بحران اخبار جعلی و دروغین در شبکه‌های اجتماعی
عبدالرضا اسفندیاری مقدم ، عباس پور فرخی «نوشابه با مارک. . . سمی است؛ مصرف نکنید. وزیر بهداشت هم تایید کرده. به همه اطلاع‌رسانی کنید. یا علی» «در نان‌های فانتزی شرکت. . . ماده‌ای یافت شده که باعث عقیم شدن می‌شود. مردم مراقب باشند. به همه اطلاع دهید. یاحق» «بستنی با آرم. . . آلودگی سمی دارد؛ خواهشا مصرف نکنید. به دیگران هم بگویید. »
این‌ها برخی پیام‌های خبری است که این روزها در شبکه‌های متعدد اجتماعی، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی موبایلی، مانند وایبر، لاین و. . . به وفور یافت می‌شود. اینکه این خبرها چه اهدافی را دنبال می‌کنند موضوعی است که تا کنون کسی به آن نپرداخته است.
این‌ها برخی پیام‌های خبری است که این روزها در شبکه‌های متعدد اجتماعی، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی موبایلی، مانند وایبر، لاین و. . . به وفور یافت می‌شود. اینکه این خبرها چه اهدافی را دنبال می‌کنند موضوعی است که تا کنون کسی به آن نپرداخته است.
عبدالرضا اسفندیاری مقدم ، عباس پور فرخی «نوشابه با مارک... سمی است؛ مصرف نکنید. وزیر بهداشت هم تایید کرده. به همه اطلاع‌رسانی کنید. یا علی» «در نان‌های فانتزی شرکت... ماده‌ای یافت شده که باعث عقیم شدن می‌شود. مردم مراقب باشند. به همه اطلاع دهید. یاحق» «بستنی با آرم... آلودگی سمی دارد؛ خواهشا مصرف نکنید. به دیگران هم بگویید.»
این‌ها برخی پیام‌های خبری است که این روزها در شبکه‌های متعدد اجتماعی، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی موبایلی، مانند وایبر، لاین و... به وفور یافت می‌شود. اینکه این خبرها چه اهدافی را دنبال می‌کنند موضوعی است که تا کنون کسی به آن نپرداخته است.
کارکرد شبکه‌های اجتماعی تهیه خبر نیست. ممکن است بتوان برای شبکه‌های اجتماعی، کارکرد بازنشر اخبار را قائل شد؛ یعنی خبری که مراجع رسمی خبری تهیه کرده‌اند، مجددا در این شبکه‌ها منتشر شود؛ اما اصل تهیه خبر، فرآیندی تخصصی و پیچیده است که شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه آن‌هایی که به تازگی گسترش یافته‌اند، بدلیل عام بودن اعضای آن، قادر به ایفای چنین نقشی نیستند. حتی اگر دربرخی شبکه‌های اجتماعی، افرادی از روزنامه‌نگاران صفحه‌ای داشته باشند، باز هم این موضوع نمی‌تواند به معنای پذیرش تهیه خبر با معیارهای حرفه‌ای از سوی این شبکه‌ها باشد.
بلبشوی خبری در شبکه‌های اجتماعی
اما واقعیت این است که بخش قابل توجهی از پیام‌های منتشره در شبکه‌های اجتماعی، به‌خصوص انواع تحت موبایل آن را خبر تشکیل می‌دهد؛ خبرهایی که بعید نیست با اهداف خاص تهیه و برای گریز از پاسخگویی قانونی، در این شبکه‌ها منتشر شده باشند. طبعا اگر رسانه‌های رسمی خبری اقتصادی منتشر کند که باعث وارد شدن ضرر و زیان به شخصیت حقیقی و یا حقوقی مندرج در خبر باشد، بلافاصله باید در قبال ِشکایت ِ فرد متضرر و یا درمدعی‌العموم که در موارد حاد ورود پیدا می‌کند، پاسخگو باشد. اما در شبکه‌های اجتماعی اینگونه نیست؛ بلبشوی حاکم بر مکانیزم فعالیت این شبکه‌ها باعث می‌شود که کسی نتواند دریابد که چنین خبری اولین بار بوسیله چه شخصی منتشر شده است و این همان شرایط رویایی است که برخی فرصت‌طلبان بدنبال آنند. وقتی شما نام یک محصول خاص را بعنوان محصولی سمی و غیرقابل مصرف در شبکه‌های اجتماعی می‌بینید و این پیام را به دیگران هم منتقل می‌کنید، بدون آنکه خودتان خواسته باشید، تبدیل به مهره‌ای برای خدمت شده‌اید.
کم‌اطلاعی جامعه از مقوله «ارزشیابی خبر» از آنجا که متاسفانه جامعه ما، در زمینه شناخت خبر و منابع آن، عملا بسیارکم اطلاع است و براساس ویژگی دیرین خود، عادت کرده که اخبار را گوش به گوش بشنود و بدون تحقیق درباره صحت آن‌ها، آن‌ها را نشر دهد، متخلفان اقتصادی در چنین فضایی اغلب به آسانی به اهداف خود می‌رسند و خیل مخاطبان، با نگرانی ناشی از ناآگاهی، اخبارجعلی و دروغین آن‌ها را بازنشر می‌دهند. اساسا این اشکال عمده از آنجایی ناشی می‌شود که ما در زمینه «تکنولوژی ارتباطات» مثل همه موارد دیگر، پیش از مهیا کردن نرم‌افزارهای مورد نیاز برای گسترش آن محصول در کشور، سخت‌افزارها را وارد کرده‌ایم و امروز با فعال شدن ده‌ها شبکه اجتماعی درجامعه، به‌طورکلی حیرانیم که در این شبکه‌ها چه چیزی را به اشتراک بگذاریم. نتیجه این تحیر آن می‌شود که شبکه‌های اجتماعی اغلب پر است از مطالب و عکس‌های بی‌ارزش و یا کم‌ارزش یا اخبار جعلی و دروغ که روح و جان نوجوانان و جوانان ما را نشانه رفته است. در واقع در مقوله شبکه‌های اجتماعی هم ما درست مثل وارد کردن تلفن همراه یا اینترنت و یا حتی وارد کردن خودرو که بدون مهیا کردن فرهنگ استفاده از آن‌ها، صرفا خود محصول را وارد کردیم و نتایجش را هم همه ما در کوچه و خیابان و در میان خویش و بیگانه به‌وضوح می‌بینیم، عمل کردیم.
سوء استفاده از ناآگاهی مردم
بسیاری از مردم ما اساسا چیزی بعنوان ارزشیابی را نمی‌شناسند؛ حال آنکه این موضوع، از مهمترین مباحث مقوله ژورنالیسم است. مردم نمی‌دانند که شبکه‌های اجتماعی محل تولید خبر نیست؛ اینجاست که فرصت‌طلبان از این عامل استفاده می‌کنند و اخبار مورد نظر خود را از شبکه‌های اجتماعی انتشار می‌دهند؛ بدون آنکه در برابر صحت و سقم آن پاسخگو باشند. البته همه اخبار منتشره در شبکه‌های مجازی به اخبار اقتصادی ختم نمی‌شوند و اخباری با کارکردهای سیاسی در میان آن‌ها بسیار دیده می‌شود که درباره آن‌ها در شماره بعدی خواهیم نوشت.
راه حل چیست؟ مردم باید از طرق مختلف در جریان این امر قرار گیرند که هیچ خبری را که در مجاری غیررسمی منتشر می‌شود، بدون بررسی صحت و سقم آن نپذیرند و آن را اشاعه ندهند و بدانند که اگر با اشاعه یک خبر کذب، ضرر و زیانی را متوجه فرد، گروه یا مجموعه و نظامی کردند، چنانچه بدلیل ضعف ساختارهای نظارتی بر فضای مجازی در این دنیا پاسخگو نبودند، دست کم در سرای دیگر باید پاسخگوی این حرکت خود باشند. آیه شریفه شش از سوره مبارکه حجرات می‌فرماید: «اى کسانى‌که ایمان آورده‌اید ا گر فاسقى برایتان خبرى آورد، نیک وارسى کنید؛ مبادا به نادانى، گروهى را آسیب برسانید و از آنچه کرده‌اید، پشیمان شوید.» امید که فرد فرد ما در هر موقعیت و مقامی که هستیم، نسبت به این امر اعتقادی، اهتمام ورزیم. و با اطلاع از ویژگی‌های ذاتی شبکه‌های اجتماعی نوظهور نسبت به جلوگیری از بروز شایعات بی‌اساس اهتمام ورزیم.
این‌ها برخی پیام‌های خبری است که این روزها در شبکه‌های متعدد اجتماعی، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی موبایلی، مانند وایبر، لاین و... به وفور یافت می‌شود. اینکه این خبرها چه اهدافی را دنبال می‌کنند موضوعی است که تا کنون کسی به آن نپرداخته است.
کارکرد شبکه‌های اجتماعی تهیه خبر نیست. ممکن است بتوان برای شبکه‌های اجتماعی، کارکرد بازنشر اخبار را قائل شد؛ یعنی خبری که مراجع رسمی خبری تهیه کرده‌اند، مجددا در این شبکه‌ها منتشر شود؛ اما اصل تهیه خبر، فرآیندی تخصصی و پیچیده است که شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه آن‌هایی که به تازگی گسترش یافته‌اند، بدلیل عام بودن اعضای آن، قادر به ایفای چنین نقشی نیستند. حتی اگر دربرخی شبکه‌های اجتماعی، افرادی از روزنامه‌نگاران صفحه‌ای داشته باشند، باز هم این موضوع نمی‌تواند به معنای پذیرش تهیه خبر با معیارهای حرفه‌ای از سوی این شبکه‌ها باشد.
بلبشوی خبری در شبکه‌های اجتماعی
اما واقعیت این است که بخش قابل توجهی از پیام‌های منتشره در شبکه‌های اجتماعی، به‌خصوص انواع تحت موبایل آن را خبر تشکیل می‌دهد؛ خبرهایی که بعید نیست با اهداف خاص تهیه و برای گریز از پاسخگویی قانونی، در این شبکه‌ها منتشر شده باشند. طبعا اگر رسانه‌های رسمی خبری اقتصادی منتشر کند که باعث وارد شدن ضرر و زیان به شخصیت حقیقی و یا حقوقی مندرج در خبر باشد، بلافاصله باید در قبال ِشکایت ِ فرد متضرر و یا درمدعی‌العموم که در موارد حاد ورود پیدا می‌کند، پاسخگو باشد. اما در شبکه‌های اجتماعی اینگونه نیست؛ بلبشوی حاکم بر مکانیزم فعالیت این شبکه‌ها باعث می‌شود که کسی نتواند دریابد که چنین خبری اولین بار بوسیله چه شخصی منتشر شده است و این همان شرایط رویایی است که برخی فرصت‌طلبان بدنبال آنند. وقتی شما نام یک محصول خاص را بعنوان محصولی سمی و غیرقابل مصرف در شبکه‌های اجتماعی می‌بینید و این پیام را به دیگران هم منتقل می‌کنید، بدون آنکه خودتان خواسته باشید، تبدیل به مهره‌ای برای خدمت شده‌اید.
کم‌اطلاعی جامعه از مقوله «ارزشیابی خبر» از آنجا که متاسفانه جامعه ما، در زمینه شناخت خبر و منابع آن، عملا بسیارکم اطلاع است و براساس ویژگی دیرین خود، عادت کرده که اخبار را گوش به گوش بشنود و بدون تحقیق درباره صحت آن‌ها، آن‌ها را نشر دهد، متخلفان اقتصادی در چنین فضایی اغلب به آسانی به اهداف خود می‌رسند و خیل مخاطبان، با نگرانی ناشی از ناآگاهی، اخبارجعلی و دروغین آن‌ها را بازنشر می‌دهند. اساسا این اشکال عمده از آنجایی ناشی می‌شود که ما در زمینه «تکنولوژی ارتباطات» مثل همه موارد دیگر، پیش از مهیا کردن نرم‌افزارهای مورد نیاز برای گسترش آن محصول در کشور، سخت‌افزارها را وارد کرده‌ایم و امروز با فعال شدن ده‌ها شبکه اجتماعی درجامعه، به‌طورکلی حیرانیم که در این شبکه‌ها چه چیزی را به اشتراک بگذاریم. نتیجه این تحیر آن می‌شود که شبکه‌های اجتماعی اغلب پر است از مطالب و عکس‌های بی‌ارزش و یا کم‌ارزش یا اخبار جعلی و دروغ که روح و جان نوجوانان و جوانان ما را نشانه رفته است. در واقع در مقوله شبکه‌های اجتماعی هم ما درست مثل وارد کردن تلفن همراه یا اینترنت و یا حتی وارد کردن خودرو که بدون مهیا کردن فرهنگ استفاده از آن‌ها، صرفا خود محصول را وارد کردیم و نتایجش را هم همه ما در کوچه و خیابان و در میان خویش و بیگانه به‌وضوح می‌بینیم، عمل کردیم.
سوء استفاده از ناآگاهی مردم
بسیاری از مردم ما اساسا چیزی بعنوان ارزشیابی را نمی‌شناسند؛ حال آنکه این موضوع، از مهمترین مباحث مقوله ژورنالیسم است. مردم نمی‌دانند که شبکه‌های اجتماعی محل تولید خبر نیست؛ اینجاست که فرصت‌طلبان از این عامل استفاده می‌کنند و اخبار مورد نظر خود را از شبکه‌های اجتماعی انتشار می‌دهند؛ بدون آنکه در برابر صحت و سقم آن پاسخگو باشند. البته همه اخبار منتشره در شبکه‌های مجازی به اخبار اقتصادی ختم نمی‌شوند و اخباری با کارکردهای سیاسی در میان آن‌ها بسیار دیده می‌شود که درباره آن‌ها در شماره بعدی خواهیم نوشت.
راه حل چیست؟ مردم باید از طرق مختلف در جریان این امر قرار گیرند که هیچ خبری را که در مجاری غیررسمی منتشر می‌شود، بدون بررسی صحت و سقم آن نپذیرند و آن را اشاعه ندهند و بدانند که اگر با اشاعه یک خبر کذب، ضرر و زیانی را متوجه فرد، گروه یا مجموعه و نظامی کردند، چنانچه بدلیل ضعف ساختارهای نظارتی بر فضای مجازی در این دنیا پاسخگو نبودند، دست کم در سرای دیگر باید پاسخگوی این حرکت خود باشند. آیه شریفه شش از سوره مبارکه حجرات می‌فرماید: «اى کسانى‌که ایمان آورده‌اید ا گر فاسقى برایتان خبرى آورد، نیک وارسى کنید؛ مبادا به نادانى، گروهى را آسیب برسانید و از آنچه کرده‌اید، پشیمان شوید.» امید که فرد فرد ما در هر موقعیت و مقامی که هستیم، نسبت به این امر اعتقادی، اهتمام ورزیم. و با اطلاع از ویژگی‌های ذاتی شبکه‌های اجتماعی نوظهور نسبت به جلوگیری از بروز شایعات بی‌اساس اهتمام ورزیم.
ارسال نظر