زندگی زنانه در جامعه‌ای که مردان «کم‌آورده‌اند»
دنیای اقتصاد،گروه اجتماعی- مروری کوتاه بر آمارهای منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که تفاوت آماری تعداد زنان سرپرست خانوار در سرشماری سال 1385 با آخرین سرشماری انجام شده در کشور بسیار زیاد است.
طبق اعلام رئیس سازمان آمار ایران در حال حاضر ۲۱ میلیون و ۱۱۰ هزار و ۶۸۱ خانوار در ایران زندگی می‌کنند که سرپرستی حدود ۱۲ درصد از آن‌ها را زنان بر عهده دارند، این در حالی است که در گذشته زنان، سرپرست ۵/۶ درصد از خانوارها بودند.
آمار سرشماری سال ۹۰ به این موضوع اشاره داشته است که زنان سرپرست خانوار بر اساس گروه سنی به سه دسته کمتر از ۳۵ سال، ۳۵ تا ۶۴ سال و بالای ۶۵ سال تقسیم می‌شوند و در حال حاضر سن زنان سرپرست خانوار به سمت میانسالی و کهنسالی سوق می‌یابد. از این روی مشکلات هر یک از آن‌ها از نظر درمان، بیمه، معیشت، مسکن و غیره بسیار جای تامل و بررسی دارد.
همچنین پرجمعیت‌ترین استان از نظر تعداد زنان سرپرست خانوار، استان سیستان و بلوچستان با ۶/۱۶ درصد است و خراسان جنوبی و خراسان رضوی در رتبه‌های بعدی قرار دارند و زنان سرپرست خانوار در استان کردستان با ۵/۹درصد و بویراحمد با ۱/۱۰ درصد کمترین جمعیت را دارند.
طبق آنچه که در قانون تامین زنان وکودکان بی‌سرپرست (مصوب ۱۳۷۱) تکلیف شده مسئولیت مستقیم حمایت از زنان سرپرست خانوار برعهده سازمان بهزیستی است، اما سال‌هاست که وزارت رفاه، کمیته امداد، شهرداری‌ها و برخی از موسسات و نهادهای خیریه نیز برای حمایت از این زنان آستین حمایت بالا زده‌اند. با این حال تعدد سازمان‌هایی که کمر همت به حمایت از زنان سرپرست خانوار بسته‌اند گویای اتفاق مبارکی نیست، چراکه بی‌شک موازی‌کاری از سوی دستگاه‌های فوق این قشر را با خطراتی مواجه می‌کند. شاید هم‌کاسه شدن وظایف و مشخص شدن یک دستگاه به‌عنوان حامی زنان سرپرست خانوار بتواند ‌یک سازمان را مسئول حمایت و پاسخگویی در قبال زنان سرپرست خانوار کند.در حاشیه حضور سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در مشهد درباره مشکلات زنان سرپرست خانوار و بررسی معضلات آن‌ها گفتگویی با وی انجام دادیم که در ادامه می آید.
موازی کاری و کارهای پراکنده
وی درگفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: زنان سرپرست خانوار یکی ازگروه‌های آسیب‌پذیر اجتماعی هستند که در ۲ دسته قرار دارند. اول زنانی که بدون سرپرست مانده‌اند و طبق قانون حمایت از کودکان و زنان بی‌سرپرست، مصوب مجلس شورای اسلامی، مشمول حمایت مستمر دولت و دستگاه‌های مختلف هستند. درآمدهای این زنان اغلب از یک‌سوم حداقل حقوق کارمندان دیگر کمتر است و در این شرایط ۲ دستگاه سازمان بهزیستی و کمیته امداد مسئول حمایت‌های مالی مستمر و دریافت مستمری هستند و در کنار این سازمان‌ها به حمایت سازمان‌های دیگر و نهادهای مردمی نیز نیازمند هستند.
وی ادامه می‌دهد: به‌عنوان نمونه حمایت از خانواده زندانیان نیز در این راستا برنامه‌هایی را انجام می‌دهد. خدمات بیمه، اشتغال، اقدامات درمانی، مسکن و خدمات دیگر، ازجمله تدابیری است که امسال نیز در قانون بودجه وزارت تعاون تحت عنوان بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار پیش‌بینی و سازوکار آن فراهم شده است.
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران یادآور می‌شود: دسته دیگری از زنان سرپرست خانوار از همسران خود طلاق گرفته یا همسرشان از کار افتاده است که این زنان به حمایت‌های مادی مستمر نیازی ندارند اما از کمک‌های نهادهایی مثل کمیته امداد و بهزیستی بهره مند می‌شوند.
وی می‌افزاید: آمارو ارقام مربوط به مرکزآمارایران نشان می‌دهد که تعداد زنان سرپرست خانوار در سال ۱۳۸۵، بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر بوده و این آمار در سرشماری ۵ سال بعد یعنی سال، ۱۳۹۰، به بیش از ۲ میلیون و ۵۵۰ هزار نفر افزایش داشته که به دلیل رشد بالای طلاق و تصادفات در جامعه، به‌طور حتم در سرشماری بعدی تعداد این زنان رو به افزایش
خواهد بود.
ضرورت آموزش مهارت‌های اجتماعی
به زنان سرپرست خانوار
به گفته موسوی چلک، باید تعریف روشن و مشخصی از توانمندسازی این زنان داشته باشیم و صرفا با دادن خانه، اشتغال و مستمری و در یک کلام کمک اقتصادی نمی‌توان در این زمینه ادعا کرد.
وی تصریح می‌کند: این دسته از زنان عمدتا از تحصیلات پایین برخوردار هستند و فاقد مهارت‌های اجتماعی و فرهنگی هستند، پس هنوز تا جایگاه واقعی و مورد نیاز در این زمینه فاصله زیادی وجود دارد. در قانون برنامه پنجم توسعه کشور پیش‌بینی شده که سازمان بهزیستی و کمیته امداد موظف هستند سالانه ۱۰ درصداززنان سرپرست خانوار را توانمند و از چرخه حمایتی نهاد‌های دولتی خارج سازند. اما در حوزه توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در ابعاد مزبور که به آن‌ها اشاره شد، هنوز جای خالی زیادی وجود دارد.
وی ادامه می‌دهد: متاسفانه دیدگاهی در میان زنان سرپرست خانوار وجود دارد که وقتی مستمری و حقوق ناچیزی دریافت می‌کنند، از ادامه فعالیت و تلاش برای رسیدن به استقلال، به کار بردن خلاقیت در زندگی برای امرار معاش و سایر فعالیت‌های مفید دیگر دست می‌کشند، در حالی‌که این زنان باید برای رسیدن به استقلال تلاش کنند و به کمک‌های نهاد و دستگاه‌ها وابسته نمانند. مشکل دیگر این است که نوع نگاه جامعه به این زنان بسیار منفی است در حالی‌که لازم است با انجام اقدامات فرهنگی، این نوع نگاه منفی و انگ‌های اجتماعی را به حداقل برسانیم.
مبالغ حمایتی ناکافی است
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران تاکید می‌کند: مبالغ حمایتی مستقیم و غیرمستقیم دستگاه‌ها از این اقشار آسیب‌پذیر جامعه بسیار محدود است، در حالی‌که مشکلات بیمه‌ای، درمانی و دیگر مشکلات آن‌ها نیازمند توجه و حمایت بیشتری است و باید با بررسی همه‌جانبه مشکلات آن‌ها، بودجه مناسبی در این ارتباط تعریف شود.
احمد نادری، کارشناس آسیب‌های اجتماعی نیز خاطر نشان می‌کند: علاوه بر موازی‌کاری مراکز ارائه‌دهنده خدمات به زنان سرپرست خانوار و یا مراکز سیاست‌گذار، مقوله رفاه اجتماعی و حمایت از افرادی که در معرض مشکلات اقتصادی قرار دارند، مقوله مناسبی نیست. نکته مهم آن است که نمود ذهنی یا مبانی نظری مربوط به زنان سرپرست خانوار میان سازمان بهزیستی و کمیته امداد مقوله جداگانه‌ای است.
وی ادامه می‌دهد: آخرین آمارها نشان می‌دهد که رقم زنان سرپرست خانوار نزدیک به بیش از ۲ و نیم میلیون است و این رشد تصاعدی به دلیل رشد طلاق و تصادفات می‌تواند زنگ خطری برای کشور و نهاد خانواده باشد. این درحالی است که وزارت رفاه و دفتر مطالعات اجتماعی این وزارتخانه همچنان به آمار یک میلیون و ۶۰۰ هزار زن سرپرست خانوار مطابق با سرشماری سال ۱۳۸۵ استناد می‌کند. متاسفانه هنوز سیستم‌های نظارتی از جمله مجلس، سوالی مبنی بر اینکه بهزیستی، کمیته امداد و حتی شهرداری چه تعداد زن سرپرست خانوار را به مرحله خوداتکایی رسانده، نمی‌پرسند و پیگیر این مسئله نیستند و این خلأ باعث می‌شود که نهادهای اجرایی مانند کمیته امداد و بهزیستی به جای مباحث توانمندسازی و رفاه اجتماعی به دنبال رسوب زنان سرپرست خانوار به عنوان مددجویان تحت پوشش باشند.
مشکلات بیمه‌ای چه زمانی حل می‌شود؟
به گزارش «دنیای اقتصاد» با توجه به مشکلاتی که در روند بیمه برخی از اقشار جامعه ایجاد شده است، نمایندگان دولت به ویژه علی ربیعی، وزیر تعاون و رفاه اجتماعی در مورد بیمه زنان سرپرست خانوار تا پایان سال یا اوایل امسال قول مساعد داده و اعلام کرده است که به صورت جدی در این زمینه اقدام خواهد کرد، اما فاطمه آلیا، عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در این زمینه درگفتگو بارسانه ها انتقاداتی داشته و نسبت به روند ضعیف رسیدگی دولت به وضعیت بیمه زنان سرپرست خانوار اعلام نگرانی کرده است.
این نماینده مجلس تاکید کرده است که اظهارات مسئولان درخصوص اجرای بیمه زنان سرپرست خانوار نشان می‌دهد که متأسفانه اقدام مؤثری برای اجرایی کردن این قانون انجام نشده است. در عین حال، علی ربیعی، وزیر تعاون در توضیح عملکرد خود اعلام کرده است که ۳۰ درصد از تعهد در سال ۹۲ را اجرا کرده و به لحاظ بودجه‌ای نیز ۳۰ درصد از ۱۰۰ میلیارد تومان یعنی ۳۰ تا ۴۰ میلیارد تومان محقق شده است و مابقی بودجه مورد نیاز تا اسفندماه محقق می‌شود.
با اینحال این عضو فراکسیون زنان در مجلس خواستار توجه ویژه دولت به این بخش شده و انتظار دارد که مسئولان پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای درخصوص عملکرد خود برای مردم داشته باشند، ضمن اینکه وزیر رفاه باید در این زمینه به مجلس توضیحات شفافی بدهد. به گفته وی اگر مددجویان سرپرست خانوار شهری طی ۱۰ سال گذشته بیمه شده بودند، درحال حاضر شاهد ماندگاری این زنان در بدنه سازمان‌های حمایتی نبودیم و حداقل به درصد کمی از خودکفایی زنان سرپرست خانوار افتخار می‌کردیم.