ریشه‌های اقتصادی اغتشاش  در معماری‌نما
درحالی‌که اغلب صاحب‌نظران معماری و شهرسازی با تکیه بر تحولات اجتماعی ناشی از افزایش ناامنی و کاهش اعتماد عمومی، به تشریح و تبیین عوامل مخدوش‌کننده چهره شهرها می‌پردازند، معاون سابق شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی وقت، از تاثیر عوامل و متغیرهای اقتصادی در بروز ناهماهنگی‌های موجود در نما و منظر شهرها می‌گوید. امیر فرجامی که از سال 84 تا 88، معاون وزیر مسکن و شهرسازی وقت در معاونت شهرسازی و معماری بود، افزایش ناهماهنگی و ناهنجاری‌های بصری در سیما و منظر شهری را ناشی از ملاحظات اقتصادی سازندگان آپارتمان‌های مسکونی و سایر ساختمان‌ها می‌داند.
این در حالی است که نگاه هزینه‌ای شهرداری به امر پاکسازی و ساماندهی نماهای شهری نیز از دیگر عواملی است که از دیدگاه امیر فرجامی، مانع از رفع این ناهنجاری‌های بصری می‌شود.
فرجامی در این نگاه متفاوت به اغتشاشات بصری نماهای شهری، بازگشت به تعلقات و ضوابط نماسازی در معماری اصیل ایرانی را از راهکارهایی می‌داند که می‌توان با اتکا بر آن، به بهبود روند موجود در این زمینه پرداخت.
ریشه اصلی اغتشاش بصری شهرها
معاون شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی وقت، در تشریح علل و عوامل ایجاد بی‌نظمی‌های بصری و اغتشاش‌هایی که هم‌اکنون در نما و منظر شهری به‌خصوص در کلانشهرها به چشم می‌خورد، به «دنیای اقتصاد» گفت: تصور من بر این است که این آلودگی‌های بصری که در این روزها در سیما و منظر شهرها مشاهده می‌شود قبل از آنکه ریشه در مسائل اجتماعی داشته باشد بیشتر ریشه در مباحث اقتصادی و تغییرات و تحولاتی دارد که اقتصاد کشور و شهرها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.امیر فرجامی افزود: این نمودهای بی‌نظمی و اغتشاش در جلوه‌های بصری شهرها در تمام جامعه‌ها و کشورها وجود دارد و بنابراین شهرهای ما نیز از این موضوع مستثنی نیستند.وی با بیان اینکه حتی در این باره مسائل اجتماعی مطرح شده همچون پدید آمدن و افزایش احساس بی‌اعتمادی و ناامنی که منجر به کثرت استفاده از مواردی همچون میله و نرده و حفاظ یا دوربین‌های امنیتی در نمای ساختمان‌ها شده و به بی‌نظمی‌ها و آلودگی‌های بصری می‌افزاید، جنبه اقتصادی دارد و به مسائل اقتصادی برمی‌گردد، تصریح کرد: در سال‌های اخیر شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای شده است که همه چیز به سمت تغییر و تحولی پر سرعت در جریان است.
اولویت کاهش هزینه‌ها به رفع نمای مخدوش
فرجامی درخصوص اینکه نصب بی‌ضابطه و بی‌قاعده نمادهای امنیتی شهری که هم‌اکنون در قالب میله، نرده و حفاظ و دوربین‌های امنیتی بر چهره نماهای شهری پوشانده شده است، چه تاثیری در سیما و منظر شهری می‌تواند داشته باشد، خاطرنشان کرد: در ابعاد مختلف و در تشریح این نمودهای بی‌نظمی نباید تنها به دنبال اثرات این موارد بر رفتار مردم باشیم، چراکه این نمودها بر نحوه عمل و واکنش مدیریت شهری و سایر نهادها هم تاثیرگذار است.مثال قابل‌توجهی که در این زمینه می‌توانیم بزنیم آن است که وقتی می‌بینیم روز‌به‌روز از عرض پیاده‌روها کم می‌شود علت فقط و فقط گرفتاری‌های اقتصادی مدیریت شهری است که تحت‌تاثیر افزایش هزینه‌ها و نبود درآمدهای پایدار، هزینه‌های زیادی را برای این نهاد عمومی ایجاد می‌کند.این کارشناس معماری و شهرسازی خاطرنشان کرد: هزینه‌های پاک‌سازی شهرها و سیما و منظر شهری از آلودگی‌ها و اغتشاشات بصری به اندازه‌ای برای شهرداری‌ها زیاد است که رفتار مدیریت شهری به تدریح به سمتی می‌رود که کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمد جای رفاه شهروندان را می‌گیرد.
در واقع این مباحث اقتصادی است که در این میان تعیین‌کننده است و اولویت آن از رفاه شهروندان بیشتر به نظر می‌رسد.
سود بسازوبفروش‌ها با تهدید نمای شهری
فرجامی چهره زشت شهرها ناشی از نصب تجهیزات و اقلام امنیتی روی نمای ساختمان‌ها را نیز از منظر اقتصادی قابل‌تحلیل دانست.
به گفته او، ریشه اینکه خانوارهایی برای حفاظت از منازل و آپارتمان‌های خود اقدام به نصب دوربین، حفاظ و نرده می‌کنند هم بیش از آنکه اجتماعی باشد به مسائل اقتصادی بازمی‌گردد.
فرجامی در این باره توضیح داد: در حال حاضر اغلب واحدهای مسکونی در درون کلانشهرها از سوی بساز و بفروش‌ها احداث می‌شود و این افراد بیش از آنکه به فکر زیبایی و سلامت شهر و رفاه شهروندان باشند بیشتر درگیر سود و زیان و نفع اقتصادی خود هستند.
وی ادامه داد: به این ترتیب، این سازندگان، قبل از ساخت و در حین احداث بنا تنها به دنبال این هستند که در سریعترین زمان ممکن و با کمترین هزینه‌ها و همچنین با صرف‌نظر از برخی اجزا و ضرورت‌ها که تامین امنیت یکی از آنها است، سود خود را به حداکثر و میزان اتلاف وقت و منابع را به حداقل برسانند.
در واقع کمتر سازنده‌ای در حال حاضر در شهرها وجود دارد که به تامین ایمنی و نصب حفاظ هماهنگ و یکدست برای واحدهای مسکونی و آپارتمان‌هایی که می‌سازد توجه کند، چرا که این موارد برای وی مستلزم هزینه و به بیان دیگر کاهش درآمد ناشی از ساخت‌و‌ساز است.وی تصریح کرد: در چنین شرایطی پس از فروش هر واحد به مالکان متفاوت، این مالک واحد است که به خاطر افزایش ضریب ایمنی ساختمانی که قرار است در آن سکونت کند به فکر نصب نرده یا حفاظ یا دوربین‌های مدار بسته می‌افتد، بنابراین مالکان مختلف هر کدام با توجه به سلیقه، بودجه و انتخابی که در مورد هر یک از انواع وسایل حفاظتی برای منزلشان دارند، اقدام به نصب هر یک از این نمودهای بی‌نظمی شهری روی نمای ساختمان می‌کنند.
به گفته فرجامی این مطلب در مورد فضاهای تجاری هم صادق است.در ساختمان‌های تجاری هم اغلب مالک هر واحد تجاری به سلیقه خود نمای ساختمان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد که در مجموع نمای شهر با انواع گوناگون و ناهمگون این موارد، مخدوش می‌شود.
عدم مدیریت ساخت‌و‌ساز، عامل مهم
فرجامی بی‌توجهی و عدم مدیریت ساخت‌و‌ساز را یکی از مهم‌ترین عواملی دانست که باعث شده هم‌اکنون با سیما و منظر شهری زشت و ناهماهنگ رو به رو شویم.به گفته او، تمام ناهنجاری‌هایی که هم‌اکنون در سیما و منظر شهرهای بزرگ به‌خصوص شهر تهران دیده می‌شود همه ناشی از تحولات اقتصادی در وهله اول و عدم مدیریت صحیح از جانب مدیران عمومی در شهرداری هاست که اگر بتوان این رفتارها و ضرورت‌ها را مدیریت کرد و مسائل اقتصادی را تحت کنترل درآورد، کمک بزرگی در این زمینه به شهرها صورت گرفته است.
نمودهای بی‌نظمی بر ظاهر شهرها
معاون سابق معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی وقت، در تشریح این موضوع گفت: در همه جوامع این ناهنجاری‌ها و ناهماهنگی‌ها در سیمای شهری وجود دارد، اما نکته مهم نحوه مدیریت این ناهنجاری‌ها و تلاش برای شناخت درست تبعات و آثار آن برای شهر و شهروندان است.
وی توجه به این امر را یکی از اصلی‌ترین وظایف نهادهای عمومی و دولتی برشمرد و خاطرنشان کرد: تغییرات مهمی هم‌اکنون در سیما و منظر شهرها روی داده و در حال روی دادن است. برای مثال در دوران‌ گذشته حداقل تفکیک قطعات ساختمان‌های مسکونی در پایتخت بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ مترمربع بود. این در حالی است که با رواج کوچک‌سازی در حال حاضر متراژ این قطعات به ۲۵۰ تا ۳۰۰ مترمربع تنزل پیدا کرده است که همین کوچک‌سازی سیما و منظر شهری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.با این اتفاق، در نتیجه کثرت سلیقه‌ها و تعدد نمودهای اغتشاش بصری بر نماهای شهری، روز‌به‌روز وضعیت منظر شهرهای ما، نامناسب‌تر، ناهماهنگ‌تر و نازیباتر می‌شود.فرجامی ادامه داد: از‌سوی‌دیگر، ضوابط و مقررات شهرسازی ما در حال حاضر به این سمت می‌رود که روز‌به‌روز حیاط‌ها کوچک‌تر و سطح بنا بیشتر می‌شود، روی پنجره‌ها انواع و اقسام نرده‌ها نصب می‌شود و هزینه‌های بالای پاکسازی ایجاد هماهنگی در نماهای شهری باعث می‌شود شهرها هر روز نسبت به روز قبل با مشکل بیشتری در این زمینه مواجه شوند.وی افزود: نصب نرده‌ها و حفاظ‌های امنیتی به‌ویژه در طبقات پایین آپارتمان‌های مسکونی از این بابت که بیشتر در معرض دسترسی و ناامنی قرار دارند بیشتر است و در اغلب موارد هیچ نوع هماهنگی بین یک واحد با واحد مجاور وجود ندارد.
مردم و سازنده‌ها به نما فکر نمی‌کنند
معاون سابق معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی دولت نهم با بیان اینکه در واحدهای مسکونی هر کدام از ساکنان و مالکان به دلخواه خود اقدام به ایجاد تغییر و تحول در نمای ساختمان می‌کنند، گفت: اگر سازوکاری طراحی شود که سازنده‌ها از همان ابتدای طراحی ساختمان‌های مسکونی حداقل برای طبقات و واحدهای پایین تر، حفاظ‌های هماهنگ و یک شکل طراحی و اجرا کنند، اثرات بهتری خواهد داشت و ناهماهنگی‌ها کاهش می‌یابد.
وی با بیان اینکه بیشترین تجمع ناهماهنگی‌های بصری و ناهنجاری‌های سیما و منظر شهری در نماهایی است که در معرض دید انسانی قرار دارد، گفت: نگاه هزینه‌ای شهرداری‌ها و مجموعه مدیریت شهری به ساماندهی نماهای شهری باعث بروز نوعی سوء‌مدیریت در این زمینه شده است، این در حالی است که اگر مسوولان شهری بدانند و اعتقاد داشته باشند که معماری معتبرترین و موفق‌ترین جلوه تمدن بشری است، نسبت به این تحولات و آثار منفی آنها بر چهره شهرها، دیگر بی‌توجهی نخواهند کرد.
اثر کاهش تعلق به گذشته‌ها بر منظر شهر
فرجامی توسعه شتابان شهرها و تفکر غلط ساخت‌و‌سازهای بی کیفیت و سریع برای جبران عقب ماندگی‌ها در بخش مسکن را یکی از مهم‌ترین عوامل اغتشاش بصری در نما و سیمای شهری عنوان کرد و افزود: نباید کیفیت و هماهنگی را فراموش کنیم، وقتی تعلق خاطر ما نسبت به زیبایی‌های بصری گذشته که در نماهای شهری وجود داشت کم می‌شود، نمی‌توان انتظار روند اصلاحی در این زمینه داشته باشیم.
وی تاکید کرد: در حال حاضر ساخت‌و‌سازهای بی‌هویت در شهرهای ما افزایش یافته است و لازم است در وزارت راه و شهرسازی و شهرداری تهران به‌عنوان الگوی سایر شهرها، توجه ویژه‌ای به ضابطه‌مند کردن نمای شهری صورت بگیرد.
مسکن مهر می‌توانست الگو باشد
فرجامی با بیان اینکه مسکن مهر در صورتی که به دور از شتابزدگی و بی‌ضابطگی‌های شهرسازی، ساخته می‌شد می‌توانست الگوی بسیار خوبی برای معماری ایرانی و احیای آن باشد، خاطرنشان کرد: اگر کوچک‌ترین توجهی در این حجم وسیع ساخت‌و‌ساز در مسکن مهر به معماری ایرانی می‌شد می‌توانست به الگوی گسترده و گویایی برای ضابطه‌مند کردن معماری تبدیل شود.وی تاکید کرد: در این نوع از پروژه هاست که باید ضوابط، مورد توجه و اجرا قرار بگیرد، این در حالی است که شهرداری‌ها هم در این زمینه ایفاگر نقش‌های کلیدی هستند.