غم‌ها و غصه‌ها

دنیای اقتصاد: سال ۱۳۹۵ در حالی سپری شد و به تاریخ پیوست که وقایع تلخ وشیرین بسیاری در آن رقم خورد، در این میان نگاهی انداخته‌ایم به چند رخداد که در مقیاس ملی و جهانی خبرساز شد و نگاه ساکنان این کره خاکی را به خود جلب کرد. نکته این جاست که در این سال بیشتر شاهد فقدان و نقاط تاریک و غم‌انگیز بوده‌ایم و کمتر نقطه روشنی وجود داشته که ارزش تاریخی ماندگار داشته باشد.

پایان سیاستمدار تمام‌عیار

عصر روز ۱۹ دی ۱۳۹۵ خبر انتقال آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به بیمارستان شهدای تجریش تهران نخست در تلگرام و سپس در دیگر رسانه‌های مجازی منتشر شد. ساعتی از نشر این خبر نگذشته بود که رسانه‌های رسمی و صدا و سیما هم ضمن تایید این خبر از «عارضه قلبی» آیت‌الله سخن گفتند. ساعت ۷.۳۰ دقیقه خبر بد رسما انتشار یافت. قلب یکی از ذی نفوذترین رجال دوران جمهوری اسلامی و «یار دیرین امام» برای همیشه ایستاده بود. خبر درگذشت هاشمی رفسنجانی به سرعت جهانی شد و بیشتر رسانه‌های معتبر آن را نقل کردند. مراسم تشییع جنازه هاشمی از جمله بزرگ‌ترین اجتماعات مردمی پس از انقلاب بود که روز ۲۱ دی ماه برگزار شد.

به قول دکتر داوود فیرحی، استاد حوزه و دانشگاه، «آیت‌الله هاشمی شخصیت بی‌نظیری است، در تاریخ کمتر اتفاق افتاده که چهره‌ای «جاذبه اضداد» داشته و جمع بین دین و سیاست و تاریخ و زمان شناسی و مدیریت و بیش از هر چیز دیگر صبوری اخلاقی باشد.» دکتر صادق زیبا کلام نیز ضمن تجلیل از درایت سیاسی هاشمی و نقش مهم او در تکوین نظام جمهوری اسلامی ایران گفته است: او تلاش‌های بزرگ و مهمی هم داشت که چندان به بار ننشستند. یکی از بزرگ‌ترین ناکامی‌های وی تلاشش در اصلاح بنیادی اقتصاد ایران بود. او به‌درستی تشخیص داده بود که کلید رشد و توسعه، پیشرفت و سازندگی کشور در گرو کنار گذاشتن اقتصاد ناکارآمد دولتی ایران است و از همان ابتدای ریاست‌جمهوری خود مصمم بود الگوی اقتصاد آزاد را جایگزین اقتصاد دولتی رانتی- نفتی کشور کند. تصورش آن بود که با پایان‌یافتن جنگ با عراق، ثبات و آرامش سیاسی و اجتماعی جایگزین تنش‌ها، درگیری‌ها و منازعات سال‌های نخست انقلاب خواهد شد و این یعنی راه برای اصلاحات بزرگ اقتصادی در ایران هموار شده است. این احساس وی را که همه چیز برای رفتن به سمت سازندگی و اصلاح ساختار اقتصاد دولتی کشور و تبدیل آن به اقتصاد آزاد آماده است، می‌توان در بیان آن گزاره معروفش هنگام معرفی کابینه خود در تیرماه سال ۶۸ سراغ گرفت که گفت: «بعضی از آقایان در بحث‌هایشان خواهند گفت این کابینه به اندازه کافی سیاسی نیست. شما هرچه می‌خواهید من خودم سیاسی هستم.»درگذشت هاشمی رفسنجانی بسیاری از مردم را در بهت فرو برد. در واقع خاطره چندین دهه شنیدن صدا و دیدن تصویر زنده او چنان قوی بود که باور فقدانش سخت می‌نمود. بنابراین عجیب نبود اگر برخی رسانه‌ها درگذشت او را پایان یک دوران تلقی کردند.

چشم فروبستن چریک پیر

چه کسی باور می‌کرد که تو بمیری‌ای چریک پیرِ جهان قرن بیستمی ما؟

این مطلع شعری است که یک شاعر کوبایی در سوگ فیدل کاسترو نوشته است. او 49 سال درهاوانا سکان رهبری انقلاب سوسیالیستی مردم کوبا را در دست داشت و در این مدت کاخ سفید، یعنی نماد قدرت و سرمایه‌داری در آمریکا، شاهد آمدن و رفتن 9 رئیس‌جمهور بود! موافقان و مخالفان کاسترو روز پنجم آذر (25 نوامبر سال 2016) را هرگز فراموش نخواهند کرد، چه آنها که با چشم‌های غمگین در سوگش گریستند و چه کسانی که در رسانه‌های مجازی و خیابان‌ها به شادمانی و پایکوبی پرداختند. عکس‌های مشترک کاسترو و چه گوارا اما همچنان جزو آیکون‌های شاخص قرن بیستم است، اگر چه کوبا به آرمان‌هایی که آن دو بر سرش پیمان بسته بودند نرسید یا آن گونه که در مخیله‌شان بود تحقق نیافت. گارسیا مارکز زمانی در دیدار با کاسترو گفته بود: «جهان سرسخت‌تر از رویاهای ماست» و این حرف حقیقت دارد. جواد ظریف، وزیر خارجه ایران از جمله کسانی بود که در پیامی درگذشت فیدل کاسترو را تسلیت گفت و او را «شخصیتی کم نظیر در مبارزه علیه استعمار و استثمار و الگوی مبارزات استقلال‌طلبانه ملت‌های ستمدیده در آمریکای لاتین» نامید. فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور فرانسه نیز در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که فیدل کاسترو بازیگر دوران جنگ سرد برای مردم کوبا مظهر غرور و نپذیرفتن نفوذ و تسلط خارجی بود.

چهره وحشت‌‌انگیز ترامپ

۱۸ آبان ماه (۸ نوامبر) به‌عنوان روزی حیرت انگیز در تاریخ جهان باقی خواهد ماند؛ روزی که پیروزی دونالد ترامپ، تاجر میلیاردر در انتخابات حساس ریاست جمهوری آمریکا شوکی بزرگ به سیاست جهانی وارد کرد. نماینده جمهوری‌خواهان که مجله فوربس او را در فهرست ۵۰۰ میلیاردر برتر جهان قرار داده، در شرایطی گوی رقابت را از رقیب دموکرات خود ربود که بیشتر نظرسنجی‌ها خبر از شکست او می‌دادند. در واقع ترامپ با اختلاف سه میلیون رای مردمی و کسب ۳۰۶ رأی الکترال در برابر ۲۳۲ رای کلینتون به کاخ سفید راه یافت؛ کسی که از همان آغاز رقابت‌های انتخاباتی مدعی بود که همه چیز را برای آمریکا می‌خواهد و با شعارهای ضد دموکراسی و تمدن مدرن پا به میدان کارزار انتخاباتی گذاشت. در همان زمانی که ترامپ «پدیده گرمایش» را حقه چینی‌ها برای کاهش تولید صنعتی در آمریکا می‌دانست، جیمز کامرون، کارگردان «تایتانیک»، پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینما، مستند تازه خود درباره تهدید جهانی تغییرات آب‌وهوا را می‌ساخت. او در گفت‌وگو با آسوشیتدپرس، ترامپ را «یک دیوانه و احمق» نامید که می‌تواند به بشریت ضربه‌ای مهلک وارد کند. اما این نقد‌ها کارساز نبود و ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا شد تا وحشت از برنامه‌ها و سخنانش جهان را فراگیرد.

خطای پزشکی و کوچ ابدی کارگردان طعم گیلاس

14 تیرماه سالی که گذشت، عباس کیارستمی، کارگردان صاحب نام ایرانی پس از چند ماه تجربه احتضار در بیمارستان‌های تهران و پاریس در اثر «سکته مغزی» چشم از جهان فروبست. خانواده کیارستمی، مرگ او را ناشی از خطای پزشکی دانستند. این سینماگر بزرگ در ایام نوروز به دلیل «پولیپ روده» مورد جراحی قرار گرفت. مساله بیماری اش بالا گرفت و سرانجام به مرگ او انجامید. در این میان پرونده‌ای هم از طرف خانواده او در شکایت از تیم جراحی تشکیل شد که البته هنوز در جریان است و بسته نشده است. مرگ کیارستمی در اثر خطای پزشکی یکی از چالش‌های سال 95 بود. او که «آبروی سینمای ایران» لقب گرفته بود به گفته اصغر فرهادی «تنها یک فیلم‌ساز نبود، بلکه یک عارف مدرن بود، هم در نوع سینمای خود و هم درنوع زندگی شخصی‌اش.»

عملیات موصل

از روز ۲۶ مهرماه عملیات آزادسازی موصل از دست داعش آغاز شد؛ این عملیات با هماهنگی و رهبری ارتش عراق، پیشمرگه‌های اقلیم کردستان عراق و گروه ائتلاف انجام شد. موصل مرکز استان نینوا و دومین شهر بزرگ عراق با دو میلیون نفر جمعیت است که در تابستان ۲۰۱۴ به اشغال گروه تروریستی داعش درآمد. داعش در موصل و دیگر متصرفات خود دست به جنایات بی‌شماری زده است. از کشتن شهروندان بی‌گناه و راه انداختن بازار فروش زنان اسیر ایزدی تا انهدام آثار باستانی و نابودی بقایا و تندیس‌های مربوط به تمدن آشوری و آرامی و شهرهای باستانی تدمر و پالمیرا. ارتش عراق و متحدانش تاکنون هفتاد درصد این شهر را آزاد کرده‌اند. پیش بینی می‌شود که عملیات آزاد سازی موصل تا اردیبهشت ماه سال ۹۶ ادامه یابد.

پلاسکو، فاجعه باورنکردنی

روز پنجشنبه، نوزدهم دی ماه 1395 را باید در فهرست ایام سیاه تاریخ معاصر نوشت؛ آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو در تهران و فروریختن این نخستین مرکز تجاری مدرن در پایتخت، تاثر و اندوه عمومی را برانگیخت. احساسات مردم نسبت به فجایع اجتماعی هرگز تا به این حد تحریک نشده بود که در این واقعه شد. چرا که تعدادی از آتش‌نشان‌ها به دلیل آنچه «عدم رعایت استانداردها» نامیده شده، جان باختند. ساختمان هفده طبقه پلاسکو از سال 1341 به نماد کسب و کار مدرن تبدیل شده بود. پس از فروریختن ساختمان، عملیات نجات و آواربرداری آغاز شد و 9 روز به طول انجامید؛ صدا و سیما نیز دراقدامی چندسابقه این عملیات را به‌صورت مستقیم پخش کرد. این حادثه 21 کشته - که 16تن از آنان آتش‌نشان بودند- و 235 مصدوم به دنبال داشت. بحث بر سر دلایل و مسببان واقعه پلاسکو هفته‌ها با شدت و حدت ادامه داشت تا اینکه چند روز پیش سرپرست دادسرای امور جنایی تهران بزرگ با بیان اینکه «از صبح روز 30 دی‌ماه و همزمان با وقوع آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو پرونده بررسی این حادثه در دادسرای جنایی تهران مفتوح شده است»، افزود: پس از تحقیقات نهایی مشخص شد آتش‌سوزی از فروشگاه تولید پوشاک «نسترن» واقع در طبقه دهم ساختمان پلاسکو آغاز شده است.به گفته قاضی محمد شهریاری «در همان زمان، مالک فروشگاه مذکور و 2 کارگر وی شناسایی شدند و مشخص شد که این 2 کارگر در این مغازه مشغول به فعالیت بوده‌اند. سرانجام این افراد اعتراف کردند که از مهتابی داخل سقف یک سیم روکار با متراژ حدود 10 تا 15 متر کشیده و آن را ابتدا به یک یخچال وصل کرده و برخی روزها هم با اتصال به یک هیتر برقی خود را گرم می‌کرده‌اند. صبح آن روز سیم‌ها به دلیل بار الکتریکی زیاد آتش می‌گیرد و به دلیل وجود حجم زیادی از پارچه و لباس، آتش‌سوزی در کل ساختمان آغاز می‌شود.»پرونده تاثربرانگیزترین واقعه سال هنوز در جریان است و به سرانجام نرسیده است. در جریان این آتش‌سوزی - که بنا به آمار تخمینی هفتصد میلیارد تومان خسارت مادی نیز وارد کرد- تنها آدم‌ها قربانی نشدند بلکه هزاران ماهی که در آکواریوم‌های طبقه زیرین این ساختمان برای فروش نگهداری می‌شدند، یکجا سوختند و از بین رفتند.

برخورد دو قطار در هفت خوان کاشان

ساعت ۷:۲۲ صبح روز جمعه ۵ آذر ۱۳۹۵ قطار سمنان - مشهد در منطقه‌ای به نام هفت‌خوان از پشت به قطار تبریز- مشهد که به دلیل مشکل فنی در همان ریل متوقف بود، برخورد کرد. در پی این حادثه ۴۷ نفر کشته و ۱۰۳ نفر مصدوم شدند. دلیل این حادثه چند روز بعد اعلام شد: خطای انسانی و درست عمل نکردن سیستم کنترل خودکار قطار. حسن روحانی در نامه‌ای خطاب به معاون اول رئیس‌جمهوری با بیان اینکه «جان باختن و مصدومیت تعدادی از هم‌وطنان عزیزمان و ازجمله پرسنل خدوم راه‌آهن باعث غم و اندوه فراوان گردید.» خواستار رسیدگی فوری دستگاه‌های مسوول، به‌ویژه وزارت راه و شهرسازی به این حادثه و معرفی مقصرین احتمالی شد.این البته فقط یکی از هزاران حادثه مرگبار مربوط به وسایل نقلیه بود. ایران از نظر میزان حوادث جاده‌ای و حمل و نقلی منجر به مرگ ،همچنان در رده های بالای جدول جهانی قرار دارد.