دنیای اقتصاد: در حالی که آخرین گزارش‌ها از میزان تولید نفت اوپک و همچنین جلسه کمیته نظارت بر توافق، خبر از اجرایی شدن توافق ماه دسامبر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولید دارد، بانک جهانی در گزارش خود با عنوان چشم‌انداز بازارهای کالایی، پیش‌بینی کرد توافق اوپک تنها تا حدودی اجرایی شود، از این رو قیمت نفت در سال ۲۰۱۷ را ۵۵ دلار و بدون تغییر نسبت به گزارش سه ماه پیش خود برآورد کرد. این گزارش همچنین تاکید می‎‌کند که بازار نفت در نیمه دوم سال به تعادل خواهد رسید. با این حال تنها اگر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک که در توافق ماه دسامبر مشارکت داشته‌اند،سطح تولیدات خود را تغییر ندهند، شاهد نفت ۶۰ دلاری در سال ۲۰۱۸ خواهیم بود.

تعلل بازار برای رسیدن به تعادل

بر اساس گزارش بانک جهانی، قیمت نفت‌خام در سه ماه چهارم سال ۲۰۱۶ حدود ۱۰ درصد نسبت به سه ماه سوم افزایش یافته و به متوسط ۱/ ۴۹ دلار بر بشکه رسیده است. با وجود رشد چشمگیر قیمت نفت در سه ماه پایانی سال ۲۰۱۶، اما متوسط قیمت نفت در این سال حدود ۴۳ دلار و ۱۶ درصد کمتر از متوسط قیمت در سال ۲۰۱۵ است. علاوه بر رشد قیمت نفت در سه ماه پایانی سال ۲۰۱۶، نوسانات شدید یکی دیگر از ویژگی‌های بازار نفت در این بازه زمانی است. این نوسانات به دنبال ابهام در توان اوپک برای رسیدن به توافقی بر سر کاهش عرضه نفت رخ می‌داد، اما بالاخره در ماه پایانی سال اوپک و غیراوپک برای کاهش ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولیدات روزانه به توافق رسیدند و تثبیت نفت در قیمت‌های بالای ۵۰ دلار را رقم زدند.

همچنین رشد گسترده تقاضا در بازار نفت در سال گذشته موجب شد این بازار به آرامی مسیر رسیدن به توازن در عرضه و تقاضا را طی کند. از سویی کاهش سرمایه‎‌گذاری در صنعت نفت کشورهای غیرعضو اوپک موجب کاهش عرضه نفت از سوی این کشورها شد. با این حال به دلیل سطح پایین قیمت نفت حجم موجودی انبارهای نفتی جهان به خصوص در آمریکا همچنان در سطح بالایی باقی ماند. از این رو در اطلاعیه اوپک هدف اصلی توافق برای کاهش عرضه نفت، کاهش موجودی انبارهای نفتی قید شده و هیچ اشاره‌ای به رشد قیمت‌ها نشده است. با این حال به نظر نمی‌رسد توازن در سمت عرضه و تقاضا و کاهش موجودی انبارهای نفتی با سرعت رخ دهد، چراکه کشورهای غیرعضو اوپک اقدام به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری خود کرده‌اند بنابراین در سمت عرضه کاهش سریعی اتفاق نخواهد افتاد.

رشد عرضه نفت از سوی اوپک در سه ماه سوم ۲۰۱۶ ادامه یافت به‌طوری‌که در پایان سال نسبت به ابتدای سال ۱/ ۱ میلیون بشکه در روز بیشتر بود. انتظار می‌رود کاهش تولید به دنبال توافق ماه گذشته بر موجودی انبارهای نفتی اثرگذار باشد. انطباق جزئی تولید اوپک با سطح مورد توافق می‌تواند موجب کاهش موجودی انبارهای نفتی در نیمه دوم سال ۲۰۱۷ شود. اما اجرایی شدن کامل توافق می‌تواند در نیمه اول سال آثار خود را نشان دهد. با این حال بانک جهانی انتظار دارد انطباق جزئی در اجرایی شدن توافق ماه دسامبر رخ دهد و از این رو متوسط قیمت نفت در سال ۲۰۱۷ را ۵۵ دلار بر هر بشکه پیش‌بینی کرده است. این موسسه بر این باور است که اگر محدودیت در تولید نفت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک ادامه یابد، نفت در سال ۲۰۱۸ به‌طور متوسط ۶۰ دلار در بشکه معامله خواهد شد.

تعادل در بازار با توافق اوپک

بازار نفت در سه ماه دوم و سوم سال ۲۰۱۶ به تعادل نزدیک شد، اما در سه ماه پایانی سال با افزایش عرضه، مجددا بازار نفت با حدود ۷۰۰ هزار بشکه در روز مازاد عرضه مواجه شد. با این حال این مقدار همچنان از مازاد عرضه ۶/ ۱ میلیون بشکه‎‌ای سال ۲۰۱۵ کمتر است. رشد تولید در سه ماه پایانی سال بیشتر از سوی اوپک بود چراکه این کشورها پیش‌ از اجرایی شدن توافق برای کاهش تولید در ابتدای سال ۲۰۱۷، سعی داشتند با بیشترین توان خود به تولید بپردازند. بانک جهانی در گزارش خود توافق اخیر اوپک برای کاهش عرضه نفت را این‌گونه توصیف می‌کند: «اوپک که از سال ۲۰۱۴ کنترل قیمت و عرضه جهانی نفت را رها کرده بود، از سه ماه پایانی سال مذاکره برای بازگشت به نقش سنتی خود و مدیریت بازار نفت را آغاز کرد.»

اوپک در نشست ۳۰ نوامبر که در وین برگزار شد، تصمیم گرفت سطح تولیدات خود را در نیمه اول سال ۲۰۱۷ حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهد تا سطح تولید این سازمان(شامل اندونزی) به ۵/ ۳۲ میلیون بشکه در روز برسد. بر اساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، بدون در نظر گرفتن اندونزی که توافق اوپک را نپذیرفت و عضویت خود در این سازمان را لغو کرد، تولید اوپک با کاهش ۲/ ۱ میلیون بشکه نسبت به سطح تولید ماه اکتبر در نیمه اول ۲۰۱۷ باید به حدود ۹/ ۳۱ میلیون بشکه در روز برسد.

البته این توافق مشروط به کاهش تولید کشورهای غیرعضو اوپک شد. از این رو در ماه دسامبر به فاصله ۱۰ روز پس از توافق اوپک، کشورهای تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک برای کاهش تولید حدود ۶۰۰ هزار بشکه‌ای به توافق رسیدند. در گزارش بانک جهانی با اشاره به کاهش طبیعی تولید برخی کشورهای غیرعضو اوپک مانند جمهوری آذربایجان و مکزیک به تعهد قزاقستان برای کاهش «اندک» تولید تاکید شده است. اما نکته جالب این است که قزاقستان محدودیت تولید در سه میدان بزرگ این کشور یعنی کاشگان، کاراچانگ و تنگیز را نپذیرفته است. بنابراین کاهش تولید نفت این کشور متکی به تاخیر در توسعه دو میدان کوچک و کاهش طبیعی تولید در دیگر میادین نفتی قزاقستان است. بانک جهانی انتظار دارد که در سه ماه اول سال ۲۰۱۷ حدود یک میلیون بشکه از عرضه نفت کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و روسیه کاسته شود که به کاهش سطح موجودی انبارهای نفتی کمک خواهد کرد. اما در عین حال این گزارش تاکید می‌کند که میزان سرعت به تعادل رسیدن بازار نفت به کاهش تولید دیگر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک و همچنین میزان تقاضا بستگی دارد.

رشد اندک تولید نفت آمریکا

اما تولید کشورهای غیرعضو اوپک که در سه ماه چهارم سال ۲۰۱۵ به اوج رسیده بود، در سال ۲۰۱۶ در مسیر کاهش قرار گرفت. به‌طوری‌که متوسط تولید نفت این کشورها در سال ۲۰۱۶ حدود ۹۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۶ حدود ۵۰۰‌هزار بشکه تولید نفت آمریکا، ۳۰۰ هزار بشکه تولید نفت چین، ۱۰۰ هزار بشکه تولید هر یک از کشورهای کلمبیا و مکزیک کاهش یافته است. در مقابل تولید روسیه و برزیل رشد کرده است. بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند تولید نفت کشورهای غیرعضو اوپک در سال ۲۰۱۷ حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز افزایش ‌یابد. این رشد تولید بیشتر از سوی قزاقستان و برزیل خواهد بود، همچنین رشد اندکی در تولید نفت آمریکا و روسیه رخ خواهد داد. این در حالی است که افت تولید در کشورهای چین و مکزیک ادامه می‌یابد.

اما در خصوص تولید نفت آمریکا باید گفت، تولید این کشور که در آوریل ۲۰۱۵ به اوج خود یعنی ۶/ ۹ میلیون بشکه در روز رسید، در سال ۲۰۱۶ کاهش یافت و متوسط روزانه آن در سه ماه پایانی سال ۸/ ۸ میلیون بشکه بود. بیشترین افت تولید آمریکا در میادین نفت شیل رخ داده است. در حوزه ایگل فورد ۶۰۰هزار بشکه، حوزه باکن ۳۰۰ هزار بشکه و حوزه نیوبرارا ۱۰۰ هزار بشکه از تولیدات نفت شیل کاسته شد، اما در این میان حوزه نفتی پرمیان یک استثنا بود که به افزایش سرمایه‌گذاری و تولید پرداخت. با وجود کاهش تولید نفت شیل، بانک جهانی نیز به کاهش هزینه‌های تولید این نوع نفت در آمریکا اشاره می‌کند. بر اساس این گزارش هزینه سربه سری تولید نفت شیل به زیر ۵۰دلار به ازای هر بشکه رسیده و حتی در برخی مناطق مانند تگزاس هر بشکه نفت شیل با هزینه‌‌ای حدود ۳۵ دلار استخراج می‌شود. از این رو بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نفت ۵۰ تا ۶۰ دلاری برای افزایش تولید نفت شیل کافی خواهد بود.

رشد تقاضا در متوسط بلندمدت خود

رشد تقاضا برای نفت در سه ماه چهارم سال ۲۰۱۶ به ۶/ ۱ میلیون بشکه در روز رسید. در مجموع در سال ۲۰۱۶ رشد تقاضا برای نفت به خصوص از سمت کشورهای Non-OECD بسیار بالا بود اما همچنان از مقدار تقاضا در سال ۲۰۱۵ کمتر بود. رشد تقاضا در سال ۲۰۱۵ حدود ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز بوده اما در سال ۲۰۱۶ به ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده است. رشد تقاضا در سال ۲۰۱۵ به دنبال افت شدید قیمت نفت رخ داد اما در حال حاضر تا حدودی تاثیر قیمت‌های پایین نفت بر تقاضای آن رفع شده و رشد تقاضا به متوسط بلند‌مدت آن یعنی حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده است. در سال ۲۰۱۶ حدود یک میلیون بشکه در روز تقاضای کشورهای آسیایی افزایش یافته که از این مقدار ۴۰۰هزار بشکه از سوی چین و ۳۰۰هزار بشکه از سوی هند بوده است.

با این حال رشد تقاضای نفت در چین کمتر از ۲۰۱۵ بوده اما تقاضای هند شتاب بیشتری گرفته است. بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند رشد تقاضا در سال ۲۰۱۷ حدود ۳/ ۱ میلیون بشکه در روز باشد و تقاضا به ۸/ ۹۷ میلیون بشکه در روز برسد. بر اساس این گزارش، رشد تقاضا در سال جاری میلادی نیز مانند سال‌های اخیر از سوی کشورهای غیر‌OECD باشد. همچنین پیش‌بینی می‌شود تقاضای هند و چین هر دو ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد. اما بانک جهانی در پایان بر عدم قطعیت در برآوردهای این گزارش تاکید می‌کند و میزان عمل به توافق اوپک و غیرعضو اوپک، کاهش یا افزایش تولید نفت لیبی و نیجریه که از این توافق معاف شده‌اند، تغییر در هزینه توسعه زیر‌ساخت‌های نفت شیل به دنبال نوسانات تورمی در آمریکا و همچنین تغییر در میزان رشد تقاضا را از عواملی می‌داند که می‌تواند موجب برآورده نشدن پیش‌بینی‌های بانک جهانی از بازار نفت شود.

شرط نفت 60 دلاری