بام ایران کجاست؟
برج‌های بلند بر ستیغ «یونان کوچک»
اسدالله قربان زاده- مریم آرام بروجن؛ بام ایران. شهرستانی که در گذر زمان بافت تاریخی و سنتی خود را حفظ کرده و اکنون در سایه وجود آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی یکی از قطب‌های گردشگری استان چهارمحال و بختیاری است. این شهرستان در دشتی وسیع در محل تلاقی راه‌های مواصلاتی ۳ استان چهارمحال و بختیاری، اصفهان و فارس قرار گرفته است. ارتفاع نزدیک به ۲۱۹۷ متری از سطح دریا موجب شده تا بروجن یکی از سردترین شهرهای کشور لقب بگیرد. این ویژگی اقلیمی موجب شده، بروجن از جهت محیط زیست حیوانی و گیاهی بسیار غنی و پرجاذبه باشد.
اسدالله قربان زاده- مریم آرام بروجن؛ بام ایران. شهرستانی که در گذر زمان بافت تاریخی و سنتی خود را حفظ کرده و اکنون در سایه وجود آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی یکی از قطب‌های گردشگری استان چهارمحال و بختیاری است. این شهرستان در دشتی وسیع در محل تلاقی راه‌های مواصلاتی 3 استان چهارمحال و بختیاری، اصفهان و فارس قرار گرفته است. ارتفاع نزدیک به 2197 متری از سطح دریا موجب شده تا بروجن یکی از سردترین شهرهای کشور لقب بگیرد. این ویژگی اقلیمی موجب شده، بروجن از جهت محیط زیست حیوانی و گیاهی بسیار غنی و پرجاذبه باشد. از سوی دیگر از گذشته‌های دور بافت فرهنگی این شهرستان باعث شده تا بروجن، به‌عنوان پایگاه فرهنگی و هنری چهار محال بختیاری شناخته شود که وجود چهره‌های برجسته علمی از جمله دکترعلی‌اکبر بابایی بروجنی، دکتر جواد ابراهیمی، دکتر تورج نوایی، دکتر ابوالقاسم بختیاری، دکتر صادق ولیان بروجنی و نیز عالم وارسته حکیم آیت‌الله جهانگیرخان قشقایی و نیز شعرایی همچون مرحوم محمدعلی فرخی، مرحوم محمدعلی دفتری، مرحوم اختری، مرحوم شارق، مرحوم صهبا و نیز از معاصران بهمن رافعی بروجنی، پانته آ صفایی، زهره اخوان طاهری، عبدالله روا و مریم
آرام مهر تاییدی بر دیار هنرخیز و دانش‌پرور بروجن زده است.
از سوی دیگر وجود مشاهیر فراوان این کهن دیار در عرصه‌های مختلف موجب شده تا نام «یونان کوچک» را نیز یدک بکشد. در سال۱۲۷۴ هجری شمسی یعنی درست۱۳۱ سال پیش بنای یک دارالفنون کوچک که بعدها به نام سیدجمال‌الدین معروف شد، در این شهر گذاشته شد.
تاریخ بروجن
این شهر دارای محله‌های فراوانی است که برخی از آنها بسیار قدمت دارند و همواره بافت سنتی خود را حفظ کرده اند.
تاریخ دقیق اسکان در این شهر مشخص نیست، هرچند قدیمی‌ترین تاریخ مسجل برای بروجن را می‌توان بر اساس سنگ مزاری که چندی پیش در این شهرستان با تاریخ فوت متوفی به سال ۱۰۰۴ هجری قمری (۹۷۴ هجری شمسی) یافت شده محاسبه کرد. به نوشته محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در کتاب «مرآة البلدان» در زمان ناصرالدین شاه قاجار «قریه بروجن تیول حسینقلی خان ایلخانی به شمار می‌آمد و او قدری از اراضی آن را خریده بود. جمعیت بروجن در آن دوره به هزار خانوار می‌رسید و سه مسجد و سه رشته قنات داشت، مالیات آن ۹۳۰ تومان بود و هر سال 200 خروار بذرافشان داشت.» تاریخ مرکزیت جمعیت به حدی که بتوان آن را شهر نامید، به زمان نهضت مشروطیت و تجمع بختیاری‌ها در این شهر برای فتح اصفهان و سپس فتح تهران می‌رسد. در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی صمصام‌السلطنه بختیاری با هزاران نفر سوار وارد بروجن شد و پس از آن عزم اصفهان کرد.
بروجن از دوره ناصرالدین شاه قاجار به بعد با یک آهنگ کند گام‌های توسعه، پیشرفت و ترقی را برداشت؛ هرچند بلایای طبیعی همچون زلزله و سیل و نیز منازعات سیاسی موجب تغییرات ناخواسته در این مسیر شد.
با شروع قرن چهاردهم هجری قمری بروجن بناهای اساسی و کاربردی به خود دید. این عمارت‌ها عمدتا ساخته حاکمان وقت بودند که با اموال رعیت و با هزار منت برای آنان ساخته شد. از این مدت به بعد بود که شهر قلعه‌ای‌شکل اندک‌اندک گسترش یافت و خود دارای قلعه‌های متعدد و عمارت‌های آبرومند و زیبای فراوان شد.
چندین مسجد همچون (مدنی و شیخ علی)حمام هایی چون (بازار، مکتب‌خانه، سید، حاج میرزا آقا برجیان، سرچشمه خونی، دم مکتب‌خونه، حسن، محله پایین، کربلایی عبدالله، ظلمبادخان)حسینیه مانند (کاروانسرا، آقا اسدالله، شترخواب، محله پایین، کرامت) مقابر محلی مثل (آسید اسدالله، اسد خان، میرمعین) بازار شهاب، کاروانسرا، آسیای آبی، پل (مصلی) و... در این شهر ساخته شد.
رشد فزاینده جمعیت بروجن از دهه‌های سوم و چهارم قرن حاضر آغاز می‌شود. بروجن دارای یک بافت قدیمی در اطراف فلکه مرکزی است که بیش از 60 خانه و عمارت قجری را در دل خود جای داده که به مرور ایام از میان رفته‌اند. با توجه به بالا بودن هزینه نگهداری این گونه منازل، میل خانواده‌ها به استفاده از تسهیلات روز و افزایش ضریب امنیت و بهداشت و نبود سرمایه‌گذاری مدیران محلی در سازمان‌ها و ادارات مسوول در حفظ این‌گونه عمارت‌ها، می‌توان گفت، تا آینده‌ای نزدیک تنها یک یا دو خانه از میان این ساختمان‌ها باقی بماند.
شهر برج‌های بلند
وجه تسمیه بروجن بدین سبب است که در سال‌های بسیار دور میان دو قوم اکسینا و بخادا (بختیاری کنونی) درگیری بوده و قوم بخادا برای دفاع برج‌های زیادی برای دیده‌بانی و دفاع ساخته بود که بدین سبب به آن شهر اورجست می‌گفتند که بعد به اورجن (که هم‌اکنون نیز اهالی آن را می‌گویند) و سپس به بروجن تغییر کرده است.
در افسانه‌های قدیم مردم این دیار چنین آمده است که «شهر بروجن به واسطه داشتن قلعه‌های متعدد با برج‌های بلند که ساکنان آن برای نگهبانی از محصولات و دام‌های خود ساخته بودند؛ برجی‌ها یا اورجی‌ها (به معنی محلی با برج‌های متعدد) نام داشته که به مرور زمان اورجن و در ادامه بروجن شده است.»
این شهرستان بیش از 50 تپه و محوطه باستانی و تاریخی را در دل خود جای داده که تا پایان فروردین ماه 1385، 21 تپه آن در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده‌اند. تپه‌ها به چهار گروه عمده تپه قلعه یا قلعه تپه‌ای، محوطه‌های باستانی(تشکیل‌یافته از یک یا چند تپه و محدوده تاریخی اطراف آن)، تپه‌های باستانی و تاریخی از هزاره هفتم پیش از میلاد تا قرن 10 و11 هجری و غارهای شگفت‌انگیز قدیمی تقسیم شده‌اند.
در سفرنامه ناصر خسرو، بروجن به نام «ارجان» یا «ارغان» یاد شده که ساکنان آن از منطقه‌ای مابین سرحدات بختیاری و بهبهان کنونی به این مکان آمده و سکنی گزیدند.»
در این خصوص مطالعات بسیار زیادی انجام گرفته و حتی به کمک علم تیپ‌شناسی (فولوژی) و ادله و اسناد تاریخی این وجه تسمیه اثبات شده است. «ارجان» از غربی‌ترین ایالات فارس محسوب می‌شده که جغرافیانویسان از آن به عنوان شهری با مردمی فرهنگی و اهل علم یاد کرده‌اند که پس از آن به مناطق گوناگونی از جمله بروجن مهاجرت کرده‌اند. «اورجی» وجه تسمیه دیگری است که «جی» را یکی از محله‌های اسپاهان، صفاهان و اصفهان به معنی صاحب مردان نیک و پاک نام برده‌اند و «اور» به معنی سرزمین و شهر که حداقل ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد بر بسیاری از شهرها و روستاهای ایران اطلاق می‌شده است. برخی نیز بر این باورند که شهر اولیه در این محل به وسیله برج و باروهایی محصور بوده و به علت کثرت برج‌های آن به نام بروجن یعنی دارنده برج‌های فراوان نامیده شده‌است.
بنا بر قول دیگری ساکنان بروجن قبل از پیدایش به‌صورت هفت خانواده در محله اوره که یکی از دهات بوده زندگی می‌کردند که در اثر ظلم و ستم خوانین از این مکان فرار کرده و به مکان فعلی آمدند که این مکان به نام«اوره جسته» نامیده شد و به مرور زمان به اورجن و سپس به بروجن تغییر نام یافت. البته اگر از نظر ادبیاتی بخواهیم بروجن را تحلیل کنیم به واژه اورجن که متشکل شده از واژه‌های «اور + جن» است بی‌شباهت نیست و واژه «اور»به معنی شهر و «جن» به معنی زن یا الهه آب تعبیر می‌شوند که در کل به معنی شهر آب یا شهر الهه آب است که چشمه سیاسرد واقع در بروجن سندی است بر صحت آن.
آثار تاریخی قاجاریه در بروجن
بیشتر آثار تاریخی شهرستان بروجن که بخش بزرگی از آنها در اثر زلزله، باران شدید و نبود توجه کافی به حالت خرابه درآمده پس از قاجاریه ساخته شده‌اند و برخی از آنها نیز از همان آثار عصر صفوی و زندیه هنوز پابرجا بوده‌اند. آثار به جای مانده از دوره‌های پیش از قاجار، گورستان‌ها، ارامنه وستگا، ارامنه سناجان (قدیمی‌ترین قبر: ۱۸۸۰م.)، منطقه تاریخی نقنه و گندمان، ارامنه گلوگرد، ارامنه شمال آق بلاغ، ارامنه غرب آق بلاغ، ارامنه بلداجی (قدیمی‌ترین گور: ۱۸۶۸م.)، ارامنه کنرک علیا (گور قدیمی: ۱۸۸۰م.)، ارامنه معموره (قدیمی‌ترین قبر شناخته شده: ۱۸۷۰م.)، ارمنیان لیواسگان (گور کهن خوانده شده: ۱۸۵۳م.)، گور قدیمی خدر آباد و برخی مساجد جزو یادگارهای این دوره است.
مسجد جامع بروجن نیز از آثار دوره قاجاریه و مشتمل بر صحن، رواق و یک شبستان ستون‌دار است. شبستان‌های این مسجد دارای دو در ورودی و یک محراب بازسازی شده است. این مسجد همچنین دارای بخش‌های کاشی‌کاری شده است.
مسجد آیت‌الله‌زاده، در جنوب غربی بروجن واقع شده و از آثار دوره قاجاریه است. در این مسجد کتیبه‌ای وجود دارد که تاریخ۱۲۷۷ هجری قمری بر روی آن حک شده است.
بقعه امامزاده حمزه علی که بنا برخی روایات از نوادگان امام زین‌العابدین (ع) است، در35 کیلومتری شهر بروجن و در مجاورت شهر بلداجی در بالای تپه‌ای مرتفع قرار گرفته و در اطراف آن یک دشت وسیع گسترده شده است. امکانات اقامتی در دامنه کوه از قبیل پارک، بازارچه، اماکن اقامتی و پارک بازی ساخته شده که این مکان مسافران بسیاری به‌ویژه در فصل تابستان دارد.
بنای تاریخی حمام «مکتب‌خانه» ویل بروجن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. حمام «مکتب‌خانه» از حمام‌های دوره قاجاریه است.
پل مصلی بروجن نیز براساس کتیبه سنگی آن در سال 1319 هجری قمری 50 سال قبل از امضای فرمان مشروطیت ساخته شده است.
جاذبه‌های طبیعی
باغ آورگان، تالاب چغاخور، تالاب گندمان، تنگ وستگان، چشمه سیاسرد، گردشگاه گردبیشه، بقعه امامزاده حمزه علی، امامزاده مادر و دختر گندمان، امامزاده قیس بن علی، نقوش سنگی برجسته سولک در تنگ کوهستانی سولک(ساوالک) بختیاری و همچنین آداب و رسوم اصیل بختیاری‌ها از جمله جاذبه‌های دیدنی و گردشگری این شهرستان است.
چشمه سیاسرد در ۵ کیلومتری شهر بروجن از مناطق توریستی این دیار است که هوای خنک و مطبوع و درختان زیبا و کهنسال اطراف این چشمه مکانی بسیار زیبا برای تفرج و استراحت ساکنان شهر بروجن و سایر گردشگران رقم زده است. در چند سال اخیر طبیعت سیاسرد بیشتر مورد توجه قرار گرفته؛ به‌طوری‌که در سال ۸۶ به‌عنوان گردشگاه ملی معرفی و در سال‌های اخیر به عنوان گردشگاه نمونه استان برگزیده شد. از دیگر جاذبه‌های سیاسرد پیاده‌روی در جاده منتهی به آن است که همیشه ورزشکاران این راه را پیاده یا با دوچرخه طی می‌کنند تا به سیاسرد برسند و پس از استراحت در زیر درختان سر به فلک کشیده آن و آشامیدن آب گوارا از چشمه آن دوباره مسیر۶ کیلومتری آن را باز می‌گردند.
تالاب «چغاخور» با مساحتی بیش از2300 هکتار در دامنه ارتفاعات برآفتاب و کلار هر ساله پذیرای انواع پرندگان مهاجر و بومی شامل انواع مرغابی، حواصیل، لک‌لک سفید، خروس کولی و آبزیانی چون ماهی کپور و نوعی از ماهیان گورخری است. این منطقه دیدنی و دل‌انگیز هوای مطبوع و چشم‌اندازهای زیبایی دارد که آن را در ردیف یکی از مهم‌ترین کانون‌های سیاحتی استان قرار داده است. این تالاب در مسیر شهرکرد- ایذه در استان خوزستان واقع شده و با شهرکرد حدود 60 کیلومتر فاصله دارد.
تالاب گندمان به‌عنوان یکی از آبگیرهای حوضه آبریز آق بلاغ با فاصله‌ای نه‌چندان دور از تالاب چغاخور قرار دارد؛ به‌طوری‌که بخشی از خروجی تالاب چغاخور به این تالاب سرازیر می‌شود. اطراف این تالاب نیز همچون تالاب چغاخور پوشیده از مرغزاری زیباست که به عنوان مرتع غنی برای چرای احشام استفاده می‌شود.چشمه آب سفید شهرستان بروجن چشمه‌ساری از میان۷۰۰ چشمه‌سار چهارمحال و بختیاری است که از کوه بزرگ سبزکوه در منطقه تفریحی چغاخور سرچشمه می‌گیرد. این چشمه تالاب چغاخور را سیراب می‌کند و پس از طی طریق در میان کوهساران راهی کارون و خروشندگی آن می‌شود. آب این چشمه پس از بررسی‌های به عمل آمده به‌عنوان سبک‌ترین آب ایران و جهان معرفی شد. این چشمه یکی از زیباترین چشمه‌های کشور است و آب آن نیز بسیار خنک است. طبق گفته‌های مردم محلی درباره آب این چشمه؛ «این آب شفابخش، برای کلیه درد و درمان بسیاری از بیماری‌های گوارشی بسیار مطلوب است». تنگ زندان نیز ۲۰سال قبل در ۴۰ کیلومتری بروجن کشف شد؛ منطقه‌ای که در میان حصار کوه‌های چهارمحال و بختیاری دور از دستان مخرب بشر همچنان بکر باقی مانده است. تنگ زندان مجموعه‌ای زیبا از کوهستان، آبشار، جریان آب، گیاهان خودرو و حیات وحش است و تنها گردشگران و کوهنوردانی که خستگی سفری چند روزه از میان صخره‌ها و ناهمواری‌های کوهستان را به جان می‌خرند، می‌توانند زیبایی این منطقه را در ذهن یا از دریچه دوربین به تصویر بکشند. آبشار۱۰۰ متری تنگ زندان معروف به آبشار کردیکن یا آبشار دودی با ۸ آبشار کوچک و بزرگ در شمال منطقه حفاظت شده سبزکوه قراردارد.
مسیرهای رفتن به بروجن
می‌توانید از اصفهان- مبارکه- بروجن یا اصفهان-شهرضا- بروجن یا شهرکرد- بروجن و از شرق نیز ایذه- اردل- بروجن یا ایذه- لردگان- بروجن و نیز یاسوج-سمیرم- بروجن به این دیار کهن برسید. فاصله بروجن از برخی شهرها ازجمله اصفهان ۱۶۹ کیلومتر، تهران ۵۷۰ کیلومتر، اراک۴۵۳ کیلومتر، همدان ۶۶۶ کیلومتر، خرم‌آباد ۵۴۴ کیلومتر، اهواز ۵۰۲ کیلومتر، یاسوج ۳۲۲ کیلومتر و شیراز ۶۵۰ کیلومتر است. آش دوغ، آش کشک، نان ملی کاکولی جزو آش‌های محلی بروجن بوده و پولکی نقل مخصوص این شهر، چای قنادی و گز بلداجی جزو سوغاتی های این دیار است. گلیم، فرش، نمدمالی و گیوه‌دوزی نیز جزو صنایع دستی بروجن به حساب می‌آیند.
از سوی دیگر وجود مشاهیر فراوان این کهن دیار در عرصه‌های مختلف موجب شده تا نام «یونان کوچک» را نیز یدک بکشد. در سال۱۲۷۴ هجری شمسی یعنی درست۱۳۱ سال پیش بنای یک دارالفنون کوچک که بعدها به نام سیدجمال‌الدین معروف شد، در این شهر گذاشته شد.
تاریخ بروجن
این شهر دارای محله‌های فراوانی است که برخی از آنها بسیار قدمت دارند و همواره بافت سنتی خود را حفظ کرده اند.
تاریخ دقیق اسکان در این شهر مشخص نیست، هرچند قدیمی‌ترین تاریخ مسجل برای بروجن را می‌توان بر اساس سنگ مزاری که چندی پیش در این شهرستان با تاریخ فوت متوفی به سال ۱۰۰۴ هجری قمری (۹۷۴ هجری شمسی) یافت شده محاسبه کرد. به نوشته محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در کتاب «مرآة البلدان» در زمان ناصرالدین شاه قاجار «قریه بروجن تیول حسینقلی خان ایلخانی به شمار می‌آمد و او قدری از اراضی آن را خریده بود. جمعیت بروجن در آن دوره به هزار خانوار می‌رسید و سه مسجد و سه رشته قنات داشت، مالیات آن ۹۳۰ تومان بود و هر سال 200 خروار بذرافشان داشت.» تاریخ مرکزیت جمعیت به حدی که بتوان آن را شهر نامید، به زمان نهضت مشروطیت و تجمع بختیاری‌ها در این شهر برای فتح اصفهان و سپس فتح تهران می‌رسد. در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی صمصام‌السلطنه بختیاری با هزاران نفر سوار وارد بروجن شد و پس از آن عزم اصفهان کرد.
بروجن از دوره ناصرالدین شاه قاجار به بعد با یک آهنگ کند گام‌های توسعه، پیشرفت و ترقی را برداشت؛ هرچند بلایای طبیعی همچون زلزله و سیل و نیز منازعات سیاسی موجب تغییرات ناخواسته در این مسیر شد.
با شروع قرن چهاردهم هجری قمری بروجن بناهای اساسی و کاربردی به خود دید. این عمارت‌ها عمدتا ساخته حاکمان وقت بودند که با اموال رعیت و با هزار منت برای آنان ساخته شد. از این مدت به بعد بود که شهر قلعه‌ای‌شکل اندک‌اندک گسترش یافت و خود دارای قلعه‌های متعدد و عمارت‌های آبرومند و زیبای فراوان شد.
چندین مسجد همچون (مدنی و شیخ علی)حمام هایی چون (بازار، مکتب‌خانه، سید، حاج میرزا آقا برجیان، سرچشمه خونی، دم مکتب‌خونه، حسن، محله پایین، کربلایی عبدالله، ظلمبادخان)حسینیه مانند (کاروانسرا، آقا اسدالله، شترخواب، محله پایین، کرامت) مقابر محلی مثل (آسید اسدالله، اسد خان، میرمعین) بازار شهاب، کاروانسرا، آسیای آبی، پل (مصلی) و... در این شهر ساخته شد.
رشد فزاینده جمعیت بروجن از دهه‌های سوم و چهارم قرن حاضر آغاز می‌شود. بروجن دارای یک بافت قدیمی در اطراف فلکه مرکزی است که بیش از 60 خانه و عمارت قجری را در دل خود جای داده که به مرور ایام از میان رفته‌اند. با توجه به بالا بودن هزینه نگهداری این گونه منازل، میل خانواده‌ها به استفاده از تسهیلات روز و افزایش ضریب امنیت و بهداشت و نبود سرمایه‌گذاری مدیران محلی در سازمان‌ها و ادارات مسوول در حفظ این‌گونه عمارت‌ها، می‌توان گفت، تا آینده‌ای نزدیک تنها یک یا دو خانه از میان این ساختمان‌ها باقی بماند.
شهر برج‌های بلند
وجه تسمیه بروجن بدین سبب است که در سال‌های بسیار دور میان دو قوم اکسینا و بخادا (بختیاری کنونی) درگیری بوده و قوم بخادا برای دفاع برج‌های زیادی برای دیده‌بانی و دفاع ساخته بود که بدین سبب به آن شهر اورجست می‌گفتند که بعد به اورجن (که هم‌اکنون نیز اهالی آن را می‌گویند) و سپس به بروجن تغییر کرده است.
در افسانه‌های قدیم مردم این دیار چنین آمده است که «شهر بروجن به واسطه داشتن قلعه‌های متعدد با برج‌های بلند که ساکنان آن برای نگهبانی از محصولات و دام‌های خود ساخته بودند؛ برجی‌ها یا اورجی‌ها (به معنی محلی با برج‌های متعدد) نام داشته که به مرور زمان اورجن و در ادامه بروجن شده است.»
این شهرستان بیش از 50 تپه و محوطه باستانی و تاریخی را در دل خود جای داده که تا پایان فروردین ماه 1385، 21 تپه آن در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده‌اند. تپه‌ها به چهار گروه عمده تپه قلعه یا قلعه تپه‌ای، محوطه‌های باستانی(تشکیل‌یافته از یک یا چند تپه و محدوده تاریخی اطراف آن)، تپه‌های باستانی و تاریخی از هزاره هفتم پیش از میلاد تا قرن 10 و11 هجری و غارهای شگفت‌انگیز قدیمی تقسیم شده‌اند.
در سفرنامه ناصر خسرو، بروجن به نام «ارجان» یا «ارغان» یاد شده که ساکنان آن از منطقه‌ای مابین سرحدات بختیاری و بهبهان کنونی به این مکان آمده و سکنی گزیدند.»
در این خصوص مطالعات بسیار زیادی انجام گرفته و حتی به کمک علم تیپ‌شناسی (فولوژی) و ادله و اسناد تاریخی این وجه تسمیه اثبات شده است. «ارجان» از غربی‌ترین ایالات فارس محسوب می‌شده که جغرافیانویسان از آن به عنوان شهری با مردمی فرهنگی و اهل علم یاد کرده‌اند که پس از آن به مناطق گوناگونی از جمله بروجن مهاجرت کرده‌اند. «اورجی» وجه تسمیه دیگری است که «جی» را یکی از محله‌های اسپاهان، صفاهان و اصفهان به معنی صاحب مردان نیک و پاک نام برده‌اند و «اور» به معنی سرزمین و شهر که حداقل ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد بر بسیاری از شهرها و روستاهای ایران اطلاق می‌شده است. برخی نیز بر این باورند که شهر اولیه در این محل به وسیله برج و باروهایی محصور بوده و به علت کثرت برج‌های آن به نام بروجن یعنی دارنده برج‌های فراوان نامیده شده‌است.
بنا بر قول دیگری ساکنان بروجن قبل از پیدایش به‌صورت هفت خانواده در محله اوره که یکی از دهات بوده زندگی می‌کردند که در اثر ظلم و ستم خوانین از این مکان فرار کرده و به مکان فعلی آمدند که این مکان به نام«اوره جسته» نامیده شد و به مرور زمان به اورجن و سپس به بروجن تغییر نام یافت. البته اگر از نظر ادبیاتی بخواهیم بروجن را تحلیل کنیم به واژه اورجن که متشکل شده از واژه‌های «اور + جن» است بی‌شباهت نیست و واژه «اور»به معنی شهر و «جن» به معنی زن یا الهه آب تعبیر می‌شوند که در کل به معنی شهر آب یا شهر الهه آب است که چشمه سیاسرد واقع در بروجن سندی است بر صحت آن.
آثار تاریخی قاجاریه در بروجن
بیشتر آثار تاریخی شهرستان بروجن که بخش بزرگی از آنها در اثر زلزله، باران شدید و نبود توجه کافی به حالت خرابه درآمده پس از قاجاریه ساخته شده‌اند و برخی از آنها نیز از همان آثار عصر صفوی و زندیه هنوز پابرجا بوده‌اند. آثار به جای مانده از دوره‌های پیش از قاجار، گورستان‌ها، ارامنه وستگا، ارامنه سناجان (قدیمی‌ترین قبر: ۱۸۸۰م.)، منطقه تاریخی نقنه و گندمان، ارامنه گلوگرد، ارامنه شمال آق بلاغ، ارامنه غرب آق بلاغ، ارامنه بلداجی (قدیمی‌ترین گور: ۱۸۶۸م.)، ارامنه کنرک علیا (گور قدیمی: ۱۸۸۰م.)، ارامنه معموره (قدیمی‌ترین قبر شناخته شده: ۱۸۷۰م.)، ارمنیان لیواسگان (گور کهن خوانده شده: ۱۸۵۳م.)، گور قدیمی خدر آباد و برخی مساجد جزو یادگارهای این دوره است.
مسجد جامع بروجن نیز از آثار دوره قاجاریه و مشتمل بر صحن، رواق و یک شبستان ستون‌دار است. شبستان‌های این مسجد دارای دو در ورودی و یک محراب بازسازی شده است. این مسجد همچنین دارای بخش‌های کاشی‌کاری شده است.
مسجد آیت‌الله‌زاده، در جنوب غربی بروجن واقع شده و از آثار دوره قاجاریه است. در این مسجد کتیبه‌ای وجود دارد که تاریخ۱۲۷۷ هجری قمری بر روی آن حک شده است.
بقعه امامزاده حمزه علی که بنا برخی روایات از نوادگان امام زین‌العابدین (ع) است، در35 کیلومتری شهر بروجن و در مجاورت شهر بلداجی در بالای تپه‌ای مرتفع قرار گرفته و در اطراف آن یک دشت وسیع گسترده شده است. امکانات اقامتی در دامنه کوه از قبیل پارک، بازارچه، اماکن اقامتی و پارک بازی ساخته شده که این مکان مسافران بسیاری به‌ویژه در فصل تابستان دارد.
بنای تاریخی حمام «مکتب‌خانه» ویل بروجن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. حمام «مکتب‌خانه» از حمام‌های دوره قاجاریه است.
پل مصلی بروجن نیز براساس کتیبه سنگی آن در سال 1319 هجری قمری 50 سال قبل از امضای فرمان مشروطیت ساخته شده است.
جاذبه‌های طبیعی
باغ آورگان، تالاب چغاخور، تالاب گندمان، تنگ وستگان، چشمه سیاسرد، گردشگاه گردبیشه، بقعه امامزاده حمزه علی، امامزاده مادر و دختر گندمان، امامزاده قیس بن علی، نقوش سنگی برجسته سولک در تنگ کوهستانی سولک(ساوالک) بختیاری و همچنین آداب و رسوم اصیل بختیاری‌ها از جمله جاذبه‌های دیدنی و گردشگری این شهرستان است.
چشمه سیاسرد در ۵ کیلومتری شهر بروجن از مناطق توریستی این دیار است که هوای خنک و مطبوع و درختان زیبا و کهنسال اطراف این چشمه مکانی بسیار زیبا برای تفرج و استراحت ساکنان شهر بروجن و سایر گردشگران رقم زده است. در چند سال اخیر طبیعت سیاسرد بیشتر مورد توجه قرار گرفته؛ به‌طوری‌که در سال ۸۶ به‌عنوان گردشگاه ملی معرفی و در سال‌های اخیر به عنوان گردشگاه نمونه استان برگزیده شد. از دیگر جاذبه‌های سیاسرد پیاده‌روی در جاده منتهی به آن است که همیشه ورزشکاران این راه را پیاده یا با دوچرخه طی می‌کنند تا به سیاسرد برسند و پس از استراحت در زیر درختان سر به فلک کشیده آن و آشامیدن آب گوارا از چشمه آن دوباره مسیر۶ کیلومتری آن را باز می‌گردند.
تالاب «چغاخور» با مساحتی بیش از2300 هکتار در دامنه ارتفاعات برآفتاب و کلار هر ساله پذیرای انواع پرندگان مهاجر و بومی شامل انواع مرغابی، حواصیل، لک‌لک سفید، خروس کولی و آبزیانی چون ماهی کپور و نوعی از ماهیان گورخری است. این منطقه دیدنی و دل‌انگیز هوای مطبوع و چشم‌اندازهای زیبایی دارد که آن را در ردیف یکی از مهم‌ترین کانون‌های سیاحتی استان قرار داده است. این تالاب در مسیر شهرکرد- ایذه در استان خوزستان واقع شده و با شهرکرد حدود 60 کیلومتر فاصله دارد.
تالاب گندمان به‌عنوان یکی از آبگیرهای حوضه آبریز آق بلاغ با فاصله‌ای نه‌چندان دور از تالاب چغاخور قرار دارد؛ به‌طوری‌که بخشی از خروجی تالاب چغاخور به این تالاب سرازیر می‌شود. اطراف این تالاب نیز همچون تالاب چغاخور پوشیده از مرغزاری زیباست که به عنوان مرتع غنی برای چرای احشام استفاده می‌شود.چشمه آب سفید شهرستان بروجن چشمه‌ساری از میان۷۰۰ چشمه‌سار چهارمحال و بختیاری است که از کوه بزرگ سبزکوه در منطقه تفریحی چغاخور سرچشمه می‌گیرد. این چشمه تالاب چغاخور را سیراب می‌کند و پس از طی طریق در میان کوهساران راهی کارون و خروشندگی آن می‌شود. آب این چشمه پس از بررسی‌های به عمل آمده به‌عنوان سبک‌ترین آب ایران و جهان معرفی شد. این چشمه یکی از زیباترین چشمه‌های کشور است و آب آن نیز بسیار خنک است. طبق گفته‌های مردم محلی درباره آب این چشمه؛ «این آب شفابخش، برای کلیه درد و درمان بسیاری از بیماری‌های گوارشی بسیار مطلوب است». تنگ زندان نیز ۲۰سال قبل در ۴۰ کیلومتری بروجن کشف شد؛ منطقه‌ای که در میان حصار کوه‌های چهارمحال و بختیاری دور از دستان مخرب بشر همچنان بکر باقی مانده است. تنگ زندان مجموعه‌ای زیبا از کوهستان، آبشار، جریان آب، گیاهان خودرو و حیات وحش است و تنها گردشگران و کوهنوردانی که خستگی سفری چند روزه از میان صخره‌ها و ناهمواری‌های کوهستان را به جان می‌خرند، می‌توانند زیبایی این منطقه را در ذهن یا از دریچه دوربین به تصویر بکشند. آبشار۱۰۰ متری تنگ زندان معروف به آبشار کردیکن یا آبشار دودی با ۸ آبشار کوچک و بزرگ در شمال منطقه حفاظت شده سبزکوه قراردارد.
مسیرهای رفتن به بروجن
می‌توانید از اصفهان- مبارکه- بروجن یا اصفهان-شهرضا- بروجن یا شهرکرد- بروجن و از شرق نیز ایذه- اردل- بروجن یا ایذه- لردگان- بروجن و نیز یاسوج-سمیرم- بروجن به این دیار کهن برسید. فاصله بروجن از برخی شهرها ازجمله اصفهان ۱۶۹ کیلومتر، تهران ۵۷۰ کیلومتر، اراک۴۵۳ کیلومتر، همدان ۶۶۶ کیلومتر، خرم‌آباد ۵۴۴ کیلومتر، اهواز ۵۰۲ کیلومتر، یاسوج ۳۲۲ کیلومتر و شیراز ۶۵۰ کیلومتر است. آش دوغ، آش کشک، نان ملی کاکولی جزو آش‌های محلی بروجن بوده و پولکی نقل مخصوص این شهر، چای قنادی و گز بلداجی جزو سوغاتی های این دیار است. گلیم، فرش، نمدمالی و گیوه‌دوزی نیز جزو صنایع دستی بروجن به حساب می‌آیند.
ارسال نظر