گزارش 28 صفحه‌ای و ردپای عربستان در 11‌سپتامبر

کامران کرمی
پژوهشگر خلیج‌فارس

انتشار بخش‌هایی از گزارش مربوط به عاملان حادثه 11 سپتامبر موسوم به گزارش 28 صفحه‌ای و این مطلب که عوامل این حمله تروریستی از طرف افرادی که با دولت عربستان ارتباط داشته‌اند حمایت شده‌اند، نشان می‌دهد که آمریکا و عربستان سعودی متقاعد شده‌اند تا بر مبنای یک گزارش متوازن بر مبنای اصول موازنه و همکاری، از خطراتی که ممکن است افشای واقعی این مطلب به دنبال داشته باشد بپرهیزند. در واقع نوعی امتیازگیری در برخی مولفه‌های استراتژیک همکاری که مجددا تاکیدی است بر چند دهه وابستگی متقابل اما نامتقارن. این گزارش محرمانه که کنگره آمریکا آن را تهیه کرده است، بخشی از گزارش کمیته تحقیق کنگره در سال 2002 است که درباره حادثه 11 سپتامبر انجام شده است و این گزارش همچنان محرمانه است. دولت آمریکا 28 صفحه از این گزارش به همراه نامه «جورج تنت» رئیس وقت سیا را جمعه گذشته تحویل کنگره داد. در بخشی از این گزارش آمده است: «برخی از مقامات دولتی عربستان در آمریکا (بندر بن سلطان سفیر سابق آمریکا در واشنگتن و رئیس سابق استخبارات سعودی) ممکن است با گروه ترویستی القاعده ارتباط داشته باشند، اما شواهد کافی دراین باره در دست نیست و نیاز به تحقیق بیشتر برای اثبات آن وجود دارد، در صورتی که امروز نقش بندر در طراحی‌های راهبردی و تاکتیکی، حمایت و تامین مالی، تشکیل و خلق گروهک‌ها امر پنهانی نیست، بخصوص در بحران سوریه و در تاسیس گروه جیش الاسلام. او زمانی که رئیس استخبارات عربستان بود، تعاملات نهادهای اطلاعاتی و امنیتی عربستان را با اسرائیل و آمریکا پیوند زده بود و نوعی تفاهم استراتژیک را فراهم نموده بود.

سفارت عربستان سعودی در واشنگتن از انتشار این گزارش استقبال و ادعا کرده که از سال 2002، این کمیته و سایر سازمان‌های دولتی آمریکا نظیر سیا و اف‌بی‌آی درباره این موضوع و گزارش 28 صفحه ای تحقیق کرده‌اند و مشخص شد که نه دولت عربستان سعودی و نه هیچ یک از مقامات این کشور یا هر فردی به نمایندگی از دولت عربستان هیچ نقشی در این حمله نداشته است.» در واقع از سال 2002 تا به امروز سعودی‌ها با نقشی که در استراتژی آمریکا موسوم به مبارزه با تروریسم داشته‌اند و به انحای مختلف درصدد برجسته کردن آن بوده‌اند، خود را از زیر فشارهای آمریکایی‌ها به نوعی رهانیده و همواره اصول همکاری بخش را به واشنگتن یادآوری کرده‌اند. پیش‌تر دولت عربستان تهدید کرده بود که اگر این گزارش منتشر شود تمامی دارایی‌های خود را از بانک‌ها و موسسات آمریکایی بیرون خواهد کشید، موضوعی که به زعم برخی تحلیلگران نوعی بلوف از سوی سعودی‌ها برای تحت فشار قرار دادن دولت اوباما و همچنین کنگره بود. اگرچه اوباما تهدید به وتوی مصوبه کنگره نموده بود، اما کاخ سفید از همان آغاز برای انتشار این گزارش تحت فشار قرار داشت. قرار است این گزارش به‌طور کامل از طبقه بندی محرمانه خارج شود. اما بعید است که اسرار این گزارش درباره عاملان سعودی انتشار عمومی پیدا کند و عربستان به‌عنوان متهم ردیف اول، مجبور به پرداخت خسارت به قربانیان شود. اما به‌نظر می‌رسد که در این میان آمریکایی‌ها با زیرکی به دنبال این هستند تا از یکسو با انتشار بخش‌هایی از این گزارش و همچنین تهدید به انتشار دیگر بخش‌های آن از سعودی‌ها امتیاز بگیرند و از سوی دیگر کنگره و کاخ سفید هم به‌خاطر قربانیان این حادثه و افکار عمومی، رسالت و وظیفه خود را انجام داده باشند.

آنچه در این میان حائز اهمیت است و سوال بسیاری از تحلیلگران، کارشناسان و ناظران و همینطور افکار عمومی را به دنبال داشته است، تاثیر انتشار این گزارش بر روابط ایالات‌متحده آمریکا و پادشاهی عربستان سعودی به‌عنوان دو متحد دیرینه است. سوال‌هایی از قبیل اینکه آیا مقامات کنگره از انتشار این گزارش اهداف مهم‌تری را دنبال می‌کنند یا صرفا به دنبال فشار مقطعی بر ریاض هستند، و در صورت انتشار بندهای دیگری از این گزارش، آیا شاهد تغییر در معادله دوستی ریاض و واشنگتن خواهیم بودیا خیر، از زمره سوالات مطرح در این زمینه است. در این میان و در پاسخ به این پرسش‌ها نباید این نکته را از نظر دور داشت که تنش‌ها و سوءتفاهمات جدی‌ای که در روابط ریاض و واشنگتن به‌وجود آمده، ناشی از تحولی است که در روند معادلات منطقه‌ای و تغییر برخی اولویت‌ها روی داده و یقینا تاثیر خود را بر روابط دو کشور خواهد گذاشت، اما چندان نباید به این موضوع دل بست که دو کشور عناصر همکاری بخش را فدای برخی تنش‌ها نمایند. چون با وجود رخداد تغییرات در نظام منطقه‌ای خاورمیانه، همچنان نظم پساعربی، روند اتحادها و ائتلاف‌های در حال وقوع، مبارزه با تروریسم و امنیت جهانی انرژی، همچنان و با شدت بیشتر در برخی مولفه ها، اولویت‌های واشنگتن در تنظیم ارتباطات و اصول همکاری با متحدان استراتژیک خود را تشکیل خواهد داد. بنابراین با وجود انتشار چنین گزارشی که هدف آن فشار مقطعی و پاره‌ای امتیازگیری‌ها از عربستان است، نباید انتظار تحت الشعاع قرار گرفتن حوزه‌های همکاری بین دو کشور در مقطع اخیر را داشت.