آینده 14 توافق تجارت آزاد با آمریکا

شادی آذری

رقابت‌های انتخاباتی پر ‌از حاشیه آمریکا در نهایت به انتخاب نامزدی منجر شد که اعتقادی به پیمان‌های بین‌المللی تجارت آزاد ندارد. در این رقابت‌ها بر توافق تجارت آزاد آمریکای شمالی (نفتا) و دیگر توافق‌های بین‌المللی تجارت آزاد تمرکز زیادی شد. حالا با انتخاب دونالد ترامپ، جهان در انتظار این است که ببیند تجارت با آمریکا به چه سرنوشتی دچار خواهد شد. گرچه پیمان نفتا طرفداران زیادی دارد، اما به همان اندازه هم منتقد دارد. آن‌هایی که طرفدار این پیمان هستند می‌گویند مواردی همچون تعیین استانداردهای تجارت، حمایت از حقوق مالکیت معنوی و گشوده شدن درهای اقتصاد از جمله فرصت‌های جدیدی است که وجود این قرارداد را توجیه می‌کند. از سوی دیگر آنهایی که مخالف این پیمان هستند، این نکته را مورد توجه قرار می‌دهند که بر اثر آن، مشاغل از بین رفته‌اند یا به دیگر کشورها، به‌ویژه به مکزیک، منتقل شده‌اند.

ترامپ در این رابطه موضع بسیار شفافی را اتخاذ کرده و نفتا را این‌گونه خوانده است:‌ «بدترین قراردادی که آمریکا تاکنون امضا کرده است.» حالا این پرسش مطرح می‌شود که چرا همه تنها بر نفتا تمرکز کرده‌اند؟ آمریکا ۱۴ توافق تجارت آزاد با ۲۰ کشور جهان امضا کرده است. گذشته از کانادا و مکزیک که با پیمان نفتا وارد قرارداد تجاری با آمریکا شده‌اند، کشورهای تک هم هستند که با آمریکا پیمان تجاری بسته‌اند و یک توافق هم بین آمریکا و شش کشور آمریکای لاتین منعقد شده است. طرف‌های تجاری آمریکا براساس این پیمان‌های تجارت آزاد بدین شرحند:

• منطقه آسیاپاسیفیک : استرالیا، کره‌جنوبی و سنگاپور

• منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی: رژیم صهیونیستی، اردن، بحرین، مراکش و عمان

• آمریکای جنوبی: شیلی، کلمبیا و پرو

• آمریکای مرکزی: کاستاریکا، جمهوری دومینیکن، السالوادور، گوآتمالا، هندوراس و نیکاراگوآ (در قالب پیمان تجاری جمهوری دومینیکن «کفتا»).گرچه پاناما جزو پیمان کفتا نیست اما یک توافق مستقل با آمریکا امضا کرده است.

با وجود تنظیمات متفاوت ۱۴ پیمان تجارت آزاد مذکور، همه آنها یک هدف مشترک را دنبال می‌کنند. در اصل همه آنها به‌عنوان راهی برای کاهش موانع تجاری و ایجاد یک فضای تجاری باثبات‌تر و شفاف‌تر به‌وجود آمده‌اند. این به شرکت‌های آمریکایی اجازه می‌دهد که کالاها و خدمات خود را به ۲۰ شریک تجاری با موانع کمتری صادر کنند و صادرکنندگان آمریکایی را در آن بازارها از مزیت رقابتی بودن برخوردار می‌سازد. پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که تجارت آمریکا با این ۲۰ کشور شریک تجاری توافق‌های تجارت آزاد چقدر اهمیت دارد؟ در سال ۲۰۱۵ نزدیک به نیمی (۴۷ درصد) از صادرات کالاهای آمریکایی به سمت این ۲۰ کشور طرف توافق‌های تجارت آزاد روانه شدند. براساس اعلام پایگاه داده‌های اداره تجارت بین‌المللی آمریکا، در آن سال ارزش صادرات کالاهای آمریکایی به این شرکای تجاری در مجموع بالغ بر ۷۱۰ میلیارد دلار شد.

بدون در نظر گرفتن توافق‌های تجارت آزاد، کشورهای چین و کانادا همچنان دو شریک بزرگ تجارت با آمریکا هستند. بر اساس پایگاه داده‌های نماینده تجاری آمریکا، در سال ۲۰۱۵ ارزش کالاها و خدمات آمریکا در تجارت با چین به ۴/ ۶۵۹ میلیارد دلار رسید (ارزش صادرات ۶/ ۱۶۱ میلیارد و واردات ۸/ ۴۹۷ میلیارد دلار). از سوی دیگر ارزش کالاها و خدمات آمریکایی در تجارت با کانادا به ۷/ ۶۶۲ میلیارد دلار رسید (صادرات بالغ بر ۳/ ۳۳۷ میلیارد دلار و واردات بالغ بر ۴/ ۳۲۷ میلیارد دلار). اگر اتحادیه اروپا را به‌عنوان یک شریک تجاری واحد در نظر بگیریم، بزرگ‌ترین شریک تجاری آمریکا خواهد بود. اما اگر اتحادیه اروپا را یک شریک واحد در نظر نگیریم، در سال گذشته چین با پشت سر گذاشتن کانادا موفق شد به بزرگ‌ترین شریک تجاری آمریکا تبدیل شود.

در جایگاه سوم کشور مکزیک قرار دارد که طی سال ۲۰۱۵ ارزش کالاها و خدمات آمریکا در تجارت با آن به ۶/ ۵۸۳ میلیارد دلار رسید.به رغم وجود پیمان نفتا، چین بدون هیچ پیمان تجارت آزادی با آمریکا موفق شده است بزرگ‌ترین شریک تجاری این اقتصاد بزرگ جهان باشد و این در حالی است که کانادا و مکزیک در جایگاه دومین و سومین شریک تجاری آمریکا باقی مانده‌اند. با وجود همه اینها، همه بر پیمان نفتا تمرکز می‌کنند چون این پیمان یکی از بزرگ‌ترین مناطق تجارت آزاد را تحت پوشش قرار می‌دهد. با وجود این، ۱۳ توافق تجارت آزاد دیگری که با آمریکا منعقد شده است، در مجموع ارزش قابل‌توجهی دارند و علاوه بر آن اقتصادهایی که با آمریکا پیمان تجارت آزاد امضا نکرده‌اند، به‌ویژه اتحادیه اروپا، چین و ژاپن نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند.

به‌رغم وجود نظرات منفی در مورد نفتا، آمریکا ۱۳ قرارداد تجارت آزاد دیگر دارد و ۳ قرارداد دیگر را نیز در مرحله مذاکرات به پیش می‌برد. با توجه به فضای سیاسی موجود، نه فقط در آمریکا که فضای سیاسی موجود در همه کشورهای جهان، به‌نظر می‌رسد قراردادهای تجارت آزاد در سراسر جهان با اقبال چندان زیادی مواجه نیستند و اکنون بیش از هر زمان دیگری به جای تمرکز بر تجارت بین‌المللی بر حمایت‌گرایی و حمایت از صنایع داخلی کشورها تمرکز می‌شود. همین امر موجب شده است که سرنوشت ۱۴ قرارداد تجارت آزادی که آمریکا هم یک طرف آن است، مورد تهدید قرار گیرد و در این میان آن دسته از کشورها همچون چین که خارج از چارچوب این پیمان‌ها توانسته‌اند سازوکار مشخصی را برای حفظ شرکای تجاری خود تدوین کنند، کمتر از آن‌هایی در معرض آسیب خواهند بود که تن به چارچوب‌های پیمان‌های تجارت آزاد داده‌اند و این آسیب در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ بیش از هر زمان دیگری یک تهدید مهم برای تجارت آزاد جهان محسوب می‌شود.