اعلام جنگ نفت به شیل

تصمیم هفته گذشته اوپک برای عدم کاهش تولید نفت، قیمت جهانی نفت را باز هم کاهش داد. این تصمیم اعضای اوپک باوجود اینکه همه می‌دانند چه تاثیری بر قیمت جهانی نفت می‌گذارد، بسیاری را متعجب کرد. اما واقعیت این است که این تصمیم اوپک و کاهش قیمت نفت دربازارهای جهانی، فقط به زیان تولیدکنندگان و اعضای اوپک نیست. از نفت ارزان، هم روسیه و عربستان و ایران زیان می‌بینند هم آمریکا و دیگر کشورهای غربی که سال‌ها است برای کاهش وابستگی به نفت برنامه‌ریزی کرده‌اند و اکنون قرار بود فصل برداشت نتیجه آن برنامه‌ریزی‌ها باشد.

تصمیم هفته گذشته اوپک برای عدم کاهش تولید نفت، قیمت جهانی نفت را باز هم کاهش داد. این تصمیم اعضای اوپک باوجود اینکه همه می‌دانند چه تاثیری بر قیمت جهانی نفت می‌گذارد، بسیاری را متعجب کرد. اما واقعیت این است که این تصمیم اوپک و کاهش قیمت نفت دربازارهای جهانی، فقط به زیان تولیدکنندگان و اعضای اوپک نیست. از نفت ارزان، هم روسیه و عربستان و ایران زیان می‌بینند هم آمریکا و دیگر کشورهای غربی که سال‌ها است برای کاهش وابستگی به نفت برنامه‌ریزی کرده‌اند و اکنون قرار بود فصل برداشت نتیجه آن برنامه‌ریزی‌ها باشد. تصمیم اوپک به عدم کاهش سهمیه تولید نفت و درنتیجه پایین نگه داشتن قیمت آن، درواقع نوعی اعلام جنگ به انرژی‌های جایگزین نفت مانند نفت و گاز شیل است. این اقدام اوپک البته می‌تواند تاثیر موقتی بر این صنعت بگذارد و برای مدتی جلوی هجوم آن و تلاش برای جایگزین شدن به جای نفت را بگیرد. در درازمدت اما غرب به برنامه‌ریزی برای دستیابی به انرژی‌های جایگزین نفت ادامه خواهد داد.
با اعلام تصمیم روز پنج‌شنبه گذشته اوپک درباره عدم کاهش عرضه نفت، قیمت نفت با سقوط بیش از ۸ درصدی به پایین‌ترین حد در چهار سال گذشته رسید. اوپک که ۴۰ درصد از تولید نفت جهان را در اختیار دارد، تاکید کرده که قصد ندارد به سقف تولید ۳۰ میلیون بشکه‌ای خود دست بزند. این برخلاف سیاست‌های همیشگی اوپک در طول سال‌های گذشته بوده که هرگاه قیمت نفت کاهش می‌یافت، باتشکیل جلسه دست به کار کاهش عرضه می‌شد تا بازار را تنظیم کند. قیمت نفت از ابتدای امسال تا کنون ۴۰ درصد کاهش یافته‌است. بعد از اعلام تصمیم هفته گذشته اوپک، قیمت نفت برنت برای عرضه در ماه ژانویه، با کاهش ۵/۶ دلاری به ۲۵/۷۱ دلار در هر بشکه رسید. این بیشترین سقوط قیمت یک روزه نفت در ۴ سال اخیر بود. همزمان با کاهش قیمت در بازارها، تحلیلگران و کارشناسان، کاهش بیشتر در ماه‌های آینده را پیش‌بینی می‌کنند. رئیس شرکت روس‌نفت روسیه پیش‌بینی کرده که قیمت نفت در نیمه نخست سال آینده به زیر ۶۰ دلار برسد.
دلایل این کاهش قیمت، مجموعه‌ای از عوامل را شامل می‌شود. از افزایش تولید نفت آمریکا و کاهش نیازش به واردات نفت گرفته تا افزایش عرضه نفت اوپک در سال‌های اخیر و کاهش شتاب رشد اقتصادی چین و ادامه رکود اقتصاد اروپا به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی جهان. تئوری‌های مختلفی درباره وضعیت جدید قیمت نفت در بازارها و دلایل سقوط کم‌نظیرش مطرح شده. از جمله تئوری توطئه‌ای که می‌گوید این کار آمریکاست برای تنبیه روسیه به خاطر بحران اوکراین یا بعضی دیگر که می‌گویند کار عربستان است برای مقابله با ایران. بعضی دیگر می‌گویند که این توطئه‌ای است مشترک با مشارکت آمریکا و عربستان برای تنبیه دشمنانشان یعنی روسیه و ایران. اما تحلیلگرانی هم هستند که می‌گویند این کار عمدی هیچ توطئه‌گری نیست بلکه ،در یک جمله، ضعیف شدن اقتصاد جهان است که قیمت نفت را چنین با سقوط روبه‌رو کرده‌است.
بسیاری انتظار داشتند که اوپک در نشست هفته گذشته خود با کاهش سهمیه تولید و عرضه، دست به کار تنظیم قیمت در بازار شود؛ اما چنین نشد. اعضای اوپک می‌گویند که برای دوره‌ای طولانی از کاهش قیمت نفت آماده می‌شوند. بسیاری از این دولت‌ها از جمله روسیه یا ونزوئلا با این کاهش قیمت دچار مشکل جدی در بودجه شده‌اند؛ به طوری که مقامات دولت روسیه از تجدید نظر در بودجه امسال و سال آینده خود بر اساس قیمت‌های جدید نفت خبر داده‌اند. آمارها نشان می‌دهد در میان کشورهای عضو اوپک، تنها قطر و کویت هستند که به‌دلیل ذخیره ارزی بالای خود و نوع موازنه هزینه و درآمدی در بودجه، با سقوط قیمت نفت دچار بحران بودجه‌ای نمی‌شوند. بقیه دولت‌ها از جمله عربستان، با کاهش قیمت نفت به زیر ۸۰ دلار دچار مشکل جدی خواهند شد.
تصمیم اوپک برای عدم کاهش قیمت نفت باوجود سقوط قیمت‌ها، برخی تحلیلگران غربی را به این سمت برده که اساسا اوپک به عنوان کارتل نفتی که زمانی تصمیماتش بازار نفت و جهان سیاست را زیرورو می‌کرد، اکنون دیگر تاثیر خود را از دست داده‌است. تا آنجا که شبکه خبری «دویچه وله» آلمان در تحلیلی نوشت: دیگر کسی به اوپک نیازی ندارد. در این گزارش آمده‌است: برای دیگر محصولات مهم دنیا مانند کاکائو و نوشیدنی‌هایی مانند کوکا، کارتلی وجود ندارد که قیمت آن را تنظیم کند، بلکه بازار است که قیمت این محصولات پرمصرف و مهم دنیا را تنظیم می‌کند. تا الان فقط نفت بود که قیمتش را به جای بازار، کارتلی چون اوپک تنظیم می‌کرد. با تصمیم اخیر اوپک، اکنون دیگر قیمت نفت را هم بازار تنظیم می‌کند و دیگر به کارتلی مانند اوپک نیازی نیست.
اعلام جنگ به شیل
اینکه اوپک تصمیمی برای کاهش عرضه و تنظیم بازار نفت نگرفت، فقط به خاطر عدم توافق اعضا یا به نشانه بی‌اثر شدن این سازمان در تنظیم بازار نفت نیست. برخی تحلیلگران از جمله تحلیلگران فایننشیال تایمز می‌گویند: این تصمیم اعلام جنگی آشکار از سوی اوپک به صنعت انرژی جدید جهان یعنی شیل است. اگر اوپک عرضه را کاهش می‌داد، شاید قیمت نفت برای مدتی چند دلاری بالا می‌رفت؛ اما صنعت شیل به سرعت جای خود را در بازاری که سهمیه اوپک در آن کاهش یافته پیدا می‌کرد و خودش را جایگزین نفت می‌کرد. از سوی دیگر در شرایطی که قیمت نفت بین بشکه‌ای 70 تا 80 دلار بماند، استخراج نفت و گاز شیل برای سرمایه‌گذاران غربی دیگر صنعتی پرسود و فایده نیست، بلکه بسیار هم پرزیان خواهد بود. صنعت شیل یا همان استخراج نفت و گاز از دل شن‌ها و صخره‌ها، صنعت و تکنولوژی پرهزینه است. پایین ماندن قیمت نفت برای کشورهای تولید‌کننده برای مدتی زیان‌بار خواهد بود؛ اما این کشورها می‌توانند بعد از مدتی بودجه و هزینه‌ و درآمد خود را با این قیمت جدید تنظیم کنند. تاثیری که این کاهش قیمت بر صنعت نوپای شیل می‌گذارد، اما بسیار زیان‌بارتر از کاهش قیمت نفت برای بودجه کشورهای اوپک است. به همین خاطر اعضای اوپک تصمیم گرفته‌اند این زیان کوتاه مدت را به قیمت ضربه و اعلام جنگ به صنعت شیل به جان بخرند. شاید تئوری توطئه در پس کاهش جهانی قیمت نفت نباشد؛ اما به نظر می‌رسد در پس پایین نگه داشتن قیمت نفت، چنین تئوری وجود داشته باشد. یعنی کاهش ناگهانی قیمت نفت کار عمدی هیچ کشوری نبوده، اما کشورهایی هستند که عمدا می‌خواهند قیمت نفت پایین نگاه داشته شود و عجله‌ای برای تنظیم بازار ندارند.