«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
چشمانداز صنعت اوره در سال ۲۰۲۴
اوره به عنوان تامین‌کننده نیتروژن لازم برای خاک در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیش از ۹۰درصد اوره تولیدی در جهان به مصرف کشاورزی میرسد. پیش‌بینی می‌شود قیمت اوره تا پایان سال ۲۰۲۳ تغییرات چشمگیری نداشته باشد و در قیمت‌ها در محدوده ۳۰۰ دلار باقی بمانند اما شاهد برتری نسبی عرضه در بازار اوره جهانی باشیم که می‌توان گفت منجر به کاهش قیمت‌ها با شیب بسیار کم خواهد شد و برای سال ۲۰۲۴ نیز با احتمال وقوع پدیده ال‌‌‌نینو و آسیب دیدن مزارع کشاورزی و اثرات دمایی و خشکسالی که به همراه خواهد داشت می‌تواند موجب کاهش تقاضا برای اوره شود، در حالی که عرضه ثابت بوده و تا حدودی انتظار افزایش عرضه از سوی تولیدکنندگان را داریم و بنابراین با ثابت بودن سایر پارامترهای تاثیرگذار بر قیمت اوره و برآورد عرضه و تقاضای مورد انتظار از مدل‌سنجی‌‌‌های انجام شده برای عرضه و تقاضای اوره جهانی در سال ۲۰۲۴ می‌توان انتظار چشمانداز نزولی بودن قیمت اوره با شیب بسیار کم در سال ۲۰۲۴ را برآورد کرد.
اوره به شکل صنعتی و گسترده از دو طریق گاز طبیعی یا زغال‌سنگ تولید می‌شود
فرآیند تولید اوره از گاز طبیعی به این صورت است که در ابتدا از گاز طبیعی آمونیاک تولید می‌‌‌گردد و سپس آمونیاک به همراه گازCO۲ به عنوان خوراک اصلی تولید اوره در مرحله اول فشرده‌سازی می‌‌‌شوند و با این افزایش فشار وارد مرحله سنتز اوره می‌‌‌شوند و در واحد سنتز اوره تحت شرایط دما و فشار معین به اوره تبدیل می‌‌‌شوند و سپس به واحد تبخیر و خالص‌سازی می‌‌‌روند تا خلوص اوره تولید شده در بخش سنتز اوره افزایش پیدا کند و سپس به مرحله دانه‌‌‌بندی ارسال شوند. سپس در مرحله آخر در واحد دانه‌‌‌بندی، محصول نهایی اوره به صورت گرانول جامد درآمده و دانه‌‌‌بندی و سپس محصول نهایی برای بسته‌‌‌بندی و ارسال آماده می‌شود. در روش دیگر که تولید اوره از زغال‌سنگ است بیشتر در کشور چین رایج است. اما در ایران تمام تولیدکننده‌‌‌های اوره از گاز طبیعی جهت تولید اوره و آمونیاک استفاده می‌کنند.
اوره به طور کلی در صنایع کشاورزی، شیمیایی، سیستم‌های خودرویی، دارویی و... کاربرد دارد. ۹۰درصد مصرف این محصول در جهان به کشاورزی اختصاص دارد و در تمام دنیا اوره به عنوان کودهای شیمیایی حاوی نیتروژن پرکاربردترین کود شیمیایی است. در کاربردهای عمومی، اوره دارای بالاترین مقدار ازت (۷/ ۴۶درصد) در میان همه کودهای جامد نیتروژنی است. بر همین اساس اوره پایین‌‌‌ترین هزینه حمل‌ونقل را به ازای هر واحد از تغذیه نیتروژنی به بار می‌‌‌آورد. به طور معمول اوره بین ۴۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هر هکتار بسته به نوع محصول و زمین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صنایع شیمیایی اوره به عنوان ماده اولیه برای تولید بسیاری از ترکیبات شیمیایی مهم مانند انواع پلاستیک به‌ویژه رزین‌‌‌های فرمالدئید اوره، انواع چسب که در ساخت تخته سه لایه مخصوص آب کاربرد دارد، سیانات پتاسیم یکی دیگر از محصولات صنعتی (خوراکی) است و نیترات اوره هم یک نوع ماده منفجره است. همچنین در سیستم‌های خودرو اوره در واکنش‌‌‌های مهم SNCR و SCR به منظور کاهش آلاینده‌‌‌های NOx که در گازهای حاصل از احتراق موجود هستند، کاربرد دارد. در صنعت دارویی نیز از اوره در ساخت داروهای آرام‌‌‌بخش، قرص خواب و... کاربرد دارد. همچنین از اوره در مواد سفید‌کننده دندان‌‌‌ها، همچنین برای تولید پودر لباسشویی، در رنگ‌‌‌ها به عنوان یک افزودنی برای تقویت و مرطوب‌کننده استفاده می‌شود. همچنین در آتشنشانی به عنوان یک ماده ضد شعله کاربرد دارد و در راهداری می‌توان از اوره به عنوان جایگزین سنگ نمک برای یخ‌‌‌زدایی استفاده کرد.
برای تولید اوره در ابتدا آمونیاک تولید می‌شود حال برای اینکه بتوان یک تن اوره تولید کرد به ۵۸۰ کیلوگرم آمونیاک نیاز است. برای تولید آمونیاک نیز از گاز طبیعی بهره گرفته می‌شود که به ازای تولید هر یک تن آمونیاک حدودا ۷۵۰ مترمکعب گاز مصرف می‌شود و بنابراین برای تولید هر یک تن اوره به ۴۳۵ مترمکعب گاز طبیعی نیاز است.
در مورد مصرف اوره به عنوان کود شیمیایی برای خاک می‌توان این طور تشریح کرد؛ وقتی که خاک نیتروژن خود را از دست می‌دهد تا ۶۰درصد بهره‌‌‌وری خود را از دست می‌دهد و از آنجا که خاک نمی‌تواند نیتروژن را برای مدت طولانی در خود حفظ کند باید به طور مرتب به خاک کود اوره اضافه شود تا بهره‌‌‌وری کافی را داشته باشد.
ظرفیت تولید اوره در جهان در حال حاضر در محدوده ۲۲۲ میلیون تن در سال قرار دارد ولی با توجه به پروژه‌‌‌های تولید اوره که در کشورهای هند، بنگلادش، نیجریه، مصر، روسیه و ازبکستان در حال اجر است ظرفیت تولید اوره تا سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی می‌شود که به ۳۰۰ میلیون تن در سال خواهد رسید. در مقیاس جهانی چین بزرگ‌ترین تولیدکننده اوره در دنیاست و بیشترین مصرف این محصول نیز به چین اختصاص دارد. پس از چین، هند و کشورهای خاورمیانه بیشترین ظرفیت تولید اوره جهان را در اختیار دارند با این تفاوت که هند تراز منفی دارد و میزان مصرف این کشور در اوره بیشتر از تولید داخلی آن است اما در خاورمیانه حجم مصرف به میزان قابل ملاحظه‌‌‌ای از تولید پایین‌‌‌تر است. همین امر موجب شده که بخش زیادی از اوره تولید شده در منطقه خاورمیانه به صادرات به سایر کشورها اختصاص پیدا کند. مهم‌ترین تولیدکنندگان اوره در جهان عربستان، چین و قطر هستند. عمدتا ۷۰درصد اوره تولیدی در جهان در منطقه آسیا مصرف می‌شود که از این میان چین و هند سهم ۴۱درصد از مصرف اوره در جهان را دارا هستند. از جمله شرکت‌های بازرگانی بزرگ در حوزه اوره می‌توان به Global trading، Comtrade fze، Rain trade و Muller financial اشاره کرد.
هر واحد استاندارد تولید اوره، ظرفیت ۱.۷۵۰ میلیون تن در سال را داراست. ارزش جایگزینی هر واحد استاندارد اوره طبق برآوردهای انجام شده معادل ۵۰۰ میلیون یورو است. در ایران در حال حاضر پتروشیمی‌‌‌های پردیس، شیراز، کرمانشاه، خراسان، لردگان، رازی و مسجد سلیمان به تولید اوره و آمونیاک مشغول هستند و چند طرح توسعه‌‌‌ای نیز وجود دارد که می‌توان به طرح توسعه‌‌‌ای پتروشیمی کرمانشاه، پتروشیمی هنگام که با مشارکت اندونزی ساخته شده و در آستانه افتتاح است و پتروشیمی‌‌‌های هرمز، زنجان، گلستان و... اشاره کرد که در دست ساخت هستند. در حال حاضر در کشور ۸ میلیون تن اوره تولید می‌شود که ۳ میلیون تن به مصرف داخلی میرسد و ۵ میلیون تن آن صادر می‌شود. نحوه فروش اوره در کشور به سه صورت انجام می‌شود بخش اول میزان اوره‌‌‌ای است که تحویل وزارت کشاورزی می‌شود و توسط کارگروه تنظیم بازار قیمت‌گذاری می‌شود و ما‌به‌التفاوت آن به شرکت‌های پتروشیمی منوط به اینکه آنها توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان حسابرسی یارانه‌‌‌ای شوند به صورت اختلاف قیمت تعیین شده با کمترین قیمت عرضه یک دوره ۶ماهه در بورس‌کالا محاسبه و در حساب‌‌‌های دولت ثبت می‌‌‌شوند در حال حاضر از سال ۱۳۹۸ همچنان مطالبات اوره‌سازان پرداخت نشده است. بخش دوم فروش اوره‌سازان از طریق بورس کالاست که به صورت ریالی انجام می‌شود و بخش سوم مربوط به فروش صادراتی شرکت‌هاست. قیمت پایه اوره در بورس‌کالا به صورت هفتگی و بر اساس نرخ‌های جهانی توسط دفتر توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی تعیین و اعلام می‌شود.
عوامل متعددی روی قیمت جهانی اوره تاثیرگذار است که از این میان می‌توان به وضعیت اقتصادی جهان، وضعیت آب و هوا، سیاست‌‌‌های مربوط به بایوانرژی در آمریکا و اروپا، قیمت محصولات کشاورزی و کودهای مصرفی، جایگزین‌‌‌های کودهای نیتروژن‌‌‌دار و نرخ رشد یا افت جمعیت در جهان و تقاضا برای غذا به عنوان مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت جهانی اوره اشاره کرد.بررسی مدل‌‌‌های عرضه و تقاضا برای اوره و استفاده از مدل‌‌‌سنجی‌‌‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر میزان عرضه و تقاضا به تعادل رسیده است و در این مدت نیز رشد عرضه و تقاضا با هم همزمان بوده و عبور از بحران گاز در اروپا مجددا بازار اوره را به تعادل رسانده است و قیمت اوره با شیب کم در این مدت نیز کاهشی بوده و کاهشی خواهد ماند. تا پایان سال ۲۰۲۳ پیش‌بینی می‌شود قیمت‌ها در محدوده ۳۰۰ دلار باقی بمانند و تعادل عرضه و تقاضا در بازار اوره با برتری نسبی عرضه تا پایان سال برقرار بماند. اما در سال ۲۰۲۴ با توجه به احتمال بالای رخداد پدیده ال‌‌‌نینو می‌توان انتظار داشت موجب کاهش تقاضا برای اوره شود و با میزان عرضه ثابت اوره و بازگشت بسیاری از تولیدکنندگان به میدان تولید شاهد افزایش عرضه نسبی در بازار اوره باشیم که موجب کاهش قیمت اوره خواهد شد و بنابراین برای سال ۲۰۲۴ نیز نباید انتظار افزایش قیمت خاصی در بازار اوره داشت و طبق نظر نگارنده محدوده‌‌‌های ۳۰۰ دلار برای سال ۲۰۲۴ برای اوره پیش‌بینی می‌شود.
