زوال آخرین مأوای پرندگان مهاجر غرب آسیا
محمدعلی الله‌قلی فعال محیط‌زیست در فریدونکنار با شروع فصل سرما در نیم‌کره‌شمالی زمین، پرندگان مهاجر زیستگاه‌های در حال یخ زدن را به قصد یافتن غذا ترک کرده و به عرض‌های جنوبی کره زمین و سرزمین‌هایی با اقلیم معتدل‌تر مهاجرت می‌کنند. کشور ایران در مرکز بسیاری از مسیرهای مهاجرت پرندگان در مسیر چندین کریدور مهاجری مهم در منطقه واقع شده است و در حقیقت ایران شاهراه اصلی مهاجرت سالانه پرندگان از شمال چین، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان در آسیا، شرق تا غرب سیبری تا شمال اروپا و کشورهای اسکاندیناوی واقع در شمال‌غرب اروپا به سمت عرض‌های جنوبی و آفریقا به شمار می‌رود.
محمدعلی الله‌قلی فعال محیط‌زیست در فریدونکنار با شروع فصل سرما در نیم‌کره‌شمالی زمین، پرندگان مهاجر زیستگاه‌های در حال یخ زدن را به قصد یافتن غذا ترک کرده و به عرض‌های جنوبی کره زمین و سرزمین‌هایی با اقلیم معتدل‌تر مهاجرت می‌کنند. کشور ایران در مرکز بسیاری از مسیرهای مهاجرت پرندگان در مسیر چندین کریدور مهاجری مهم در منطقه واقع شده است و در حقیقت ایران شاهراه اصلی مهاجرت سالانه پرندگان از شمال چین، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان در آسیا، شرق تا غرب سیبری تا شمال اروپا و کشورهای اسکاندیناوی واقع در شمال‌غرب اروپا به سمت عرض‌های جنوبی و آفریقا به شمار می‌رود. بر همین اساس تالاب‌های ایران مامن و پناهگاه موقت و دائم بسیاری از پرندگان مهاجر بوده و در این میان شهرستان فریدونکنار و سرخرود در استان مازندران به دلیل شرایط خاص اقلیمی و منابع غذایی فراوان، منطقه‌ای ویژه و منحصربه‌فرد برای زمستان‌گذرانی این پرندگان به شمار می‌رود. تمرکز جمعیت‌های بزرگ پرندگان و غنای تنوع گونه‌ای آنان در فریدونکنار مازندران این ناحیه را تبدیل به منطقه‌ای بی‌نظیر و حیاتی برای بقای پرندگان در سطح جهان کرده و نمونه‌ای مانند
فریدونکنار و سرخرود مازندران در جهان کم نظیر است. شهرت و کیفیت منحصر به فرد برنج فریدونکنار نیز مرهون حضور پرندگان مهاجر زمستان‌گذران در این منطقه است. بهره‌گیری زمین‌های کشاورزی منطقه از فضولات این پرندگان (کودیزه شدن) و آفت‌زدایی طبیعی (بیولوژیک) زمین‌ها توسط این پرندگان باعث افزایش حاصلخیزی خاک شالیزارهای این ناحیه شده که این امر از دلایل اصلی کیفیت بالای برنج این منطقه است.
تاریخچه صید پرندگان مهاجر در منطقه
ساکنان محلی فریدونکنار و سرخرود از دیر باز پرندگان مهاجر را صید می‌کرده‌اند. آنها برای صید روشی نیز ابداع کرده بودند که به وسیله این روش می‌توانستند با استفاده از پرواز دادن اردک‌های اهلی تعداد مشخصی از مرغابی‌های وحشی را به سمت این دام‌ها هدایت و آنها را صید کنند. این روش که «دوما» یا «دوماچال» نام دارد کماکان نیز مورد استفاده برخی صیادان است.
نکته مهم صید با این روش آن است که در این روش تنها دو گونه از مرغابی‌سانان در جمعیت مشخصی صید می‌شوند که هر دو این مرغابی‌ها در فهرست پرندگان حمایت‌شده ملی و بین‌المللی قرار ندارند و هیچ گونه دیگری که در این فهرست باشد در این روش صید نمی‌شود. اما روش «تور هوایی» دیگری به مرور زمان به روش سنتی اضافه شد که در آن با استفاده از تورهوایی و تاریکی هوا و در طول شب پرندگان را صید می‌کردند. pic۱
روش جدید در همان اوایل، توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست ممنوع اعلام شد. اما بعدها، نه تنها ممنوعیت این روش جدید از یادها رفت، بلکه روش دیگری نیز در کنار آن قرار گرفت.در این شیوه یک دام-قفس بسیار بزرگ در حاشیه‌های شالیزار محل تجمع پرندگان مهاجر ساخته می‌شود که در طول روز نیز پرندگان را در تعداد بیشتری نسبت به روش اول صید می‌کند. به این روش صید «دام کرس» گفته می‌شود. قفس‌های استفاده شده در این روش به حدی بزرگ هستند که چند مرد با جثه عادی می‌توانند همزمان و به راحتی درون آنها رفت و آمد کنند.pic2
به این ترتیب و با شروع استفاده از روش‌های جدید که هیچ ارتباطی از نظر مکانیزم با صید سنتی ندارند، صید سنتی که تنها در روز انجام می‌شد و دوگونه مشخص از پرندگان را شامل می‌شد، به صید در تعداد بیشتر و از تمامی گونه‌های پرندگان مهاجر منطقه در ٢٤ ساعت شبانه روز تغییر شکل داد. با کمرنگ شدن کنترل و نظارت مسوولان محیط‌زیست، روش صید پرندگان با تور هوایی خود به دو شکل مختلف ثابت و متحرک تغییر کرد. روش دام زمینی «کرس» که ابداع جدید بود نیز به سرعت به روش اصلی صید پرندگان مهاجر در این منطقه مبدل شد. روش جدید اول -تور هوایی- به نام شب دام (متحرک) و گذر (gezer) (ثابت) و روش جدید دوم - دام زمینی- با نام کِرِس (keres)به‌رغم تفاوت کلی با صید سنتی پرندگان در منطقه، در حال حاضر به‌طور گسترده در منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد و در هر شبانه روز ده‌ها هزار قطعه از انواع پرندگان زنده‌گیری و صید می‌شوند. صیادان محلی در حالی این نوع صیادی را میراث اجدادشان که اینک به آنها رسیده است، معرفی می‌کنند که روش‌های جدید صید مورد استفاده امروز آنها عمری بیشتر از عمر اغلب خود این صیادان ندارند.pic۳
اما داستان فریدونکنار به همین‌جا ختم نمی‌شود. صیادان برای اینکه بتوانند پرنده بیشتری در طول روز و شب صید کنند به شدت از محیط شالیزار- تالابی این پرندگان که آن را «دامگاه» می‌نامند حفاظت می‌کنند: تیراندازی، رفت و آمد، ایجاد هرگونه بو و سر و صدا حتی حضور فیزیکی در اطراف دامگاهها کاملا ممنوع است و در صورت مشاهده، با فرد خاطی به شدت برخورد می‌شود. برخوردی که در برخی موارد به ضرب و شتم منجر می‌شود، حتی اگر آن فرد مامور حفاظت محیط‌زیست باشد. این در حالی است که دولت جمهوری اسلامی ایران از امضا‌کنندگان و اعضای معاهدات بین‌المللی چون کنوانسیون رامسر(Ramsar Convention)، کنواسیون گونه‌های مهاجر(CMS)، تفاهم‌نامه حفاظت از پرندگان مهاجر آبزی اوراسیا-آفریقا(AEWA) و برخی دیگر از تعهدات و معاهدات بین‌المللی و منطقه‌ای و منطقه فریدونکنار با کد ثبتی 2IR02-1308 بیست و دومین تالاب در فهرست تالاب‌های عضو کنوانسیون رامسر است. ایران میزبان اولین نشست این کنوانسیون پراهمیت در شهر رامسر بوده درحالی‌که متاسفانه تاکنون بیش از نیمی از ٨٠ تالاب شناخته شده اولین کشور میزبان مهمترین کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب‌ها در ٢ دهه گذشته از بین رفته است.pic4
امنیت ظاهری عامل اصلی جذب پرندگان مهاجر
ناامنی شدید در سایر تالاب‌های شمال ایران (تالاب‌های مهمی مانند خلیج میانکاله در مازندران و تالاب گمیشان در استان گلستان) به واسطه حضور دائمی شکارچیان و خشک شدن اکثر تالاب‌های کوچک و بزرگ در سراسر کشور به تمرکز پرندگان در فریدونکنار بیش از پیش افزوده و در واقع فریدونکنار را به یکی از آخرین مأواهای باقیمانده برای انواع پرندگان مهاجر در کشور پهناورمان ایران مبدل کرده است. این امر موجب شده تا شاهد گونه‌های جدید پرندگان مهاجر مانند جمعیت نوظهور قوها و تعدادی دیگر از گونه‌های مرغابی‌ها در منطقه باشیم. آنها در گذشته در تعداد بسیار کم یا حتی به صورت موردی در این منطقه مشاهده می‌شدند، اما در چند سال گذشته به وفور در این منطقه صید و شکار شده‌اند این در حالی است که بسیاری از پرندگان مهاجر این منطقه نظیر درنای سیبری، قوی فریادکش، قوی گنگ و قوی کوچک، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک، غاز پا زرد، اردک مرمری، اردک بلوطی، اردک سرسفید، بوتیمار بزرگ، آنقوت، طاووسک، پلیکان خاکستری، تنجه، اکراس، خودکا ابروسفید، خروس کولی دم سفید و پاشلک بزرگ و انواع پرندگان شکاری و جغدها از جمله پرندگان مهاجر حمایت شده منطقه هستند.
pic۵
pic6
همچنین در داخل و مناطق حاشیه دامگاهها، نه فقط پرندگان بلکه شکارگران طبیعی آنها که با حضور این پرندگان به این محل‌ها می‌آیند نیز صید می‌شوند: انواع مختلف پرندگان شکاری و عقاب‌ها، انواع جغدها و پستاندارانی شامل گربه جنگلی، سمور، گورکن و شنگ به دلیل پایین آوردن امنیت دامگاه و اختلال در صید، توسط صیادان با استفاده از تله‌های مخصوص زنده‌گیری شده و پس از به دام افتادن در تله (به جهت سالم ماندن بدن جانور برای استفاده در تاکسیدرمی) با ضربات چوب یا استفاده از سموم حشره‌کش کشته می‌شوند.
تمهیدات جهانی و داخلی در فریدونکنار و سرخرود
در مقالات و بررسی‌های متعدد در ارتباط با مهاجرت پرندگان آبزی و کنار آبزی در غرب آسیا، از ایران به عنوان کشوری که در شاهراه اصلی عبور پرندگان تا رسیدن به مقاصد دیگر درسایر قاره‌ها قرار دارد، یاد شده است.
در سال ٢٠٠٣ میلادی کارشناسان موسسه بین‌المللی پرندگان (Bird Life International) صید سالانه پرندگان در این منطقه را بیش از 700 هزار پرنده در 6 ماه دوم سال تخمین زدند و نام این منطقه را «سیاه‌چاله پرندگان مهاجر غرب آسیا» نهادند. این آمار را البته می‌باید حداقلی برای تعداد پرندگان صید شده در هر پاییز و زمستان در منطقه برشمرد. پرندگان کمیاب و در خطر انقراضی نظیر «اردک مرمری »، «اردک بلوطی» و «غاز پیشانی سفید کوچک» که تا چند سال قبل در این منطقه صید می‌شدند در چند سال گذشته به ندرت مشاهده شده‌اند. این مساله باعث نگرانی‌های جدیدی در ارتباط با وضعیت این گونه‌ها شده است که البته این نگرانی‌ها در سایر کشورها سرآغاز فعالیت آنها برای جلوگیری از ادامه این روند بوده است.pic7
ایران؛ محدوده پرواز ممنوع برای غاز پیشانی سفید
اصلی‌ترین زیستگاه جوجه‌آوری غاز پیشانی سفید کوچک که به دلیل کاهش چشمگیر جمعیت این گونه در سطح جهان یک گونه حمایت شده بین‌المللی است، در کشور فنلاند قرار دارد. کارشناسان حیات وحش این کشور برای حفظ آخرین بازمانده‌های این گونه و جلوگیری از مهاجرت طبیعی این پرنده به شمال ایران برای زمستان‌گذرانی دست به اقدام عجیبی زده‌اند: کارشناسان با کمک داوطلبان در فصل تولید مثل این پرنده اقدام به جمع‌آوری تخم‌ها و قرار دادن آنها زیر گونه‌های دیگر غازهای وحشی می‌کنند تا جوجه‌های متولد شده با والدین جدیدشان به نقاط دیگری به جز شمال کشور ایران مهاجرت کنند و به تدریج بتوان مسیر مهاجرت جدیدی در راستای حفظ این گونه به وجود آورد! البته موفقیت این روش هنوز اثبات نشده اما به هر شکل قطعا توسط عده زیادی از کارشناسان حیات وحش مورد بررسی قرار گرفته است. ریسک این اقدام به نظر کمتر از رها کردن این گونه به حال خود و نابودی قطعی آخرین بازماندگان آن به دلیل زمستان‌گذرانی در شمال ایران قلمداد شده است. در حال حاضر نیز چند قطعه از این گونه نادر در باغ پرندگان ایلیا در شهر فریدونکنار در اسارت به سر می‌برند. درنای سیبری گونه با ارزش دیگری است که تلاش‌های بین‌المللی برای حفاظت از آن منجر به شروع پروژه بین‌المللی «حفاظت از زیستگاه‌های درنای سیبری» شد. اصلی‌ترین زیستگاه زمستان‌گذرانی آخرین بازمانده‌های جمعیت غربی این پرنده در شمال ایران و در منطقه فریدونکنار و سرخرود بوده است. این پروژه با سرمایه بالغ بر یک میلیون دلار به دست کارشناسان ایرانی و با نظارت کارشناسان خارجی آغاز به کار کرد. به دلیل شرایط ویژه این منطقه این پروژه نتوانست به تمامی اهداف خود دست یابد و تعداد درناها هر سال کمتر شد. اکنون تنها یک درنای نر از نژاد غربی درنای سیبری باقیمانده است که هنوز به این منطقه مهاجرت می‌کند.
بازار فروش پرندگان
بازار فروش پرندگان مهاجر صید شده شهر فریدونکنار که در نزدیکی بازار ماهی فروشان شهر قرار دارد معضل بزرگ دیگری برای حیات وحش منطقه و استان‌های مجاور است. به دلیل نبود نظارت و کنترل کافی از جانب سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران، این محل تبدیل به محل معامله پرندگان و گونه‌هایی شده است که نه فقط از این منطقه بلکه از سایر شهرها و استان‌های مجاور نیز برای فروش به این بازار آورده می‌شوند چرا که معامله حیات وحش در آن شهرها هرگز به سادگی انجام آن در بازار پرنده فریدونکنار نیست. بر هیچ یک از مراحل صید، کشتار و عرضه گوشت پرندگان مهاجر نظارتی وجود ندارد و هیچ‌یک از موازین بهداشتی و دامپزشکی برای تامین سلامت این ماده غذایی دامی که به شکل گسترده روزانه کنار خیابان و روی تخت‌های چوبی ارائه می‌شود، اجرا نمی‌شود. با توجه به مکانیزم صید با تور، درصدی از پرندگان صید شده قطعا قبل از ذبح دچار خفگی می‌شوند. به‌رغم ممنوعیت شرعی مصرف گوشت حیوانات خفه شده، لاشه این جانوران به ظاهر ذبح شده، فارغ از هیچ نظارتی در بازار به همراه سایر پرندگان عرضه می‌شود. همچنین از نظر فقه اسلام پرندگان فاقد سنگدان در سیستم گوارشی (مانند پرندگان ماهی‌‌خوار یا گوشتخوار)، همچنین پرندگانی که مانند پرندگان شکاری بدون نیاز به بال زدن‌های مداوم قادر به پرواز هستند (پرواز با بال‌های باز یا بال بازروی) در زمره پرندگان حرام گوشت قرار می‌گیرند و با استناد به این دو اصل شرعی، پرندگانی مانند انواع حواصیل‌ها، بوتیمارها، لک‌لک‌ها، پلیکان‌ها، باکلان‌ها (دارغاز)، کشیم‌ها و اردک‌های ماهی‌‌خوار همگی پرندگان حرام گوشت تلقی می‌شوند. اما متاسفانه همه روزه از ابتدای کار این بازار در پاییز تا اواخر زمستان علاوه بر پرندگان حمایت شده و حفاظت شده ملی و بین‌المللی، لاشه پرندگان حرام گوشت نیز برای مصارف خوراکی در کنار گوشت سایر پرندگان عرضه می‌شود.
پرندگان وحشی در منوی غذای رستوران ها
رستوران‌هایی که عمدتا در مازندران و تهران گوشت پرندگان وحشی را با قیمت‌های بسیار گزاف سرو می‌کنند از مشتری‌های اصلی بازار فروش پرندگان مهاجر فریدونکنار هستند.در پاییز سال ١٣٩٢ معاونت سازمان حفاظت محیط‌زیست طی اطلاع‌رسانی و انتشار خبر و نامه‌ای خواستار جلوگیری قانونی از فروش گوشت پرندگان مهاجر در این قبیل رستوران‌ها شد. اما با دخالت برخی این اقدام ضروری تا به امروز ناکام مانده است.
درگیری ماموران سازمان محیط‌زیست و صیادان
در دوم مهرماه سال جاری بعد از گذشت سال‌ها رکود قوانین موجود، نیروهای یگان محیط‌زیست مازندران در اقدامی به موقع و قابل تحسین همزمان با آغاز فصل مهاجرت پرندگان با بیش از ۷۰ نفر نیرو برای جمع‌آوری دام‌های هوایی عازم منطقه فریدونکنار شدند.
اما همزمان با حضور نیروهای یگان محیط‌زیست مازندران بیش از ۱۵۰ نفر صیاد و شکارچی در محل دام گذاری‌ها مستقر شدند تا از ورود محیط‌بانان و بازرسی منطقه و جمع‌آوری دام‌ها و تورهای هوایی جلوگیری کنند. همزمان با تجمع این افراد، با دخالت و مخالفت برخی از انجام ماموریت نیروهای یگان محیط‌زیست ممانعت به عمل آمد. در نتیجه به‌رغم توجه و مساعدت ریاست و معاونت سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در ارتباط با حل معضل کشتار وسیع پرندگان مهاجر در منطقه فریدونکنار، اقدام موثری تاکنون در ارتباط با جلوگیری از برپایی تورهای هوایی در سراسر منطقه صورت نپذیرفته است و تنها اقدام به موقع یگان محیط‌زیست مازندران با مخالفت صیادان و شکارچیان منطقه ناکام مانده است. از این رو می‌توان گفت حفظ این سرمایه ارزشمند طبیعی و ملی و مقابله با صیادان و شکارچیان متخلف این منطقه نیازمند اراده و عزم جدی مسوولان کشوری و استانی و همراهی سایر دستگاه‌های تصمیم گیرنده از جمله استانداری مازندران، فرمانداری شهرستان‌های مربوطه، دستگاه قضایی و نیروی انتظامی است زیرا منطقه فریدونکنار و سرخرود مازندران امروز از نظر غنای طبیعی و گردشگری فقط یک تالاب نیست، بلکه ارزشی معادل با مجموع چندین تالاب بزرگ کشور را دارا است و این آخرین ماوای پرندگان مهاجر غرب آسیا، درگیر سرنوشتی مبهم و رو به زوال است.
تاریخچه صید پرندگان مهاجر در منطقه
ساکنان محلی فریدونکنار و سرخرود از دیر باز پرندگان مهاجر را صید می‌کرده‌اند. آنها برای صید روشی نیز ابداع کرده بودند که به وسیله این روش می‌توانستند با استفاده از پرواز دادن اردک‌های اهلی تعداد مشخصی از مرغابی‌های وحشی را به سمت این دام‌ها هدایت و آنها را صید کنند. این روش که «دوما» یا «دوماچال» نام دارد کماکان نیز مورد استفاده برخی صیادان است.
نکته مهم صید با این روش آن است که در این روش تنها دو گونه از مرغابی‌سانان در جمعیت مشخصی صید می‌شوند که هر دو این مرغابی‌ها در فهرست پرندگان حمایت‌شده ملی و بین‌المللی قرار ندارند و هیچ گونه دیگری که در این فهرست باشد در این روش صید نمی‌شود. اما روش «تور هوایی» دیگری به مرور زمان به روش سنتی اضافه شد که در آن با استفاده از تورهوایی و تاریکی هوا و در طول شب پرندگان را صید می‌کردند. pic۱
روش جدید در همان اوایل، توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست ممنوع اعلام شد. اما بعدها، نه تنها ممنوعیت این روش جدید از یادها رفت، بلکه روش دیگری نیز در کنار آن قرار گرفت.در این شیوه یک دام-قفس بسیار بزرگ در حاشیه‌های شالیزار محل تجمع پرندگان مهاجر ساخته می‌شود که در طول روز نیز پرندگان را در تعداد بیشتری نسبت به روش اول صید می‌کند. به این روش صید «دام کرس» گفته می‌شود. قفس‌های استفاده شده در این روش به حدی بزرگ هستند که چند مرد با جثه عادی می‌توانند همزمان و به راحتی درون آنها رفت و آمد کنند.pic2
به این ترتیب و با شروع استفاده از روش‌های جدید که هیچ ارتباطی از نظر مکانیزم با صید سنتی ندارند، صید سنتی که تنها در روز انجام می‌شد و دوگونه مشخص از پرندگان را شامل می‌شد، به صید در تعداد بیشتر و از تمامی گونه‌های پرندگان مهاجر منطقه در ٢٤ ساعت شبانه روز تغییر شکل داد. با کمرنگ شدن کنترل و نظارت مسوولان محیط‌زیست، روش صید پرندگان با تور هوایی خود به دو شکل مختلف ثابت و متحرک تغییر کرد. روش دام زمینی «کرس» که ابداع جدید بود نیز به سرعت به روش اصلی صید پرندگان مهاجر در این منطقه مبدل شد. روش جدید اول -تور هوایی- به نام شب دام (متحرک) و گذر (gezer) (ثابت) و روش جدید دوم - دام زمینی- با نام کِرِس (keres)به‌رغم تفاوت کلی با صید سنتی پرندگان در منطقه، در حال حاضر به‌طور گسترده در منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد و در هر شبانه روز ده‌ها هزار قطعه از انواع پرندگان زنده‌گیری و صید می‌شوند. صیادان محلی در حالی این نوع صیادی را میراث اجدادشان که اینک به آنها رسیده است، معرفی می‌کنند که روش‌های جدید صید مورد استفاده امروز آنها عمری بیشتر از عمر اغلب خود این صیادان ندارند.pic۳
اما داستان فریدونکنار به همین‌جا ختم نمی‌شود. صیادان برای اینکه بتوانند پرنده بیشتری در طول روز و شب صید کنند به شدت از محیط شالیزار- تالابی این پرندگان که آن را «دامگاه» می‌نامند حفاظت می‌کنند: تیراندازی، رفت و آمد، ایجاد هرگونه بو و سر و صدا حتی حضور فیزیکی در اطراف دامگاهها کاملا ممنوع است و در صورت مشاهده، با فرد خاطی به شدت برخورد می‌شود. برخوردی که در برخی موارد به ضرب و شتم منجر می‌شود، حتی اگر آن فرد مامور حفاظت محیط‌زیست باشد. این در حالی است که دولت جمهوری اسلامی ایران از امضا‌کنندگان و اعضای معاهدات بین‌المللی چون کنوانسیون رامسر(Ramsar Convention)، کنواسیون گونه‌های مهاجر(CMS)، تفاهم‌نامه حفاظت از پرندگان مهاجر آبزی اوراسیا-آفریقا(AEWA) و برخی دیگر از تعهدات و معاهدات بین‌المللی و منطقه‌ای و منطقه فریدونکنار با کد ثبتی 2IR02-1308 بیست و دومین تالاب در فهرست تالاب‌های عضو کنوانسیون رامسر است. ایران میزبان اولین نشست این کنوانسیون پراهمیت در شهر رامسر بوده درحالی‌که متاسفانه تاکنون بیش از نیمی از ٨٠ تالاب شناخته شده اولین کشور میزبان مهمترین کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب‌ها در ٢ دهه گذشته از بین رفته است.pic4
امنیت ظاهری عامل اصلی جذب پرندگان مهاجر
ناامنی شدید در سایر تالاب‌های شمال ایران (تالاب‌های مهمی مانند خلیج میانکاله در مازندران و تالاب گمیشان در استان گلستان) به واسطه حضور دائمی شکارچیان و خشک شدن اکثر تالاب‌های کوچک و بزرگ در سراسر کشور به تمرکز پرندگان در فریدونکنار بیش از پیش افزوده و در واقع فریدونکنار را به یکی از آخرین مأواهای باقیمانده برای انواع پرندگان مهاجر در کشور پهناورمان ایران مبدل کرده است. این امر موجب شده تا شاهد گونه‌های جدید پرندگان مهاجر مانند جمعیت نوظهور قوها و تعدادی دیگر از گونه‌های مرغابی‌ها در منطقه باشیم. آنها در گذشته در تعداد بسیار کم یا حتی به صورت موردی در این منطقه مشاهده می‌شدند، اما در چند سال گذشته به وفور در این منطقه صید و شکار شده‌اند این در حالی است که بسیاری از پرندگان مهاجر این منطقه نظیر درنای سیبری، قوی فریادکش، قوی گنگ و قوی کوچک، عروس غاز، غاز پیشانی سفید کوچک، غاز پا زرد، اردک مرمری، اردک بلوطی، اردک سرسفید، بوتیمار بزرگ، آنقوت، طاووسک، پلیکان خاکستری، تنجه، اکراس، خودکا ابروسفید، خروس کولی دم سفید و پاشلک بزرگ و انواع پرندگان شکاری و جغدها از جمله پرندگان مهاجر حمایت شده منطقه هستند.
pic۵
pic6
همچنین در داخل و مناطق حاشیه دامگاهها، نه فقط پرندگان بلکه شکارگران طبیعی آنها که با حضور این پرندگان به این محل‌ها می‌آیند نیز صید می‌شوند: انواع مختلف پرندگان شکاری و عقاب‌ها، انواع جغدها و پستاندارانی شامل گربه جنگلی، سمور، گورکن و شنگ به دلیل پایین آوردن امنیت دامگاه و اختلال در صید، توسط صیادان با استفاده از تله‌های مخصوص زنده‌گیری شده و پس از به دام افتادن در تله (به جهت سالم ماندن بدن جانور برای استفاده در تاکسیدرمی) با ضربات چوب یا استفاده از سموم حشره‌کش کشته می‌شوند.
تمهیدات جهانی و داخلی در فریدونکنار و سرخرود
در مقالات و بررسی‌های متعدد در ارتباط با مهاجرت پرندگان آبزی و کنار آبزی در غرب آسیا، از ایران به عنوان کشوری که در شاهراه اصلی عبور پرندگان تا رسیدن به مقاصد دیگر درسایر قاره‌ها قرار دارد، یاد شده است.
در سال ٢٠٠٣ میلادی کارشناسان موسسه بین‌المللی پرندگان (Bird Life International) صید سالانه پرندگان در این منطقه را بیش از 700 هزار پرنده در 6 ماه دوم سال تخمین زدند و نام این منطقه را «سیاه‌چاله پرندگان مهاجر غرب آسیا» نهادند. این آمار را البته می‌باید حداقلی برای تعداد پرندگان صید شده در هر پاییز و زمستان در منطقه برشمرد. پرندگان کمیاب و در خطر انقراضی نظیر «اردک مرمری »، «اردک بلوطی» و «غاز پیشانی سفید کوچک» که تا چند سال قبل در این منطقه صید می‌شدند در چند سال گذشته به ندرت مشاهده شده‌اند. این مساله باعث نگرانی‌های جدیدی در ارتباط با وضعیت این گونه‌ها شده است که البته این نگرانی‌ها در سایر کشورها سرآغاز فعالیت آنها برای جلوگیری از ادامه این روند بوده است.pic7
ایران؛ محدوده پرواز ممنوع برای غاز پیشانی سفید
اصلی‌ترین زیستگاه جوجه‌آوری غاز پیشانی سفید کوچک که به دلیل کاهش چشمگیر جمعیت این گونه در سطح جهان یک گونه حمایت شده بین‌المللی است، در کشور فنلاند قرار دارد. کارشناسان حیات وحش این کشور برای حفظ آخرین بازمانده‌های این گونه و جلوگیری از مهاجرت طبیعی این پرنده به شمال ایران برای زمستان‌گذرانی دست به اقدام عجیبی زده‌اند: کارشناسان با کمک داوطلبان در فصل تولید مثل این پرنده اقدام به جمع‌آوری تخم‌ها و قرار دادن آنها زیر گونه‌های دیگر غازهای وحشی می‌کنند تا جوجه‌های متولد شده با والدین جدیدشان به نقاط دیگری به جز شمال کشور ایران مهاجرت کنند و به تدریج بتوان مسیر مهاجرت جدیدی در راستای حفظ این گونه به وجود آورد! البته موفقیت این روش هنوز اثبات نشده اما به هر شکل قطعا توسط عده زیادی از کارشناسان حیات وحش مورد بررسی قرار گرفته است. ریسک این اقدام به نظر کمتر از رها کردن این گونه به حال خود و نابودی قطعی آخرین بازماندگان آن به دلیل زمستان‌گذرانی در شمال ایران قلمداد شده است. در حال حاضر نیز چند قطعه از این گونه نادر در باغ پرندگان ایلیا در شهر فریدونکنار در اسارت به سر می‌برند. درنای سیبری گونه با ارزش دیگری است که تلاش‌های بین‌المللی برای حفاظت از آن منجر به شروع پروژه بین‌المللی «حفاظت از زیستگاه‌های درنای سیبری» شد. اصلی‌ترین زیستگاه زمستان‌گذرانی آخرین بازمانده‌های جمعیت غربی این پرنده در شمال ایران و در منطقه فریدونکنار و سرخرود بوده است. این پروژه با سرمایه بالغ بر یک میلیون دلار به دست کارشناسان ایرانی و با نظارت کارشناسان خارجی آغاز به کار کرد. به دلیل شرایط ویژه این منطقه این پروژه نتوانست به تمامی اهداف خود دست یابد و تعداد درناها هر سال کمتر شد. اکنون تنها یک درنای نر از نژاد غربی درنای سیبری باقیمانده است که هنوز به این منطقه مهاجرت می‌کند.
بازار فروش پرندگان
بازار فروش پرندگان مهاجر صید شده شهر فریدونکنار که در نزدیکی بازار ماهی فروشان شهر قرار دارد معضل بزرگ دیگری برای حیات وحش منطقه و استان‌های مجاور است. به دلیل نبود نظارت و کنترل کافی از جانب سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران، این محل تبدیل به محل معامله پرندگان و گونه‌هایی شده است که نه فقط از این منطقه بلکه از سایر شهرها و استان‌های مجاور نیز برای فروش به این بازار آورده می‌شوند چرا که معامله حیات وحش در آن شهرها هرگز به سادگی انجام آن در بازار پرنده فریدونکنار نیست. بر هیچ یک از مراحل صید، کشتار و عرضه گوشت پرندگان مهاجر نظارتی وجود ندارد و هیچ‌یک از موازین بهداشتی و دامپزشکی برای تامین سلامت این ماده غذایی دامی که به شکل گسترده روزانه کنار خیابان و روی تخت‌های چوبی ارائه می‌شود، اجرا نمی‌شود. با توجه به مکانیزم صید با تور، درصدی از پرندگان صید شده قطعا قبل از ذبح دچار خفگی می‌شوند. به‌رغم ممنوعیت شرعی مصرف گوشت حیوانات خفه شده، لاشه این جانوران به ظاهر ذبح شده، فارغ از هیچ نظارتی در بازار به همراه سایر پرندگان عرضه می‌شود. همچنین از نظر فقه اسلام پرندگان فاقد سنگدان در سیستم گوارشی (مانند پرندگان ماهی‌‌خوار یا گوشتخوار)، همچنین پرندگانی که مانند پرندگان شکاری بدون نیاز به بال زدن‌های مداوم قادر به پرواز هستند (پرواز با بال‌های باز یا بال بازروی) در زمره پرندگان حرام گوشت قرار می‌گیرند و با استناد به این دو اصل شرعی، پرندگانی مانند انواع حواصیل‌ها، بوتیمارها، لک‌لک‌ها، پلیکان‌ها، باکلان‌ها (دارغاز)، کشیم‌ها و اردک‌های ماهی‌‌خوار همگی پرندگان حرام گوشت تلقی می‌شوند. اما متاسفانه همه روزه از ابتدای کار این بازار در پاییز تا اواخر زمستان علاوه بر پرندگان حمایت شده و حفاظت شده ملی و بین‌المللی، لاشه پرندگان حرام گوشت نیز برای مصارف خوراکی در کنار گوشت سایر پرندگان عرضه می‌شود.
پرندگان وحشی در منوی غذای رستوران ها
رستوران‌هایی که عمدتا در مازندران و تهران گوشت پرندگان وحشی را با قیمت‌های بسیار گزاف سرو می‌کنند از مشتری‌های اصلی بازار فروش پرندگان مهاجر فریدونکنار هستند.در پاییز سال ١٣٩٢ معاونت سازمان حفاظت محیط‌زیست طی اطلاع‌رسانی و انتشار خبر و نامه‌ای خواستار جلوگیری قانونی از فروش گوشت پرندگان مهاجر در این قبیل رستوران‌ها شد. اما با دخالت برخی این اقدام ضروری تا به امروز ناکام مانده است.
درگیری ماموران سازمان محیط‌زیست و صیادان
در دوم مهرماه سال جاری بعد از گذشت سال‌ها رکود قوانین موجود، نیروهای یگان محیط‌زیست مازندران در اقدامی به موقع و قابل تحسین همزمان با آغاز فصل مهاجرت پرندگان با بیش از ۷۰ نفر نیرو برای جمع‌آوری دام‌های هوایی عازم منطقه فریدونکنار شدند.
اما همزمان با حضور نیروهای یگان محیط‌زیست مازندران بیش از ۱۵۰ نفر صیاد و شکارچی در محل دام گذاری‌ها مستقر شدند تا از ورود محیط‌بانان و بازرسی منطقه و جمع‌آوری دام‌ها و تورهای هوایی جلوگیری کنند. همزمان با تجمع این افراد، با دخالت و مخالفت برخی از انجام ماموریت نیروهای یگان محیط‌زیست ممانعت به عمل آمد. در نتیجه به‌رغم توجه و مساعدت ریاست و معاونت سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در ارتباط با حل معضل کشتار وسیع پرندگان مهاجر در منطقه فریدونکنار، اقدام موثری تاکنون در ارتباط با جلوگیری از برپایی تورهای هوایی در سراسر منطقه صورت نپذیرفته است و تنها اقدام به موقع یگان محیط‌زیست مازندران با مخالفت صیادان و شکارچیان منطقه ناکام مانده است. از این رو می‌توان گفت حفظ این سرمایه ارزشمند طبیعی و ملی و مقابله با صیادان و شکارچیان متخلف این منطقه نیازمند اراده و عزم جدی مسوولان کشوری و استانی و همراهی سایر دستگاه‌های تصمیم گیرنده از جمله استانداری مازندران، فرمانداری شهرستان‌های مربوطه، دستگاه قضایی و نیروی انتظامی است زیرا منطقه فریدونکنار و سرخرود مازندران امروز از نظر غنای طبیعی و گردشگری فقط یک تالاب نیست، بلکه ارزشی معادل با مجموع چندین تالاب بزرگ کشور را دارا است و این آخرین ماوای پرندگان مهاجر غرب آسیا، درگیر سرنوشتی مبهم و رو به زوال است.
ارسال نظر