فرصتی برای آشتی با «یارمهربان»
مجید اعزازی روزنامه‌نگار و کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی شاید مطالعه کتاب در دوران پرشتاب و فست موشن ما یکی از سخت‌ترین کارهای دنیا باشد. کاری که اغلب افراد تمایلی به انجام آن ندارند یا انجام آن را در اولویت آخر کارهای خود قرار می‌دهند. در چنین دورانی، اغلب افراد تمایل دارند با گذر از راه‌های به اصطلاح میانبر در کمترین زمان به بیشترین منفعت دست یابند.
گویی نسل جدید بسیار کم صبر و حوصله است و می‌خواهد راه صد ساله را در یک شب بپیماید. آنها فارغ از این که مقصد چیست و کجاست، فقط دوست دارند هرچه زودتر به آن برسند، بدون آن که به راه‌های رسیدن به اهداف خود بیندیشند، با آدم‌ها مشورت کنند یا درباره اهداف خود کتاب بخوانند و مطالعه کنند. از سوی دیگر، کتاب به عنوان یکی از کهن‌ترین رسانه‌ها، رقبای بسیار قوی از جمله شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ها، سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های مجازی و چت روم‌ها، بازی‌های کامپیوتری و سایر دستگاه‌ها و امکانات دیجیتالی نیز دارد. رقبایی که هر یک به تنهایی می‌توانند ساعت‌ها مخاطبان خود را سرگرم کرده و وقت آنان را به خود اختصاص دهند. با وجود این، تکنولوژی‌های جدید ارتباطی به کمک کتاب نیز آمده‌اند و به رشد و توسعه کتاب‌های گویا(2) شتاب بخشیده و فرصتی ارزنده و قابل توجه در اختیار دوستداران کتاب قرار داده‌اند-کسانی که در هیاهوی زندگی امروزی دغدغه یافتن مجالی برای مطالعه کتاب دارند و در جست‌وجوی راهی برای آشتی دوباره با کتاب هستند. -
کتاب‌های گویا (صوتی) اگر چه قدمتی حدود ۱۳۵ سال دارند، اما در این روزها بیش از پیش در دسترس قرار دارند. در پی اختراع گرامافون توسط توماس ادیسون در سال ۱۸۷۷، برای نخستین بار انسان توانست صدای خود را ضبط و دوباره پخش کند. همین موضوع نیز مشوقی شد تا کتاب‌های گرامافونی در اواخر سده ۱۸۰۰ و اوایل ۱۹۰۰ به صورت موجز و موردی تولید و در اختیار برخی نابینایان قرار گیرد. این ایده اما در دهه ۱۹۳۰ به دلیل این که ابزار مناسبی برای آموزش و مطالعه نابینان بود، در آمریکا در سطح وسیع‌تری مورد توجه واقع شد و برای اولین بار این نوع کتاب‌ها برای نابینایان تحت پروژه‌ای به نام «کتاب برای افراد نابینا» تولید شد. به این ترتیب، اولین کتاب‌های گویا در سال ۱۹۳۲ میلادی تولید و توزیع شدند.
بعدها با اختراع نوار کاست و ضبط صوت‌های کوچک قابل حمل موسوم به «واکمن» و گسترش این تکنولوژی‌ها، استفاده از کتاب‌های گویا در میان نابینایان بیش از پیش رواج یافت. اما با ورود جهان به عصر دیجیتال، کامپیوترو اینترنت و در دسترس بودن ابزارهای بسیار پیشرفته برای تولید، توزیع و استفاده از کتاب‌های گویا، تولید و انتشار این کتاب‌ها به صنعت تبدیل شد و دایره مخاطبان آنها نیز فراتر از نابینایان رفت. در حال حاضر استفاده از این کتاب‌ها نه‌تنها مختص به قشر یا سن خاصی نیست، بلکه با گسترش تکنولوژی‌های جدید که در راس آنها گوشی‌های هوشمند تلفن همراه و تبلت‌ها قرار دارند، استفاده از کتاب‌های گویا فرصت‌های بسیاری را برای آموزش و مطالعه تمامی‌افراد جامعه فراهم آورده است.
به این ترتیب، اینک افزون بر نابینایان، افراد کهنسال دچار پیر چشمی، افراد بی سواد یا کم سواد،خردسالان و کودکان، و تمام کسانی که وقت کافی برای مطالعه کتاب ندارند یا تمایل دارند در حین انجام کاری (مثلا ورزش کردن) کتاب نیز بخوانند، در زمره مخاطبان کتاب‌های گویا قرار می‌گیرند.
همان طور که می‌دانیم، مطالعه کتاب مستلزم وجود نور و فضای مناسب است و خواننده کتاب در حین مطالعه قاعدتا نمی‌تواند به کار دیگری بپردازد(البته افرادی که در حین مطالعه به رادیو نیز گوش می‌کنند از این قاعده مستثنی هستند).این الزامات اما در مورد کتاب‌های گویا به کلی وجود ندارند و کاربران می‌توانند حتی در هنگام قدم زدن در زیر باران در یک شب تاریک به مطالعه کتاب مورد علاقه خود ادامه دهند.
در کنار مزایای متعددی که کتاب‌های گویا برای افراد به همراه می‌آورند، این محصولات فرهنگی در سطح کلان و برای ناشران نیز مزایای قابل توجهی دارند، از جمله: کاهش هزینه‌های تولید و چاپ کتاب؛ عدم نیاز به فضای فیزیکی برای انبار‌کردن کتاب؛عدم نیاز به توزیع و ارسال کتاب به نقاط دیگر؛ عدم برگشت کتاب از سوی کتاب‌فروشان به دلایل مختلف؛ سرعت بخشیدن به چرخه نشر کتاب؛ خرید پیوسته کتاب (خوانندگان می‌توانند از هر کجا پس از مطالعه، معرفی و یا نقد و بررسی کتاب، به سفارش و خرید آن اقدام کنند.)؛ جلوگیری از تمام‌شدن نسخه‌های چاپی؛فرصت بیشتر برای انتشار عناوین بیشتر و آثار الکترونیکی.
اما با وجود این مزیت‌ها، کتاب‌های گویا همچنان در میان اغلب ناشران کتاب‌های فارسی غریبه‌اند و ناشران هنوز روی خوشی به این پدیده نشان نداده‌اند. از این رو، بالطبع هنوز تولید و توزیع کتاب‌های گویا در حوزه‌های تخصصی دانش جدی نشده و دانشجویان و پژوهشگران این حوزه‌های تا کنون نتوانسته اند از این فرصت
بهره مند شوند.

پاورقی:
۱- کتاب گویا، متن کتابی است که توسط یک یا چند گوینده خوانده می‌شود و به‌صورت فایل صوتی درمی‌آید و یا گاهی اوقات به‌صورت نمایشنامه اجرا می‌شود. کتاب گویا ممکن است با موسیقی یا افکت‌های صدایی همراه باشد. گاهی اوقات نویسنده با صدای خودش کتاب را می‌خواند و گاهی گویندگان حرفه‌ای این کار را انجام می‌دهند.