باز تعریف روابط قدرت‌های نفتی در پساتحریم

گروه اقتصاد بین‌الملل: یک ماه پس از توافق هسته‌ای ایران، خاورمیانه هنوز در شوک عمیقی به‌سر می‌برد. این توافق اتحادهای دیرینه و مستحکم را نه‌تنها در خاورمیانه، بلکه در سراسر جهان تغییر داده است.

این تغییر، در گزارش‌های رسانه‌ای که درباره توافق هسته‌ای ایران نوشته شده‌اند، به خوبی قابل مشاهده است. به تازگی در مقاله‌ای که یکی از روزنامه‌ها به چاپ رساند، نویسنده، مبارزه لینکلن با کنگره را به نبرد اوباما با رهبران کنگره و تندروها برای تصویب توافق هسته‌ای ایران تشبیه کرده است. لینکلن هم برای به تصویب رساندن متمم سیزدهم قانون اساسی آمریکا با کنگره در جدال بود. متمم سیزدهم قانون اساسی آمریکا رسما برده‌داری را ممنوع کرد.

براساس این مقاله، توافق هسته‌ای، ایران را از قید تحریم‌های بین‌المللی آزاد کرد. دیدگاه اوباما از این توافق، همچون دیدگاه ایران، این است که این توافق تنها مربوط به تسلیحات نیست بلکه مربوط به بازگشت ایران به جایگاه سنتی قدرت رهبری و نفوذ در منطقه است. تاثیر عظیم این دیدگاه در خاورمیانه، پادشاه تازه به تخت نشسته عربستان سعودی را وادار کرد به سرعت به آمریکا سفر کند تا از اوباما تضمین بگیرد اتحاد عربستان و آمریکا به واسطه توافق با ایران به خطر نخواهد افتاد.سفر پادشاه عربستان به آمریکا آنهم زمانی که تنش بین این دو کشور تا این حد زیاد نبوده است، گمانه‌زنی‌های گسترده‌ای را درباره ملاقات اوباما و پادشاه عربستان به‌وجود آورد اما دلگیری سعودی‌ها از توافق آمریکا واروپا با ایران برکسی پوشیده نیست.

از دیدگاه آمریکا، سعودی‌ها به درگیری‌هایی که خطر سرایت آن به تمام منطقه وجود دارد، دامن می‌زنند و این در شرایطی است که دولت آمریکا به شدت تلاش می‌کند به همراه روسیه، ایران و متحدان منطقه‌ای راه‌حل دیپلماتیک برای مشکلات منطقه پیدا کند. این مساله به ظهور روابط جدید بین عربستان و روسیه منجر شده است و مذاکرات بین روسیه و اوپک امکان هماهنگی درمورد سطح تولید نفت را به وجود آورده است. اوپک در جدیدترین گزارش رسمی خود تلویحا اعلام کرده است که کاهش تولید هماهنگ با کشورهای غیرعضو اوپک را می‌پذیرد. در این گزارش آمده است: «اگر عزم لازم برای مواجهه مشترک با چالش‌های صنعت نفت وجود داشته باشد، آینده بسیار بهتر خواهد بود.» مقامات روسیه با همتایان خود در اوپک جلساتی را برگزار کرده‌اند و به گمانه‌زنی‌های کارشناسان نفتی درمورد احتمال اجرای اقدامات هماهنگ دامن زده‌اند. اما به‌رغم لحن مثبت مذاکره‌کنندگان، این مذاکرات تاکنون به نتیجه نرسیده است. ایگور سچین، مدیرعامل روس‌نفت، گفته است این شرکت نمی‌تواند به شیوه اوپک عمل کند. حتی اگر کاهش تولید به معنی احتمال افزایش قیمت نفت باشد، کاهش تولید برای روسیه دشوار خواهد بود. اقتصاد روسیه آسیب دیده است و این کشور باید تاجایی که می‌تواند نفت بفروشد.

گرچه روسیه و عربستان درباره تولید نفت به توافق نخواهند رسید، اما این دو کشور درمورد بحث‌های مربوط به خرید نیروگاه‌های هسته‌ای و تجهیزات نظامی از روسیه پیشرفت‌های زیادی کرده‌اند و این مساله زنگ خطری برای آمریکا و بریتانیا است که برای مدتی طولانی تامین‌کننده تجهیزات نظامی عربستان بوده‌اند. اما هنوز مشخص نیست روابط عربستان و روسیه یک اتحاد جدید است یا صرفا نمایشی از استقلال عربستان.

از سوی دیگر، ملاقات اخیر مقامات سعودی و اسرائیلی و دست دادن آنها که به منظور هماهنگی استراتژی‌های نظامی علیه ایران انجام شد، مورد استقبال آمریکا و اتحادیه اروپا قرار گرفت. اما اکنون مسائل به گونه‌ای تغییر کرده است که کسی تصورش را نمی‌کرد. درحال حاضر به نظر می‌‌رسد عربستان و رژیم صهیونیستی سیاست‌هایی را آماده می‌کنند که مستقل از سیاست‌های متحدان غربی‌شان است و نتانیاهو قصد دارد در ماه جاری در روسیه با پوتین ملاقات کند.

برخی معتقدند روابط سرد آمریکا و اسرائیل در نتیجه تیرگی روابط شخصی اوباما و نتانیاهو است، اما برخی دیگر بر این باورند که اوباما دیگر به اسرائیل به‌عنوان یک متحد استراتژیک عمده نمی‌نگرد و آن را باری بر دوش ایالات متحده و مایه دردسر در خاورمیانه می‌داند. گرچه اعطای کمک‌های مستقیم به اسرائیل تا ۵/ ۱ میلیارد دلار افزایش یافته و مبلغ کل این کمک‌ها برای پنج سال آینده به ۵/ ۴ میلیارد دلار رسیده است، اما بعید به نظر می‌رسد اوباما با عرضه گسترده تسلیحات پیشرفته آمریکا به عربستان و اسرائیل موافقت کند. از سوی دیگر، مخالفان توافق هسته‌ای ایران در آمریکا شکست تلخی را متحمل شده‌اند، زیرا کنگره نتوانست رای کافی برای اجرایی نشدن این توافق جمع‌آوری کند و ضربه سختی به نیروهای تندروی کنگره وارد شد.

مقامات عربستان سعودی که پیش از دیدار خود از واشنگتن کاملا آگاه بودند اوباما رای لازم برای پیروزی در کنگره را به دست می‌آورد، به تازگی از مخالفت علنی خود کاسته‌اند و حتی می‌گویند منطق آن را درک کرده‌اند و این توافق را می‌پذیرند. این مساله که عربستان قدرتمند و ثروتمند به‌عنوان یک درخواست‌کننده در واشنگتن دیده شود، اتفاق نادری است. اما عربستان احتمالا دلیل خوبی دارد که نگران از دست دادن آمریکایی باشد که طی ۷۰ سال مدافع اصلی این کشور بوده است.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا گزارش داده است که طی پنج سال گذشته انقلاب نفت شیل آمریکا به این کشور امکان داده است واردات نفت را به بیش از نصف کاهش دهد. درنتیجه آمریکا وابستگی کمتری به واردات نفت اوپک دارد و این مساله به‌طور چشمگیری شرایط روابط آمریکا و اوپک را تغییر می‌دهد.

این در شرایطی است که در مطبوعات جهان این بحث به راه افتاده است که احتمالا توافق هسته‌ای به روابط حسنه بین آمریکا و ایران یا حتی شکل‌گیری یک اتحاد واقعی بین این دو کشور منجر خواهد شد. مخالفان سرسخت این توافق ادعا می‌کنند که ایران و آمریکا هم‌اینک در جنگ علیه گروه تروریستی داعش در عراق با یکدیگر شبه‌اتحاد دارند. اوباما به تازگی گفته است: «قبول دارم که ما قصد نداریم بدون جلب موافقت روسیه، ایران، ترکیه و دیگر شرکایمان در خلیج فارس مشکلات سوریه را حل کنیم.» از نظر عربستان سعودی که اعتمادشان به آمریکا دچار تزلزل شده است، این اظهارات اوباما نشانه‌ای از اطمینان خاطر نیست.

اما طی چند روز اخیر اخباری در پایگاه‌ خبری دیلی‌ بیست و روزنامه‌های واشنگتن پست و نیویورک تایمز منتشر شده است مبنی بر اینکه تندروها به دلیل همدستی مخفیانه اوباما با روسیه از او به شدت انتقاد کرده‌اند. سپس این خبر در سراسر رسانه‌های غربی پخش شد و اکنون بیشتر از آنکه یک شایعه به نظر برسد، یک واقعیت بی‌چون و چرا درنظر گرفته می‌شود. در همین راستا، داستان مشابهی در یک وب‌سایت اسرائیلی منتشر شده است مبنی بر اینکه آمریکا مسوولیت پایان دادن به جنگ سوریه را به روسیه و ایران سپرده است. از سوی دیگر، مساله‌ای که تحولی چشمگیر به وجود خواهد آورد بحران پناهجویان در اروپاست که موجب شده «اروپای پیر» در موضع‌گیری خود در جنگ سوریه تجدیدنظر کند. به نظر می‌رسد آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، موضع‌گیری ناتو علیه بشار اسد را رد کند و با موافقت فرانسه و ایتالیا از کمک روسیه در سوریه استقبال کند.

توافق اخیر شرکت‌های نفتی اتحادیه اروپا با شرکت روسی گازپروم برای توسعه خطوط لوله گاز به آلمان نشانه آشکاری بود از این مساله که به‌رغم بحران اوکراین، اتحادیه اروپا تمایل دارد دوباره با روسیه تجارت کند. به نظر می‌رسد درگیری‌های خاورمیانه مساله اوکراین را به حاشیه رانده است.

این در شرایطی است که چند ماه پیش افراد کمی پیش‌بینی می‌کردند اوباما و پوتین در جریان برگزاری اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با یکدیگر ملاقات می‌کنند تا درباره چشم‌انداز همکاری برای پایان دادن به جنگ سوریه گفت‌وگو کنند.

توافق غرب با ایران درحال ایجاد یک تحول تاریخی در روابط خاورمیانه است و برخی از اتحادهای قابل اعتماد و پایدار هفتاد ساله را تهدید می‌کند. همزمان، بحران بی‌پایان پناهجویان سوری، اروپا را وادار می‌کند به یافتن متحدان جدید فکر کند.