اجماع موقت!
گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: صد و شصت و هشتمین نشست سران کشورهای صادرکننده نفت روز گذشته در مقر این سازمان در وین برگزار شد و همانطور که پیش از این نیز پیش‌بینی می‌شد فضای این نشست سنگین و پرتنش بود، اما نهایتا نتیجه همان شد که پیش از اجلاس پیش‌بینی می‌شد؛ ابقای هفت‌ماهه البدری و تثبیت موقتی سقف تولید.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت 19:45 به وقت تهران) اخباری ضد و نقیض از این اجلاس به گوش می‌رسد؛ درحالی‌که برخی منابع ایرانی از احتمال رسیدن اجلاس 168 اوپک به دور دوم خبر داده‌اند، اما خبرگزاری‌های خارجی از جمله رویترز و بلومبرگ اعلام کردند سقف تولید اوپک افزایش یافته و به 5/ 31 میلیون بشکه در روز رسیده است و در پی انتشار این خبر بازارهای جهانی نفت مجددا افت کرد و بهای نفت خام آمریکا از حدود 42 دلار به ازای هر بشکه به کمتر از 40 دلار رسید. در نشست 168 اوپک علاوه‌بر تصمیم‌گیری درخصوص سقف تولید اوپک و تعیین دبیرکل این سازمان، درباره پیوستن دوباره اندونزی به‌عنوان عضو جدید و بازگشت ایران به بازار نفت نیز بحث و تبادل‌نظر شد.

تثبیت دوباره سقف ۳۰ میلیون بشکه‌ای
با وجود اخبار ضد و نقیضی که از اجلاس ۱۶۸ اوپک تا پیش از نشست خبری وزرا منتشر شد، اما بالاخره نتیجه همان شد که پیش از این کارشناسان اعلام کرده بودند. سقف ۳۰ میلیون بشکه‌ای تولید نفت اوپک فعلا تغییر نکرد و قرار شد اعضا در نشستی فوق‌العاده درخصوص سقف تولید این سازمان تصمیم‌گیری کنند. اوپک از نشست ۱۶۰ این سازمان که در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۱ برگزار شد تصمیم گرفت به جای نظام سهمیه‌بندی از سقف تولید استفاده کند، از آن زمان تاکنون با وجود افت‌و‌خیز‌های بازار نفت این سقف تولید تغییری نکرده است. اما طی یک سال اخیر این مساله اهمیت بیشتری یافته چراکه قیمت نفت با افت بی‌سابقه‌ای مواجه شده است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، در طول دو بازه زمانی بین سه نشست اخیر این سازمان یعنی فاصله بین نشست ۱۶۶ تا ۱۶۷ (۶ آذر ۹۳ تا ۱۵ خرداد ۹۴) قیمت نفت حدود ۱۰ دلار و از نشست ۱۶۷ تا نشست روز گذشته شاهد افت ۲۰ دلاری، حدود ۳۰ درصد، قیمت نفت بوده‌ایم، کارشناسان بر این باورند که تصمیم به تثبیت سقف تولید موجب می‌شود بازار نفت در بی‌ثباتی باقی مانده و افت قیمت نفت ادامه یابد.

شروع افت قیمت نفت از تیرماه سال پیش شروع شد و قیمت‌ها از آن زمان تاکنون حدود ۶۰ درصد افت کرده است. در نشست ۱۶۶ که تقریبا یک سال پیش برگزار شد، تقابل دو نگاه در اوپک به چشم می‌خورد، دسته اول که شامل ایران و ۷ عضو دیگر بود خواهان کاهش تولید نفت و به تعادل رساندن بازار بودند، اما دسته دوم که شامل عربستان و دیگر کشوهای عرب حاشیه خلیج فارس می‌شد اصرار به تثبیت سقف تولید نفت داشتند؛ اما از آنجا که تصمیمات در اوپک با اجماع اعضا گرفته می‌شود نه حداکثر آرا، سقف تولید اوپک بدون تغییر ماند. اما کشورهای عضو در این سازمان به این سقف تولید نیز پایبند نماندند، اعضای اوپک از جولای سال ۲۰۱۴ تاکنون، حدود یک سال‌و‌نیم، بیش از سقف تولید روزانه ۳۰ میلیون بشکه‌ای خود نفت تولید کرده‌اند. در حال حاضر نیز این سازمان نزدیک به ۳۲ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند. بنابراین ایران نیز سیاست خود را در این نشست ترغیب اعضا به پایبندی به سقف تولید قرار داد. به گفته زنگنه پیش از این نشست ایران نامه‌ای به دبیرکل این سازمان ارسال کرد و در آن خواهان پایبندی اعضا به سقف تولید شد.

اعلام برنامه افزایش تولید در پساتحریم
ایران در نشست قبلی خود نامه‌ای به دبیرکل اوپک ارسال کرد و افزایش تولید نفت ایران بعد از لغو تحریم‌ها را به اوپک اطلاع داد، اما به‌نظر نمی‌رسد اعضای اوپک از ورود ایران به بازار نفت استقبال کنند. در این راستا می‌توان به اظهارات وزیر نفت نیجریه که ریاست نشست روز گذشته اوپک را نیز بر عهده داشت اشاره کرد. ایبه کاچیکوو پیش از عزیمت به وین به خبرنگاران گفته بود که این کشور به‌منظور جلوگیری از افت بیشتر قیمت نفت از اوپک می‌خواهد تا ایران را از برنامه خود برای افزایش تولید نفت خام پس از لغو تحریم‌ها بازدارد. البته اظهارات وزیر نفت نیجریه با واکنش تند زنگنه مواجه شد. وزیر نفت پیش از ترک تهران در پاسخ به این اظهارات گفت: این چنین اظهارنظرهای خارج از صلاحیت و جایگاه رئیس کنفرانس است و چنانچه شخصی دلش برای وضع آشفته بازار و قیمت پایین نفت می‌سوزد، به کشورهایی فشار بیاورد که سهم تولیدی ایران را گرفته‌اند؛ نه اینکه حق مسلم حاکمیت یک کشور را با گفته‌هایش نادیده گیرد.‌

وزیر نفت همچنین یک روز پیش از نشست رسمی اوپک (پنج‌شنبه) در جمع خبرنگاران افزایش تولید نفت خام و بازگشت به بازارهای جهانی پس از لغو تحریم‌ها را حق قانونی ایران دانست و گفت: هیچ کس نمی‌تواند ایران را از حق قانونی خود منع کند. وی همچنین با بیان اینکه تولید نفت ایران در سال‌های اخیر به اجبار تحت‌فشار تحریم‌ها کاهش یافته است، تحرکات کشورهای اوپک برای جلوگیری از بازگشت ایران به بازار نفت را مصداق تمایل این کشورها برای ادامه تحریم‌های ایران دانست. زنگنه تاکید کرد که افزایش تولید نفت ایران اصولا قابل بحث و مذاکره نیست.

راهبرد بلندمدت ایران در نشست 168
ایران در نشست پیشین اوپک دو نامه، یکی به اعضای این سازمان و دیگری به دبیرکل اوپک ارائه کرد. در یکی افزایش تولید نفت ایران بعد از لغو تحریم‌ها اعلام شده بود و در نامه دیگر ایران پیشنهاد بازگشت به نظام سهمیه‌بندی را به اعضای این سازمان پیشنهاد داد. در نشست روز گذشته ایران این دو راهبرد را ادامه داد. از سویی بازگشت به نظام سهمیه بندی را مطرح کرد و از سوی دیگر وزیر نفت بارها در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرد که ایران در هر شرایطی تولید خود را افزایش خواهد داد.

هر چند این راهبرد در دو نشست قبلی از سوی ایران پیشنهاد شده است، اما به‌نظر نمی‌رسد از سوی دیگر اعضا از آن استقبال شود یا اینکه در شرایط کنونی این مساله عملی باشد. چراکه عراق که سال‌ها خود را از نظام سهمیه بندی خارج نگه داشته است در شرایط فعلی نیز حاضر نیست در قالب این نظام برنامه‌های افزایش تولید خود را محدود کند. فریدون برکشلی، نماینده اسبق ایران در اوپک در این راستا به «دنیای اقتصاد» گفت: به اعتقاد من در شرایط کنونى دل‌مشغولى اصلى اوپک، مشکلات درون‌سازمانى نیست. اعضا عموما در سطح درصدهاى خود از تولید جمعى سازمان نفت تولید مى‌کنند، مثلا عربستان از تابستان ٢٠١٤ همان ٣٣ درصد از تولید جمعى را حفظ کرده است.

به گفته وی اوپک در حال حاضر با مساله تولید ۵/ ۴ میلیون بشکه در روز شیل آمریکا و حدود ١٠ میلیون بشکه‌ای تولید روسیه مواجه است. برکشلی در این باره تشریح کرد: در واقع دولت آمریکا تقریبا همه مقررات زیست محیطى را براى نفت شیل معلق کرده و هزینه تولید شیل را به زیر ٣٠ دلار در بشکه پایین آورده و روسیه نیز بى‌پروا نفت خود را با تخفیف عرضه می‌کند و اوپک را به یک جنگ قیمت تمام عیار وارد کرده است. همه اینها در شرایطى است که اوپک توان مدیریت بازار جهانى نفت را با داشتن تنها سهم ٢٨ درصدى از آن ندارد. این نماینده سابق ایران در اوپک افزود: این شرایط مشابه ۸۶-١٩٨٥ است که یمانى اوپک را به وادى جنگ سهم عادلانه بازار کشاند.

وی درخصوص نقش کنونی ایران در اوپک گفت: تا آنجا که به ایران مربوط مى‌شود، کشور ما ضمن ترغیب اعضا به بازگشت به نظام سهمیه‌بندى، لازم است بحث برقرارى نظام مدیریت ظرفیت‌سازى بین اعضا را نیز مطرح کند که مسلما مورد حمایت عربستان هم خواهد بود؛ چراکه عراق خود را خارج از نظام سهمیه‌بندى نگه داشته و به سرعت ظرفیت‌سازى مى کند، ایران نیز به جبران سال‌هایى که کمتر از پتانسیل واقعی خود ظرفیت‌سازى کرده خود را براى جهش آماده مى‌کند، همین رویه بازار جهانى را با مازادى مواجه خواهد ساخت که به زیان ثبات بازار خواهد بود.

۱۳ عضوی شدن اوپک و ابقای البدری
در نشست روز گذشته اوپک درباره جایگاه دبیرکلی این سازمان نیز بحث شد و همانطور که پیش‌بینی می‌شد البدری ۷۵ ساله لیبیایی در این مقام برای ۶ ماه دیگر ابقا شد. سالم البدری نماینده لیبی در اوپک در سال ۲۰۰۷ برای یک دوره سه ساله به‌عنوان دبیرکل اوپک انتخاب شد و طبق قوانین این سازمان توانست یک دوره دیگر در این سمت باقی بماند؛ بنابراین مدت قانونی دبیرکلی وی در دسامبر ۲۰۱۲ به پایان رسید. اما از آنجا که هر سال نمایندگانی از سوی دو رقیب دیرینه در اوپک، ایران و عربستان برای این جایگاه پیشنهاد می‌شدند اعضای این سازمان نتوانستند بر سر این موضوع به اجماع برسند. عدم هماهنگی و اجماع اعضای اوپک همای سعادت البدری شد و موجب شد وی به مدت ۹ سال در این سمت باقی بماند. اما ابقای البدری تماما به نفع سعودی‌ها بود، چراکه عربستان با حمایت از ابقای البدری مانند این بود که فردی را از کشور خود در این سمت گمارده است. البدری طی این سال‌ها به مثابه فرد بی‌طرفی که باید حافظ منافع همه اعضای اوپک باشد عمل نکرد و حتی گزارش‌های این سازمان را به شکلی ترتیب می‌داد که سیاست‌هایی را که سعودی‌ها به اوپک تحمیل می‌کردند، تایید کند.

از دیگر موضوعاتی که در نشست روز گذشته درباره آن تصمیم‌گیری شد، بازگشت اندونزی بعد از ۷ سال به سازمان کشورهای صادرکننده نفت بود. این کشور پیش از این در فاصله سال‌های ۱۹۶۲ تا ۲۰۰۸ در اوپک عضویت داشت. با این رخداد تعداد اعضای اوپک به ۱۳ کشور رسید، اما اندونزی تنها عضو این سازمان محسوب می‌شود که صادرکننده نفت نیست و خود از کشورهای واردکننده نفت خام محسوب می‌شود. در واقع میزان تقاضای نفت خام این کشور از میانه سال ۲۰۰۰ همزمان با افزایش رشد اقتصادی آن رو به افزایش گذاشت، از سویی پرداخت یارانه سوخت به‌منظور کمک به قشر ناتوان جامعه از دیگر عوامل افزایش مصرف بنزین در این کشور بود؛ به‌طوری‌که اندونزی را از سال ۲۰۰۴ به واردکننده نفت تبدیل کرد. در پی این وقایع بود که اندونزی در سال ۲۰۰۸ به عضویت خود در اوپک پایان داد. این کشور در حال حاضر روزانه حدود ۸۰۰ هزار بشکه نفت تولید می‌کند در حالی که بر اساس برآوردهای «بی‌پی» مصرف نفت خام آن بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز است، بر این اساس مقدار نفت تولیدی اندونزی تنها کفاف نیمی از مصرف داخلی آن را می‌دهد. برخی کارشناسان بر این باورند که موافقت اوپک با پیوستن یک کشور مصرف‌کننده به جمع تولیدکنندگان نفت به معنای این است که اوپک پذیرفته است که مثل سابق در بازار نفت نقشی ندارد و از شکل یک کارتل نفتی خارج شده که این به معنای افول قدرت این سازمان است، اما اعضای اوپک و اندونزی بر این باورند که پیوستن این کشور موجب تقویت روابط کشورهای مصرف‌کننده و تولیدکننده نفت خواهد شد.