروی انسانی مواجه است در حالی که در زمینه آی‌تی، بیشتر موسسات نیجریه‌ای برای هر چالشی آماده‌اند.

موفقیت‌های آی‌تی در آفریقا به درجه‌ای رسیده است که می‌توان گفت تکیه بیش از حد بر آن می‌تواند خطر آفرین باشد. از بانک جهانی تا اتحادیه آفریقا، همه جا صحبت از آی تی در میان است. رویدادهای مربوط به آی‌تی در همه‌جا به گوش می‌رسد، نیازی به گفتن نیست که رقابت‌ بی‌پایانی بین شرکت‌های مشهوری مثل گوگل، مایکروسافت و بلک‌بری در جریان است و این برندها برای تصاحب رهبری بازار در این قاره می‌تازند. دولت نیجریه وزارتخانه جدیدی تاسیس کرده است، تا فقط بر آی‌تی و حوزه‌های مربوط به آن تمرکز کند.

در بیشتر دانشگاه‌های آفریقایی، تنها آزمایشگاه‌های فعالی که از حمایت مالی برخوردارند، آزمایشگاه‌های آی‌تی هستند. روسای دانشگاه‌ها با افتخار اعلام می کنند که آزمایشگاه‌های آی‌تی را تجهیز نموده‌اند بدون در نظر گرفتن فرصت‌هایی که قربانی این کار کرده‌اند. دانشجویان مهندسی کشاورزی به جای فراگرفتن چگونگی ساخت نسل بعدی ماشین‌های کشاورزی، بیشتر بر آی‌تی متمرکز شده‌اند. روند فعلی که در آن هرکس می‌خواهد به عنوان یک نخبه آی‌تی شناخته شود، فرآیندی مشکل‌ساز است. هر چند دانش آی‌تی می‌تواند در هر زمینه‌ای به کار گرفته شود، اما روشی که آفریقا در جهت توسعه این تکنولوژی گام بر می دارد، می‌تواند پیامدهای خطرناکی به دنبال داشته باشد. در قاره من، «فن‌آوری اطلاعات» با مفهوم خود «فن‌آوری» هم معنی است. اگر با آی‌تی آشنا نباشید، اهل فن نیستید. ممکن است شما متخصص موتورهای دیزلی یا تکنولوژی پلیمر باشید، ولی بدون تخصص در آی‌تی، عده کسانی که شما را در زمزه افراد فنی به حساب آورند‌، اندک است. آیا این مساله خطری در پی دارد؟ هر کسی می‌خواهد متخصص آی‌تی باشد. هیچ کس به این مساله فکر نمی کند که انسان به غذا نیاز دارد.

در دانشگاه نایروبی، من به تازگی از گروهی از دانشجویان علوم کشاورزی درباره برنامه‌شان بعد از فارغ‌التحصیلی پرسیدم. تنها یک نفر قصد داشت به کار در صنعت کشاورزی ادامه دهد، بقیه در صدد ساختن ابزار برای کشاورزان هستند. بله، آنها درباره سیستم عامل‌های موبایل و پرداخت با موبایل بیشتر از زمین‌های کشاورزی اطلاعات دارند. اکنون زمین‌های کشاورزی به آزمایشگاه‌های آی‌تی مبدل شده است. هر چند شما می‌توانید کشاورزی را روی تبلت شبیه‌سازی کنید، ولی نمی‌توانید میوه‌های مجازی میل کنید.

یک روزنامه معمولی را در آفریقا ورق بزنید، خواهید دید که ستون تکنولوژی به ستون آی‌تی تبدیل شده است. روزنامه‌ها راجع به گوگل، بلک بری، فیس بوک و اپل می‌نویسند، ولی به ندرت درباره شرکت‌های غیر آی‌تی (ولو اینکه در زمره شرکت‌های تکنولوژیکی قرار گیرند) گزارشی تهیه می‌کنند. روزنامه نگاری در حوزه فناوری نیز اکنون به روزنامه نگاری آی‌تی مبدل شده است. حتی دولت‌ها هم سیاست‌های مربوط به فن‌آوری را با سیاست‌های مربوط به آی‌تی اشتباه می‌گیرند. من قویا باور دارم که آی‌تی به آفریقا کمک کرده است و باید نقش مهمی در توسعه آفریقا ایفا کند. ولی، باید توازن هم وجود داشته باشد. این قاره به متخصصینی در معدن، زمین‌شناسی، نیمه‌هادی‌ها، کشاورزی، شیمی و سایر زمینه‌ها به جز آی‌تی نیاز دارد و دولت باید اطمینان حاصل کند که آی‌تی شرایطی را ایجاد نخواهد آورد که در آن ظرفیت این قاره‌ برای تغذیه ساکنانش و رقابت‌پذیری در آینده از بین برود.