اگر زلزله بزرگ بیاید...
قدرت گسل‌های تهران
«استان تهران دارای بیش از ۶۵ گسل در سه رده بیش از ۱۰ کیلومتر، کمتر از ۱۰ کیلومتر و بیش از ۲ کیلومتر و زیر دو کیلومتر است. خطر بیشتر این گسل‌ها متوجه شهر تهران بوده و درصورت وقوع می‌توانند بیشترین خسارات و تلفات مالی و جانی را بر این گستره شهری تحمیل کنند. »هشدار فوق بخشی از گزارشی است که در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به موجب تحقیقاتی که در سال‌های ۷۷ تا ۸۶ به همراه یک دانشگاه معتبر داخلی انجام شد، منتشر شده است.
در این تحقیق، از میان گسل‌های اصلی و فرعی، سه گسل در ردیف بیشترین خطرزایی به لحاظ آسیب‌پذیری شهر تهران، معرفی شده‌اند.
در این تحقیق، از میان گسل‌های اصلی و فرعی، سه گسل در ردیف بیشترین خطرزایی به لحاظ آسیب‌پذیری شهر تهران، معرفی شده‌اند.
«استان تهران دارای بیش از 65 گسل در سه رده بیش از 10 کیلومتر، کمتر از 10 کیلومتر و بیش از 2 کیلومتر و زیر دو کیلومتر است. خطر بیشتر این گسل‌ها متوجه شهر تهران بوده و درصورت وقوع می‌توانند بیشترین خسارات و تلفات مالی و جانی را بر این گستره شهری تحمیل کنند.»هشدار فوق بخشی از گزارشی است که در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به موجب تحقیقاتی که در سال‌های 77 تا 86 به همراه یک دانشگاه معتبر داخلی انجام شد، منتشر شده است.
در این تحقیق، از میان گسل‌های اصلی و فرعی، سه گسل در ردیف بیشترین خطرزایی به لحاظ آسیب‌پذیری شهر تهران، معرفی شده‌اند.
بر این اساس، در صورت فعال شدن گسل ری، در مناطق جنوبی شهر تهران شدت زلزله 9 و در مناطق شمالی، شدت زلزله بین 7 تا 8 خواهد بود. در صورت فعالیت گسل شمال تهران، شدت زلزله در بخش شمالی شهر به 9 و در بخش جنوبی آن به 7 می‌رسد. این در حالی است که بخش بزرگی از شهر شاهد شدت زلزله‌ای به بزرگی 8 خواهد بود. در مدل گسل مشاء، بخش عمده شهر تهران زلزله‌ای با شدت 7 را احساس خواهد کرد. در مدل شناور (مربوط به گسل پنهان) نیز بخش اعظم شهر، شدت زلزله به بزرگی 8 و بخش‌هایی نیز شدت زلزله 9 را تجربه خواهند کرد.
به هنگام وقوع زلزله بیشترین آسیب متوجه بافت‌های فرسوده (نامقاوم) و واحدهای ناپایدار به لحاظ زمین شناختی می‌شود. در محاسبه میزان مرگ و میر مناطق از فاکتورهای مختلفی چون نوع مصالح، تراکم جمعیتی، شدت‌های لرزه‌ای، سرعت و کیفیت عملیات نجات و غیره استفاده می‌شود. در مطالعات صورت گرفته توسط جایکا، تلفات انسانی فقط شامل تلفات ناشی از فرو ریختن ساختمان است و دیگر عوامل همچون آتش‌سوزی، لغزش زمین، سنگ‌ریزش و غیره در آن لحاظ نشده است. همچنین تلفات ناشی از عوامل ثانویه مانند شیوع بیماری‌ها در اردوگاه‌ها و پناهگاه‌ها و غیره در این مقوله قرار نمی‌گیرد.
بیشترین تلفات انسانی در صورت فعالیت گسل ری رخ خواهد داد، به‌گونه‌ای که پیش‌بینی شده است حدود 6 درصد کل جمعیت شهر تهران جان خود را از دست بدهند. این در حالی است که نسبت تلفات انسانی در بخش شمالی شهر یعنی مناطق یک تا پنج در حدود 2 درصد خواهد بود. گسل ری مهم‌ترین گسل دشت جنوبی تهران است و در دو طرف فرونشست ری گسترده شده است.
درصورت فعال شدن گسل شمال و در بدترین حالت حدود ۲ درصد جمعیت تهران از بین می‌رود. نسبت تلفات در بخش شمالی شهر، در مناطق یک تا پنج حدود ۳ درصد و در مناطق جنوبی شهر به حدود یک درصد خواهد رسید. گسل شمال تهران با طول ۳۵ کیلومتر از کن در غرب تا لشگرک در شرق امتداد یافته است که چندین گسل پیوستگی آن را به هم زده است.
نسبت تلفات انسانی در صورت فعالیت گسل مشاء نیز از 3/0 درصد جمعیت تهران تجاوز نخواهد کرد. البته در منطقه 12 تلفات انسانی وسیع‌تر و در حدود 7/1 درصد جمعیت این منطقه پیش‌بینی می‌شود.
در ارتباط با شبکه شریان‌های حیاتی در حین وقوع زلزله، دو نوع خسارت شهری شامل حیات شهر و خود شهر قابل بحث است. نوع اول، قطع شدن شریان‌های حیاتی نظیر آب، گاز، برق و تلفن است و نوع دیگر عواقب ثانویه ناشی از خسارات وارد شده به این شریان‌ها است که شامل مواردی مانند آتش‌سوزی، انفجار و برق‌گرفتگی می‌شود. از این رو مدیریت شریان‌های حیاتی باید در جهت استقرار سیستم مدیریتی مناسب جهت به حداقل رساندن خسارات زمین‌لرزه اقدام کند. از جمله مهم‌ترین این شریان‌های حیاتی، شبکه گاز طبیعی است که در موقع زمین‌لرزه می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد، چرا که مراحل باز و بسته کردن شیرهای گاز به صورت دستی انجام می‌گیرد.
از این رو استقرار تسهیلات و خدمات کنترل اتوماتیک شیرهای گاز که نسبت به فعالیت‌های لرزه‌ای حساس هستند لازم و ضروری است. از سوی دیگر با اینکه شبکه آب‌رسانی شهر تهران را می‌توان دارای ساختار نسبتا محکمی در برابر بلایای طبیعی در نظر گرفت، در عین حال برای تامین امنیت شهروندان در برابر خسارات وارده در اثر زلزله بازسازی لوله‌ها امری لازم و ضروری است.
در سایت‌های علمی زلزله‌شناسی، برخی دیگر از گسل‌های تهران به شرح زیر معرفی شده‌اند
گسل جنوب ری به طول 20 کیلومتر: گسل جنوب ری - ایوانکی در جنوب تهران به طول 20 کیلومتر قرار گرفته است تمامی این گسل می‌تواند به عنوان یک چشمه لرزه‌زا برای تهران باشد. گسل جنوب ری در قسمت جنوبی خود دچار انشعابی است که در شمال آن قرار دارد و گسل شمال ری نامیده می‌شود و فاصله بین این دو گسل فقط 3 تا 5 کیلومتر است، به نظر می‌رسد ریشه این دو گسل یکی باشد و آنها نشانه‌های سطحی یک گسل باشند.
گسل شمال ری: در حوالی عظیم‌آباد در کناره جنوبی بزرگراه ری بهشت‌زهرا قرار دارد و دیواره‌ای به ارتفاع ۲ متر را به‌وجود آورده است. امتداد آن شرقی ـ غربی بوده و طولی حدود ۱۶/۵ کیلومتر دارد.
گسل کهریزک: از شمال سلطان‌آباد در غرب تا کهریزک و سپس شمال شمس‌آباد در شرق امتداد یافته و راستایش شرقی- غربی و طولش بیش از 40 کیلومتر است این گسل دیواره‌ای به ارتفاع 1- 10 متر در آبرفت‌های جنوب تهران ایجاد کرده است.
گسل شیان کوثر: در شمال تهرانپارس با طول ۳ کیلومتر و راستای شرقی ـ غربی واقع است.
گسل ملاصدرا: که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب امتداد یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت‌آباد و شهرک غرب را ناایمن ساخته است. احداث برج میلاد نیز دقیقا در مجاورت این گسل صورت گرفته است.
گسل شرق: توانایی ایجاد قوی‌ترین زلزله را دارا است. از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سیدخندان امتداد می‌یابد.
در این تحقیق، از میان گسل‌های اصلی و فرعی، سه گسل در ردیف بیشترین خطرزایی به لحاظ آسیب‌پذیری شهر تهران، معرفی شده‌اند.
بر این اساس، در صورت فعال شدن گسل ری، در مناطق جنوبی شهر تهران شدت زلزله 9 و در مناطق شمالی، شدت زلزله بین 7 تا 8 خواهد بود. در صورت فعالیت گسل شمال تهران، شدت زلزله در بخش شمالی شهر به 9 و در بخش جنوبی آن به 7 می‌رسد. این در حالی است که بخش بزرگی از شهر شاهد شدت زلزله‌ای به بزرگی 8 خواهد بود. در مدل گسل مشاء، بخش عمده شهر تهران زلزله‌ای با شدت 7 را احساس خواهد کرد. در مدل شناور (مربوط به گسل پنهان) نیز بخش اعظم شهر، شدت زلزله به بزرگی 8 و بخش‌هایی نیز شدت زلزله 9 را تجربه خواهند کرد.
به هنگام وقوع زلزله بیشترین آسیب متوجه بافت‌های فرسوده (نامقاوم) و واحدهای ناپایدار به لحاظ زمین شناختی می‌شود. در محاسبه میزان مرگ و میر مناطق از فاکتورهای مختلفی چون نوع مصالح، تراکم جمعیتی، شدت‌های لرزه‌ای، سرعت و کیفیت عملیات نجات و غیره استفاده می‌شود. در مطالعات صورت گرفته توسط جایکا، تلفات انسانی فقط شامل تلفات ناشی از فرو ریختن ساختمان است و دیگر عوامل همچون آتش‌سوزی، لغزش زمین، سنگ‌ریزش و غیره در آن لحاظ نشده است. همچنین تلفات ناشی از عوامل ثانویه مانند شیوع بیماری‌ها در اردوگاه‌ها و پناهگاه‌ها و غیره در این مقوله قرار نمی‌گیرد.
بیشترین تلفات انسانی در صورت فعالیت گسل ری رخ خواهد داد، به‌گونه‌ای که پیش‌بینی شده است حدود 6 درصد کل جمعیت شهر تهران جان خود را از دست بدهند. این در حالی است که نسبت تلفات انسانی در بخش شمالی شهر یعنی مناطق یک تا پنج در حدود 2 درصد خواهد بود. گسل ری مهم‌ترین گسل دشت جنوبی تهران است و در دو طرف فرونشست ری گسترده شده است.
درصورت فعال شدن گسل شمال و در بدترین حالت حدود ۲ درصد جمعیت تهران از بین می‌رود. نسبت تلفات در بخش شمالی شهر، در مناطق یک تا پنج حدود ۳ درصد و در مناطق جنوبی شهر به حدود یک درصد خواهد رسید. گسل شمال تهران با طول ۳۵ کیلومتر از کن در غرب تا لشگرک در شرق امتداد یافته است که چندین گسل پیوستگی آن را به هم زده است.
نسبت تلفات انسانی در صورت فعالیت گسل مشاء نیز از 3/0 درصد جمعیت تهران تجاوز نخواهد کرد. البته در منطقه 12 تلفات انسانی وسیع‌تر و در حدود 7/1 درصد جمعیت این منطقه پیش‌بینی می‌شود.
در ارتباط با شبکه شریان‌های حیاتی در حین وقوع زلزله، دو نوع خسارت شهری شامل حیات شهر و خود شهر قابل بحث است. نوع اول، قطع شدن شریان‌های حیاتی نظیر آب، گاز، برق و تلفن است و نوع دیگر عواقب ثانویه ناشی از خسارات وارد شده به این شریان‌ها است که شامل مواردی مانند آتش‌سوزی، انفجار و برق‌گرفتگی می‌شود. از این رو مدیریت شریان‌های حیاتی باید در جهت استقرار سیستم مدیریتی مناسب جهت به حداقل رساندن خسارات زمین‌لرزه اقدام کند. از جمله مهم‌ترین این شریان‌های حیاتی، شبکه گاز طبیعی است که در موقع زمین‌لرزه می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد، چرا که مراحل باز و بسته کردن شیرهای گاز به صورت دستی انجام می‌گیرد.
از این رو استقرار تسهیلات و خدمات کنترل اتوماتیک شیرهای گاز که نسبت به فعالیت‌های لرزه‌ای حساس هستند لازم و ضروری است. از سوی دیگر با اینکه شبکه آب‌رسانی شهر تهران را می‌توان دارای ساختار نسبتا محکمی در برابر بلایای طبیعی در نظر گرفت، در عین حال برای تامین امنیت شهروندان در برابر خسارات وارده در اثر زلزله بازسازی لوله‌ها امری لازم و ضروری است.
در سایت‌های علمی زلزله‌شناسی، برخی دیگر از گسل‌های تهران به شرح زیر معرفی شده‌اند
گسل جنوب ری به طول 20 کیلومتر: گسل جنوب ری - ایوانکی در جنوب تهران به طول 20 کیلومتر قرار گرفته است تمامی این گسل می‌تواند به عنوان یک چشمه لرزه‌زا برای تهران باشد. گسل جنوب ری در قسمت جنوبی خود دچار انشعابی است که در شمال آن قرار دارد و گسل شمال ری نامیده می‌شود و فاصله بین این دو گسل فقط 3 تا 5 کیلومتر است، به نظر می‌رسد ریشه این دو گسل یکی باشد و آنها نشانه‌های سطحی یک گسل باشند.
گسل شمال ری: در حوالی عظیم‌آباد در کناره جنوبی بزرگراه ری بهشت‌زهرا قرار دارد و دیواره‌ای به ارتفاع ۲ متر را به‌وجود آورده است. امتداد آن شرقی ـ غربی بوده و طولی حدود ۱۶/۵ کیلومتر دارد.
گسل کهریزک: از شمال سلطان‌آباد در غرب تا کهریزک و سپس شمال شمس‌آباد در شرق امتداد یافته و راستایش شرقی- غربی و طولش بیش از 40 کیلومتر است این گسل دیواره‌ای به ارتفاع 1- 10 متر در آبرفت‌های جنوب تهران ایجاد کرده است.
گسل شیان کوثر: در شمال تهرانپارس با طول ۳ کیلومتر و راستای شرقی ـ غربی واقع است.
گسل ملاصدرا: که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب امتداد یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت‌آباد و شهرک غرب را ناایمن ساخته است. احداث برج میلاد نیز دقیقا در مجاورت این گسل صورت گرفته است.
گسل شرق: توانایی ایجاد قوی‌ترین زلزله را دارا است. از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سیدخندان امتداد می‌یابد.
ارسال نظر