ساده سفر کنید، ساده اقامت کنید
پرستو فخاریان Parastoo.fakharian@gmail.com همه چیز خیلی ساده است؛ شما عضوی از جامعه بومی خواهید شد، در خانه‌های محلی ساکن می‌شوید، در نواحی اطراف گردش می‌کنید و از تجملات و تسهیلات لوکس به دور خواهید بود. این شکل جدیدی از اقامتگاه‌های گردشگری است: خوشه‌سار بوم‌گردی. در کشور عزیزمان که یکی از مهم‌ترین کشورها در حوزه طبیعت‌گردی است، سال‌ها گردشگران بسیاری برای سفر به نقاط مختلف روستایی- طبیعی، اقامت و گردش در چنین مناطقی همواره دچار مشکل می‌شدند. چه بخورند؟ کجا استراحت کنند و شب را به روز برسانند؟ در کدام قسمت‌های منطقه موردنظر باید در جست‌وجوی جاذبه‌های طبیعی و روستایی باشند؟ همه اینها بخش بزرگی از دغدغه‌های آنها را تشکیل می‌داد. گرچه اکوتوریسم یا گردشگری روستایی شاید به ظاهر نیاز به زیرساخت‌های خاصی نداشته باشد، اما به هرروی به دلیل شرایط خاصی که اکوتوریست با آن روبه‌رو خواهد بود لازم است که ملزوماتی برای آن درنظر گرفته شود.

حالا چند سالی می‌شود که خانه‌های خوشه‌سار بوم‌گردی، هم اقامت گردشگران را تضمین می‌کنند، هم آنها را در منطقه به گشت و گذار می‌برند و هم غذای بومی آنها را فراهم می‌آورند. طی سال‌های اخیرگروهی از افراد شبکه‌ای از خانه‌های محلی را احیا و بازسازی کردند که از مهم‌ترین شروطشان حفظ معماری بومی بوده و هست- تفاوت معناداری که بین چنین مراکزی با دیگر مراکز اقامتی در جای جای کشور به چشم می‌آید-. از دیگر تفاوت‌هایی که خوشه‌سار را از یک مهمان‌پذیر یا هتل جدا می‌کند این است که در خوشه‌سار، تنها بحث خواب و خوراک گردشگر مطرح نیست؛ پذیرایی ساده و محلی، درگیر کردن ساکنان محلی در فعالیت‌های گردشگران، احترام به فرهنگ و آیین‌های مردم بومی، معرفی هنرها و صنایع خاص منطقه و معرفی موسیقی ایرانی- عرفانی از عمده‌ترین خدماتی است که هر فردی به عنوان یک اکوتوریست به محض ورود به منطقه از آن برخوردار خواهد شد.
ممکن است به نظر برسد که چنین امکانات و شرایطی، از «دور» قشنگ و جذاب هستند و افرادی که به زندگی شهری عادت کرده‌اند و به امکانات شهری نیاز دارند، نخواهند توانست چنین سفرهایی را تحمل کنند! پس جالب است بدانید تعدادی از این خانه‌های احیا شده، براساس سلیقه احیاگرانشان، به شکلی کاملا مدرن (در معماری داخلی) درآمده‌اند و گردشگران حتی می‌توانند در آنجا به اینترنت نیز دسترسی داشته باشند. بنابراین از دیدگاه یک گردشگر در این حوزه، سفر به روستاها و شهرهای قدیمی علاوه بر اینکه آنها را از زندگی روزمره شهری دور می‌کند و به آنها فرصت این را می‌دهد که در بستر اجتماع محلی با آداب و سنن آشنا شوند، بعضا امکاناتی را فراهم می‌‌آورد که چندان نیز از جهان مدرن به دور نماند.
البته همینطور هم که نمی‌شود؛ یعنی اینکه چنین پدیده‌ای فقط به گردشگر و به قولی اکوتوریست قابل اتکا باشد. پس میزبانان محلی چه سودی از چنین اتفاقی می‌برند؟ گردشگری پایدار موید همین امر است که حضور گردشگران در روستاها باید باعث ارتقای زندگی جامعه محلی نیز بشود. ایجاد شغل‌های مرتبط با توریسم می‌تواند زمینه جلوگیری از مهاجرت مردم روستا را به شهرهای بزرگ فراهم سازد. تلاش برای توزیع عادلانه درآمد و روند صحیح افزایش درآمدهای حاصل از گردشگری در منطقه نیز در پیشگیری از اثرات منفی گردشگری از جمله رقابت‌های ناسالم و بروز اختلافات محلی نقش مهمی ایفا می‌کند. بازسازی و مرمت خانه‌های منطقه نیز از دیگر مزایای گسترش امثال این طرح برای جامعه محلی است. به همه اینها باید حضور فعال زنان در فعالیت‌های اجتماعی- بومی را نیز بیفزاییم. عموما در اداره و ارائه خدمات در خوشه‌سار زنان می‌توانند نقش محوری داشته باشند و از آنجا که خوشه‌سارها اغلب خانوادگی اداره می‌شوند، زنان خدمات پذیرایی از گردشگران را مدیریت می‌کنند. به علاوه تولید صنایع دستی بومی نیز یکی از مهم‌ترین مظاهر فعالیت زنان در این عرصه است.pic۱
نظیر چنین اقامتگاه‌های بوم‌گردی در آسیا و اروپا نیز وجود دارد و در آن کشورها نیز به صورت خانوادگی و محلی اداره می‌شوند. پژوهش‌های علمی انجام‌شده نشان داده، چنین اقامتگاه‌های بومی که نزدیک‌ترین نمونه به اکولوژها هستند، همانطور که گفته شد گام موثری در جهت توسعه پایدار گردشگری برداشته‌اند و توانسته‌اند در کنار بالابردن سطح کیفیت زندگی مردم محلی، رضایت گردشگر و رونق کسب و کارهای گردشگری را در مناطق روستایی فراهم کنند. در ایران برخی از اعضا و موسسان این اقامتگاه‌ها به‌عنوان کارآفرینان برتر در گردشگری برگزیده شده‌اند و همچنین اقامتگاه‌های بومی خوشه‌سار نیز تبدیل به برندی برتر در عرصه گردشگری شده است؛ البته بگذریم که همچنان مسوولان گردشگری از وجود چنین اقامتگاه‌هایی بی‌خبرند!pic۲