بازآفرینی شهری پایدار؛ گامی مؤثر برای تحقق اقتصاد مقاومتی

مهندس‌نریمان مصطفایی
مدیرکل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار

با مروری بر ارکان اقتصاد مقاومتی همچون مردمی‏بودن، برون‏گرایی، درون‏زایی، عدالت‏بنیانی، دانش‏بنیانی و‏... که اهدافی نظیر ایجاد ایمنی در برابر بحران‏ها، توانایی واکنش هوشمند به تغییرات محیطی، توسعه سرمایه‏های انسانی و اجتماعی، تقویت و توسعه کارآفرینی، توسعه زیرساخت‏ها، فعال سازی بخش خصوصی به عنوان موتور و محرک اصلی رشد اقتصادی و صنعتی، استفاده بهینه از منابع انسانی و اعمال مدیریت کار آمد و ... را دنبال می‏کند و تمام دستگاه‏ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی با توجه به شرح وظایف و فعالیت‏های خود برای تحقق این اهداف گام بر می‏دارند، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران نیز به عنوان یکی از دستگاه‏های سیاستگذار و متولی، در زمینه ساماندهی و بازآفرینی بافت‏های ناکارآمد شهری فعالیت می‏کند.

از جمله اقدامات اساسی صورت گرفته برای تحقق اهداف مورد نظر این شرکت، تلاش در تشکیل و راه‏اندازی ستاد ملی بازآفرینی پایدار محدوده‏ها و محلات هدف برنامه‏های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری به عنوان نخستین نهاد فرابخشی و فراگیر پیرامون موضوع بافت‏های ناکارآمد شهری در کشور بوده که نویدبخش عزم ملی در بهسازی، ساماندهی، توانمندسازی و بازآفرینی این بخش از محدوده شهرها و گامی اساسی برای تحقق اهداف عدالت اجتماعی و توسعه پایدار شهری به عنوان یکی از بسترهای تبلور اقتصاد مقاومتی در شهرها همراه و هم گام با مشارکت‏های مردمی و بخش غیردولتی است که در جهت رفع چالش‏ها و کاهش مشکلات موجود و ارتقای کیفیت زندگی در شهرهای کشور شروع به فعالیت کرده است.

به بیان دیگر، لزوم توجه و استفاده از مشارکت‏ها و توان‏های مردمی و ظرفیت‏های محلی مناطق ناکارآمد شهری به جای تکیه بر دولت و منابع دولتی، به عنوان رویکرد اصلی این ستاد در این دوره مورد توجه بوده که همراه با انجام اقدامات کوچک و خرد مقیاس، در نظر دارد نوعی نظام پایدار در بخش نوسازی و بهسازی در محدوده‏های ناکارآمد شهری به وجود آورد. این ستاد از جمله ظرفیت‏های قانونی برای ورود هماهنگ دستگاه‏های ذیربط درمورد برنامه‏های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری در کشور است.

در پی تمهیدات اجرایی سند ملی، هم‏افزایی منابع و هم‏سویی اقدامات در بخش‏های دولتی و عمومی، ستاد ملی بازآفرینی پایدار محدوده‏ها و محله‏های هدف برنامه‏های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری به ریاست رئیس جمهور و در غیاب وی وزیر راه و شهرسازی و با عضویت وزرای کشور، نیرو، نفت، اطلاعات، دادگستری، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت برنامه‏ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور و رؤسای سازمان‌های صدا و سیما، ثبت اسناد و املاک کشور، حفاظت محیط زیست ایران، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، بانک مرکزی، فرماندهی نیروی انتظامی، رئیس شورای‏عالی استان‏ها و سایر دستگاه‏ها از جمله معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، وزارت آموزش و پرورش، فرهنگ ارشاد و...، به دبیری معاون وزیر راه و شهرسازی تشکیل می‏شود که دبیر‏خانه آن در وزارت راه و شهرسازی (شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران) مستقر است. از جمله اهداف و وظایفی که ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار در راستای تحقق اهداف پیش رو دنبال می‏کند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • ایجاد نهاد ملی هدایتگر بخش دولتی- عمومی متشکل از تمام دستگاه‏های تصمیم گیرنده و درگیر برای بازآفرینی پایدارمحدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری موجود و پیش‏نگری از گسترش آن در کشور
  • فرهنگ‏سازی برای ایجاد وحدت رویه و زبان مشترک بین همه دستگاه‏های اجرایی در مورد محدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری در چارچوب سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری
  • تدوین سازوکارهای تعامل و اقدام مشترک نهادهای دولتی- عمومی و مردمی در سطوح ملی، منطقه‏ای، محلی
  • هماهنگی بین‏بخشی و همسوسازی برنامه‏های همه دستگاه‏های مرتبط با امر توانمندسازی به منظور انجام اقدام مشترک و جلوگیری از دوباره کاری و انجام اقدامات موازی
  • تصویب آئین‏نامه‏های مربوط به نحوه فعالیت ستاد ملی و ستادهای استانی و اجرایی به پیشنهاد دبیرخانه ستاد ملی
  • شناسایی و تعیین محدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری و تصویب برنامه‌ها و طرح‏های بازآفرینی تهیه شده توسط استان‏ها به ترتیب اولویت و ارجاع به مراجع ذیربط قانونی
  • برنامه‏ریزی و تدارک منابع مالی حاصل از مشارکت مالی ساکنان و کمک‏ها و تسهیلات قابل اختصاص عمومی و دولتی و اقدام نسبت به اجرای تدریجی طرح‏های تهیه شده از طریق دستگاه‏های اجرایی ذیربط با تنظیم برنامه مرحله‏ای
  • انجام نقش مدیریت میان بخشی و حلقه پیوند میان سطوح کلان برنامه‏ریزی با سطح محلی
  • بررسی و پیشنهاد راهکارهای مناسب در برنامه‏های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور
  • بازنگری در قوانین موجود و پیشنهاد قوانین مورد نیاز مرتبط با امور ساکنان محدوده‌ها و محلات هدف برنامه‌های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری در چارچوب اهداف پیش‏بینی شده در سند ملی
  • بررسی و تصویب راهکارهایی به منظور استفاده از تجارب فنی و منابع مالی بین‏المللی با رعایت ضوابط مربوطه
  • در این میان برای تحقق هرچه بهتر مفاد سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری در سطح استانها و شهرستانها، تشکیل و راه‌اندازی ستادهای استانی/ شهرستانی نیز در دستور کار ستاد ملی قرار گرفته است.

ستادهای استانی بازآفرینی پایدارمحدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های احیاء، بهسازی و نوسازی شهری در سطح استان به ریاست استانداران و دبیری مدیران کل اداره‌های راه وشهرسازی و همچنین در سطح شهرستان به ریاست فرمانداران، دبیری شهرداران و با عضویت دستگاه‌های مرتبط تشکیل شده‌اند. ستادهای فوق از نهادهای اصلی و کلیدی پیش برنده برنامه بازآفرینی شهری بوده و اعضای اصلی آنها را نمایندگان مدیریت شهری، سازمان‏های دولتی خدمات‏رسان (به عنوان نمایندگان بخش عمومی و دولتی) و اعضای شورای محلات (به عنوان نمایندگان ساکنان محله ها) تشکیل می‏دهند که تاکنون در تصمیم سازی، تصمیم گیری و مدیریت بین بخشی و هماهنگ دستگاه‏های مدیریت شهری، اجرای برنامه‏ها و پروژه‏های توانمندسازی و ساماندهی (بازآفرینی) نقش به‌سزایی داشته‏اند.

به منظور تدوین، اولویت‏بندی و تائید طرح‏ و برنامه‏های احیاء، بهسازی، نوسازی، ایجاد هماهنگی‏های بین بخشی، ستاد نظارت بر اجرای مصوبات و وظایف بخش‏های مرتبط، با عضویت استاندار و عالی‏ترین مقام استانی وزارتخانه‏های راه و شهرسازی، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، صنعت، معدن و تجارت، اطلاعات، دادگستری، آموزش و پرورش و سازمان‏های حفاظت محیط زیست و سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی کشور، فرماندار شهرستان مربوط، شهردار و رئیس شورای شهر مربوط، فرمانده ناحیه انتظامی استان، سازمان بهزیستی استان و مدیران عامل شرکت‏های آب و فاضلاب، توزیع نیروی برق و گاز استان تشکیل می‏شود. ریاست ستاد یاد شده بر عهده استاندار و دبیر آن نیز مدیرکل راه و شهرسازی استان است. از اهداف و وظایف ستاد استانی می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • شناسایی و اولویت ‏‏بندی مناطق شناسایی شده محله‌های هدف شهرهای استان به منظور انجام مطالعات و اقدامات اجرایی
  • هدایت و نظارت بر اجرای برنامه‌ها وطرح‏های بازآفرینی در استان
  • نظارت کیفی، بررسی و تأیید برنامه‌ها وطرح‏های بازآفرینی که توسط مشاوران تهیه می‏شود و نظارت بر اجرای طرح‏ها
  • بازنگری در قوانین و مقررات محدود کننده دسترسی اقشار کم‏درآمد به تسهیلات و امکانات شهری
  • بررسی و تصویب راهکارهایی به منظور تعیین تکلیف املاک واقع در محدوده شهر و بررسی و تصویب راهکارهایی به منظور گنجاندن محله‌های هدف در برنامه‏ریزی محلی
  • فراهم کردن زمینه‏ ایجاد تشکل‏های مردمی (CBOها، NGOها) و حمایت از آنها
  • بررسی و تصویب برنامه‏های آموزشی، فرهنگی، تبلیغی و ترویجی در زمینه جلب مشارکت‏های مردمی، توسعه و ظرفیت‏‏سازی مدیریت شهری، توسعه مهارت‏های افراد، اشتغال‏زایی و...
  • ستادهای ملی/ استانی/ شهرستانی بازآفرینی شهری پایدار از سال ۹۴ به طور مستمر شروع به فعالیت‏ کرده‏اند که نتیجه آن تاکنون برگزاری ۲۲ جلسه ستاد ملی با ۲۲۷ مصوبه و ۳۵۳ جلسه ستاد استانی/ شهرستانی با بیش از ۱۱۰۰ مصوبه بوده است.

بازآفرینی شهری پایدار؛ گامی مؤثر برای تحقق اقتصاد مقاومتی