موزه‌ای که از هر گوشه آن نوای‌سازی به گوش می‌رسد
گشتی در موزه موسیقی
فرحناز ایران‌نژاد از موزه صبا که منزل شخصی استاد ابوالحسن صبا است، به‌عنوان نخستین موزه موسیقی در ایران یاد می‌شود. سال‌ها بعد در سال ۱۳۸۹ در فضایی به مساحت ۱۴۰۰ متر و در سه طبقه موزه دیگری تحت عنوان موزه موسیقی در تهران افتتاح شد. اما با توجه به مدت زمان اندکی که از تاسیس این موزه می‌گذرد در آن تنها سازهای ایرانی در معرض دید عموم قرار داده می‌شود. (البته موزه‌هایی هم به صورت پراکنده در گوشه وکنار ایران و در شهر‌های تبریز شیراز و مازندران هم ساخته شده‌اند). تعداد سازهای این موزه ۲۴۰ عدد و تنوع آنها به ۲۰۰ مورد می‌رسد که از مناطق دور و نزدیک به صورت امانی اهدایی و یا خرید جمع‌آوری شده‌اند.
فرحناز ایران‌نژاد از موزه صبا که منزل شخصی استاد ابوالحسن صبا است، به‌عنوان نخستین موزه موسیقی در ایران یاد می‌شود. سال‌ها بعد در سال 1389 در فضایی به مساحت 1400 متر و در سه طبقه موزه دیگری تحت عنوان موزه موسیقی در تهران افتتاح شد. اما با توجه به مدت زمان اندکی که از تاسیس این موزه می‌گذرد در آن تنها سازهای ایرانی در معرض دید عموم قرار داده می‌شود.
(البته موزه‌هایی هم به صورت پراکنده در گوشه وکنار ایران و در شهر‌های تبریز شیراز و مازندران هم ساخته شده‌اند). تعداد سازهای این موزه 240 عدد و تنوع آنها به 200 مورد می‌رسد که از مناطق دور و نزدیک به صورت امانی اهدایی و یا خرید جمع‌آوری شده‌اند.
سالن طبقه همکف دارای بخش‌هایی مانند سالن سازهای بادی و زهی و کوبه‌ای است. سالن سازهای سنتی هم در طبقه اول قرار دارد. یکی از امکانات موزه موسیقی سیستم پخش اطلاعات همزمان با بازدید است. دستگاه کوچکی شبیه به خودکار را مقابل ویترین‌ها می‌گیرید و پس از دریافت اطلاعات‌ساز، یک قطعه از ساز را هم برایتان پخش می‌کند. با ورود به سالن همکف اولین ساز داخل محفظه استوانه‌ای به چشم می‌خورد که از سازهای مذهبی است. این ساز در مراسم سوگواری محرم و در شهر گیلان از آن استفاده می‌شود و از یک نی بلند تشکیل شده است که کاسه انتهایی آن از جنس کدو است و شکل جالبی دارد. سالن سمت چپ بخش سازهای بادی، سوتک‌ها، نی‌ها و هواصدا‌ها است. همچنین در این سالن سازهای زهی، سازهای مضرابی و آرشه‌ای هم موجود است. در قسمت پایین ویترین اول تعدادی از سوتک‌ها قرار گرفته است. این سوتک‌ها از جنس سفال هستند و تقریبا در تمام نقاط ایران از آنها استفاده می‌شده است. در بالای این ویترین سوتک‌های چوبی متعلق به آذربایجان قرار دارد که از پوست درخت بید ساخته شده و از نادرترین سازهای پولیس‌دار هستند. در ویترین‌های ۳، ۴، ۵ سرنا‌ها در معرض دید قرار
گرفته‌اند. سرنا‌ها تقریبا در همه مناطق ایران به جز ترکمن صحرا وجود دارد. سرنای نرماشیر در استان کرمان به سرنای نرولاس معروف است و تفاوت این سرنا با سرناهای دیگر بدنه چوبی این ساز است. این سرنا توسط یک دهل دو طرفه و یک دهل کوچک که جوره نامیده می‌شود با چوب و دست نواخته می‌شود. در ویترین‌های ۱۰، ۱۱، ۱۳ می‌توان سازهایی مانند نی‌ها نی‌لبک‌ها، نی‌انبان‌ها و ساز معروف بالابان و یا نرمه‌تار را دید. این ساز از بدنه چوبی و یک زبانه گرانبها در بالای آن ساخته شده است. دلیل گرانی زبانه هم دشواری و ظرافت در نگهداری آن است. منطقه اصلی مورد استفاده این ساز آذربایجان است. شاخ‌نفیر یا بوق هم نوعی ساز هواصدا است که معمولا از شاخ گوزن ساخته می‌شود و مهم‌ترین مورد استفاده آن در مراسم سوگواری محرم است. نوع کوچک این ساز در ایران تهیه می‌شود اما انواع بزرگتر آن از آفریقا یا هند آورده می‌شود. ساز قوپوز یا ساز عاشیقی از سازهای مضرابی موزه است. این ساز در مناطق آذربایجان شرقی و غربی، همدان، قزوین و اردبیل نواخته می‌شود. خوانندگی و داستان گویی در کنار ساخت و نوازندگی ساز عاشیقی از جمله مهم‌ترین هنر عاشیق است. این ساز را اغلب با
قاوال (دایره) و بالابان همراهی می‌کنند و هم‌ریشه موسیقی آذربایجان و ترکیه است. در شمال خراسان به واسطه حضور و سکونت ترک زبان‌ها و کردها نیز این ساز به چشم می‌خورد. مهم‌ترین فرم اجرای موسیقی این ناحیه داستان‌گویی است. داستان‌هایی مانند لیلی و مجنون، ابراهیم ادهم و شاه اسماعیل.
ویترین‌های بعدی به نمایش قیچک‌های بلوچستان اختصاص یافته است. مهم‌ترین آوازها و مقام‌های موسیقی بلوچستان به همراهی قیچک اجرا می‌شود. در این قسمت از سالن انواع تمبک‌های بلوچی، دوتار‌های صدف‌کاری آذربایجان، دوتار نقره کاری شده، رباب تمبور کرمانشاه، دو تار ترکمن‌صحرا، چنگ‌ها وکمانچه ترکمنی به نمایش درآمده است. هرکدام از این سازها ترانه‌ها، آواها و داستان‌های عاشقانه و دلنشین را در میان تارهای خود پنهان دارند. سالن سازهای کوبه‌ای در سمت راست قرار گرفته است و به بخش‌های چون دهل‌ها، تمبک‌ها و دف‌ها تقسیم شده است. دهل‌ها شامل دهل‌های لیوا یا شیخ فرج بوشهر و جزیره خارک است. دهل‌های شیخ فرج در مراسمی به همین نام همراه با ترانه‌ها و آوازهایی اجرا می‌شود و برای اهالی خارک مقدس و مورد احترام است. آنها معتقدند این مراسم زارها و جن‌ها را از بدن بیرون می‌کند. در واقع این مراسم نوعی موسیقی درمانی هم محسوب می‌شود. در این سالن انواع دهل‌های بلوچی، کردستانی و سایر مناطق به نمایش گذاشته شده است. قدیمی‌ترین دف در حدود ۲۰۰ سال قدمت دارد و مربوط به خانقاه قادریه است که در اینجا نگهداری می‌شود. انواع نقاره، طبلا،
تمبک، تمبک آتشکده زرتشتیان، چوغ و دایره چند ضلعی ۲۰۰ ساله کرمان هم در این سالن دیده می‌شود. در سالن سازهای سنتی هم انواع سازهای زهی مضرابی و آرشه‌ای قرار گرفته است. این سازها شامل انواع سازهای قانون، بربط، عود، کمانچه و همچنین انواع نفیسی از تارها و سنتور‌های متعلق به نوازندگان چیره دست و استادان ماهر موسیقی ایرانی است که به موزه اهدا شده است. در میان تارهای اهدایی تار ناصرالدین‌شاه بیش از همه چشم‌نوازی می‌کند. از جمله سازهای اهدایی استاد عبادی می‌توان به سه تار میرزا عبدالله مفتح‌السطان عشقی اشاره کرد. از گنجینه موزه، می‌توان به سازها و برخی از لوازم شخصی و آثار نوازندگان و موسیقیدانان مانند زنده‌یاد احمد عبادی، حاج قربان سلیمانی و مجموعه فرهنگی صوتی گلشن ابراهیمی، استاد قنبری، پروانه و خاطره... نیز اشاره کرد. کتابخانه این موزه با گنجایش ۱۶۰۰ عنوان کتاب در حوزه موسیقی، ادبیات و هنر در اختیار پژوهشگران است. این موزه در میدان تجریش خیابان دربندی واقع شده است.
ارسال نظر