چالش ساخت ایران و مواجهه با محصولات خارجی
«صد در‌صد ساخت داخل» روی دست جامعه می ماند
اخیرا در شبکه‌های اجتماعی کمپینی به نام #ساخت_ایران با هدف ارزیابی و بررسی توانایی‌ها و برجستگی‌های تولیدکنندگان داخلی و از سوی دیگر ضعف‌ها و ناتوانی‌ها در این حوزه، ایجاد شده است.
در این کمپین که یک حرکت خودجوش مردمی در فضای مجازی است، افراد به معرفی ۵ محصول ایرانی که از آنها راضی هستند و ۵ محصول که ناراضی بوده‌اند، می‌پردازند. بنابراین می‌توان نتایج این کمپین می‌تواند تا حد زیادی قابل اتکا باشد. از این رو با دکتر جعفر خیرخواهان یکی از اقتصاددانان کشور در این زمینه به گفت‌وگو نشسته‌ایم و نظرات وی را در مورد این کمپین و همین‌طور اثر واردات کالاهای خارجی بر میزان مصرف کالاهای داخلی جویا شدیم.
در این کمپین که یک حرکت خودجوش مردمی در فضای مجازی است، افراد به معرفی ۵ محصول ایرانی که از آنها راضی هستند و ۵ محصول که ناراضی بوده‌اند، می‌پردازند. بنابراین می‌توان نتایج این کمپین می‌تواند تا حد زیادی قابل اتکا باشد. از این رو با دکتر جعفر خیرخواهان یکی از اقتصاددانان کشور در این زمینه به گفت‌وگو نشسته‌ایم و نظرات وی را در مورد این کمپین و همین‌طور اثر واردات کالاهای خارجی بر میزان مصرف کالاهای داخلی جویا شدیم.
اخیرا در شبکه‌های اجتماعی کمپینی به نام #ساخت_ایران با هدف ارزیابی و بررسی توانایی‌ها و برجستگی‌های تولیدکنندگان داخلی و از سوی دیگر ضعف‌ها و ناتوانی‌ها در این حوزه، ایجاد شده است.
در این کمپین که یک حرکت خودجوش مردمی در فضای مجازی است، افراد به معرفی ۵ محصول ایرانی که از آنها راضی هستند و ۵ محصول که ناراضی بوده‌اند، می‌پردازند. بنابراین می‌توان نتایج این کمپین می‌تواند تا حد زیادی قابل اتکا باشد. از این رو با دکتر جعفر خیرخواهان یکی از اقتصاددانان کشور در این زمینه به گفت‌وگو نشسته‌ایم و نظرات وی را در مورد این کمپین و همین‌طور اثر واردات کالاهای خارجی بر میزان مصرف کالاهای داخلی جویا شدیم.
آیا حمایت از تولید داخل با استفاده از کالای خارجی متناقض است؟
به هیچ وجه منافات ندارد و در واقع بهترین روش حمایت از تولید داخل این است که تولیدکنندگان داخلی را در معرض رقابت با همتایان خارجی قرار دهیم تا تولیدکننده داخلی در فضایی رقابتی مجبور به بهبود کیفیت و امکان ادامه حیات و بقای خود در بازار شود. در چنین وضعیتی تولیدکننده به دنبال جلب رضایت مشتری می‌رود و محصولاتی مناسب و به‌صرفه و مطابق نیاز بازار را تولید خواهد کرد.
کالاهای تولید داخل چگونه می‌توانند با مشابه خارجی خود رقابت کنند؟
باید توجه داشت هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که اقدام به تولید داخل همه کالاهای مورد نیاز جامعه خود بکند یعنی حرکت به سمت خودکفایی و تولیدکردن همه کالاها در داخل سیاست اشتباهی است. خصوصا در عصر جدید جهانی‌شدن که شاهد تنوع بسیار زیاد مدل‌ها و محصولات و تولد و مرگ خیلی سریع بسیاری از کالاها هستیم. یعنی چرخه عمر محصولات کوتاه شده است. پس باید به سمت تولید آن دسته از کالاهایی برویم که مزیت نسبی داریم و با حضور در بازارهای جهانی موفق به تولید باکیفیت و قیمت مناسب شویم و البته همین کالاهای مشخص شده مزیت‌دار را هم نباید تماما و از صفر تا صد در داخل تولید کنیم، بلکه وارد زنجیره ارزش شویم یعنی تنها در بخشی از زنجیره تامین آن کالاها حضور داشته باشیم تا موفق به تولید رقابتی شویم. در این صورت به‌تدریج با حضور و آشنایی با بازار جهانی و فناوری‌های نوین انتظار می‌رود در زمینه تولید آن محصولات خاص جای پایی در جهان پیدا کرده و موفق به رقابت با کالاهای مشابه خارجی شویم.
آیا برای حمایت از تولیدات داخلی باید از ورود اجناس خارجی جلوگیری شود؟
بدترین نوع حمایت از تولید داخل چنین اقدامی است و راحت‌ترین رانت زیانباری است که به تولیدکننده داخل می‌دهیم. چنین نوع ممنوع کردن‌هایی دو ایراد اساسی دارد. یکی اینکه باعث افت کیفیت و سرانجام نابودی محصول داخلی که از چنین مسیری مورد حمایت قرار گرفته می‌شود و دیگر اینکه باعث رونق‌گیری واردات قاچاق چنین کالاهایی و افزایش فساد خواهد شد، چرا‌که مصرف‌کننده ایرانی مثل هر مصرف‌کننده‌ای در جهان به دنبال جنس مقرون به صرفه است. یعنی با وجود تمام شعارهایی که ممکن است همه به طرفداری از خرید کالای داخلی و وطنی بدهند در عمل مصرف‌کننده آن کالایی - چه داخلی یا خارجی - را خواهد خرید که با توجه به قیمت آن کیفیت مدنظر و رضایت بخش وی را هم داشته باشد. پس اگر این جنس خارجی باشد هیچ تردیدی در خرید آن نشان نخواهد داد و این تمایل به خرید جنس مرغوب تر وارداتی، انگیزه برای قانون‌گریزی در جامعه و واردات آن از طریق قاچاق و رشوه دادن به ماموران دولت را افزایش خواهد داد. نتیجه این می‌شود که یک صنعت مفلوک و زیان ده حمایت شده روی دست جامعه باقی می‌ماند که دیر یا زودساقط و برچیده خواهد شد.
نگاه تولیدکنندگان و صاحبان صنایع در ایران به دو مقوله رضایت مصرف‌کننده و سود کوتاه مدت چگونه است؟ به‌طور کلی چگونه باید از تولیدات و محصولات داخلی حمایت شود تا بیشترین تاثیر را داشته باشد؟ در واقع باید چه سیاست‌ها و رویکردهایی جهت حمایت به کار گرفته شود؟
در دوران جنگ و سال‌های کاهش درآمد نفت، اقتصاد ایران دچار کمبود عرضه و اجرای سیاست تثبیت قیمت‌ها و کوپنی‌شدن اجناس بود. در آن وضعیت میزان تقاضا برای اکثر کالاها بیش از عرضه آن می‌شد که تولیدکنندگان می توانستند هر نوع تولیدی را به مصرف‌کنندگان تحویل دهند. نمونه آن خودروی پیکان بود که خریداران ماه‌ها در صف خرید منتظر می‌ماندند و خودروی تولیدی بدون هیچ‌گونه حق انتخابی برای مصرف‌کننده یعنی بدون تغییری در رنگ و مدل و طراحی آن از در کارخانه بیرون می‌آمد. سپس درهای کشور به روی واردات باز شد، اما تعرفه‌های واردات کاهش محسوسی نیافت که با این حال همین تهدید وجود رقیب خارجی باعث شد تا تولیدکنندگان به دنبال بهبود کالا بروند و رفاه اجتماعی که مجموع رفاه مصرف‌کننده و تولیدکننده است افزایش یافت.
بهترین رویکرد این است که دولت زمین بازی هموار و مسطح در اختیار همه بگذارد و تبعیض و حمایت به نفع گروه و نهاد خاصی دولتی و شبه دولتی یا خصوصی عزیزکرده نکند. اطلاعات شفاف و روشن از برنامه‌های آتی خود را اعلام کند که در خدمت پشتیبانی و ترویج واقعی از تولید داخلی است و متعهد به چنین برنامه‌هایی باشد و در صورت تخطی مجبور به جبران زیان زیاندیدگان بشود. همچنین قوه قضائیه هر گونه شکایت مصرف‌کنندگان از تولیدکنندگان در عمل نکردن به وعده‌های خود را سریعا رسیدگی کند. تولیدکنندگان متقلب و فریبکار شناسایی شده و به مجازات برسند و البته دولت در تعیین قیمت محصولات به جز آنهایی که جنبه انحصار طبیعی دارند یا احتمال تبانی بین تولیدکنندگان وجود دارد دخالتی نداشته باشد. به این ترتیب در فضایی رقابتی هر تولیدکننده‌ای که کالای برتر و متمایزتری داشته باشد موفق می‌شود چشم و دل مصرف‌کننده را برباید و خریدار را از آن خود کند.
اقدامات دولت‌های گذشته را درباره این موضوع چگونه ارزیابی می‌کنید؟
متاسفانه دولت‌های گذشته سیاست صنعتی باثبات و مشخصی نداشته‌اند و با توجه به افت و خیز شرایط مالی دولت و فشار برخی تولیدکنندگان داخلی اقدامات مقطعی و غیرهدفمندی به نفع برخی صنایع گزینشی انجام می‌داده‌اند. چنین دخالت‌هایی اجازه رشد و قدرت گرفتن هیچ صنعت و محصولی در ایران را نداده است که در تراز جهانی قرار بگیرد و ایران را به نام آن کالا بشناسند. چنین اقداماتی باعث می‌شود یک سرمایه‌گذار و تولیدکننده بالقوه نتواند آینده و سودآوری هیچ فعالیتی را پیش‌بینی کند و درنتیجه باعث گریز و فرار سرمایه‌ها خواهیم شد یا اینکه در فعالیت‌های بسیار زودبازده و کوتاه‌مدت که نیازی به تحقیق و توسعه و برنامه ریزی بلندمدت ندارد وارد می‌شوند که چنین فعالیت‌های کوتاه‌مدت هم نمی‌تواند جنبه ماندگاری و بقا داشته باشد و به رشد بلندمدت اقتصاد کشور کمک کند.
در این کمپین که یک حرکت خودجوش مردمی در فضای مجازی است، افراد به معرفی ۵ محصول ایرانی که از آنها راضی هستند و ۵ محصول که ناراضی بوده‌اند، می‌پردازند. بنابراین می‌توان نتایج این کمپین می‌تواند تا حد زیادی قابل اتکا باشد. از این رو با دکتر جعفر خیرخواهان یکی از اقتصاددانان کشور در این زمینه به گفت‌وگو نشسته‌ایم و نظرات وی را در مورد این کمپین و همین‌طور اثر واردات کالاهای خارجی بر میزان مصرف کالاهای داخلی جویا شدیم.
آیا حمایت از تولید داخل با استفاده از کالای خارجی متناقض است؟
به هیچ وجه منافات ندارد و در واقع بهترین روش حمایت از تولید داخل این است که تولیدکنندگان داخلی را در معرض رقابت با همتایان خارجی قرار دهیم تا تولیدکننده داخلی در فضایی رقابتی مجبور به بهبود کیفیت و امکان ادامه حیات و بقای خود در بازار شود. در چنین وضعیتی تولیدکننده به دنبال جلب رضایت مشتری می‌رود و محصولاتی مناسب و به‌صرفه و مطابق نیاز بازار را تولید خواهد کرد.
کالاهای تولید داخل چگونه می‌توانند با مشابه خارجی خود رقابت کنند؟
باید توجه داشت هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که اقدام به تولید داخل همه کالاهای مورد نیاز جامعه خود بکند یعنی حرکت به سمت خودکفایی و تولیدکردن همه کالاها در داخل سیاست اشتباهی است. خصوصا در عصر جدید جهانی‌شدن که شاهد تنوع بسیار زیاد مدل‌ها و محصولات و تولد و مرگ خیلی سریع بسیاری از کالاها هستیم. یعنی چرخه عمر محصولات کوتاه شده است. پس باید به سمت تولید آن دسته از کالاهایی برویم که مزیت نسبی داریم و با حضور در بازارهای جهانی موفق به تولید باکیفیت و قیمت مناسب شویم و البته همین کالاهای مشخص شده مزیت‌دار را هم نباید تماما و از صفر تا صد در داخل تولید کنیم، بلکه وارد زنجیره ارزش شویم یعنی تنها در بخشی از زنجیره تامین آن کالاها حضور داشته باشیم تا موفق به تولید رقابتی شویم. در این صورت به‌تدریج با حضور و آشنایی با بازار جهانی و فناوری‌های نوین انتظار می‌رود در زمینه تولید آن محصولات خاص جای پایی در جهان پیدا کرده و موفق به رقابت با کالاهای مشابه خارجی شویم.
آیا برای حمایت از تولیدات داخلی باید از ورود اجناس خارجی جلوگیری شود؟
بدترین نوع حمایت از تولید داخل چنین اقدامی است و راحت‌ترین رانت زیانباری است که به تولیدکننده داخل می‌دهیم. چنین نوع ممنوع کردن‌هایی دو ایراد اساسی دارد. یکی اینکه باعث افت کیفیت و سرانجام نابودی محصول داخلی که از چنین مسیری مورد حمایت قرار گرفته می‌شود و دیگر اینکه باعث رونق‌گیری واردات قاچاق چنین کالاهایی و افزایش فساد خواهد شد، چرا‌که مصرف‌کننده ایرانی مثل هر مصرف‌کننده‌ای در جهان به دنبال جنس مقرون به صرفه است. یعنی با وجود تمام شعارهایی که ممکن است همه به طرفداری از خرید کالای داخلی و وطنی بدهند در عمل مصرف‌کننده آن کالایی - چه داخلی یا خارجی - را خواهد خرید که با توجه به قیمت آن کیفیت مدنظر و رضایت بخش وی را هم داشته باشد. پس اگر این جنس خارجی باشد هیچ تردیدی در خرید آن نشان نخواهد داد و این تمایل به خرید جنس مرغوب تر وارداتی، انگیزه برای قانون‌گریزی در جامعه و واردات آن از طریق قاچاق و رشوه دادن به ماموران دولت را افزایش خواهد داد. نتیجه این می‌شود که یک صنعت مفلوک و زیان ده حمایت شده روی دست جامعه باقی می‌ماند که دیر یا زودساقط و برچیده خواهد شد.
نگاه تولیدکنندگان و صاحبان صنایع در ایران به دو مقوله رضایت مصرف‌کننده و سود کوتاه مدت چگونه است؟ به‌طور کلی چگونه باید از تولیدات و محصولات داخلی حمایت شود تا بیشترین تاثیر را داشته باشد؟ در واقع باید چه سیاست‌ها و رویکردهایی جهت حمایت به کار گرفته شود؟
در دوران جنگ و سال‌های کاهش درآمد نفت، اقتصاد ایران دچار کمبود عرضه و اجرای سیاست تثبیت قیمت‌ها و کوپنی‌شدن اجناس بود. در آن وضعیت میزان تقاضا برای اکثر کالاها بیش از عرضه آن می‌شد که تولیدکنندگان می توانستند هر نوع تولیدی را به مصرف‌کنندگان تحویل دهند. نمونه آن خودروی پیکان بود که خریداران ماه‌ها در صف خرید منتظر می‌ماندند و خودروی تولیدی بدون هیچ‌گونه حق انتخابی برای مصرف‌کننده یعنی بدون تغییری در رنگ و مدل و طراحی آن از در کارخانه بیرون می‌آمد. سپس درهای کشور به روی واردات باز شد، اما تعرفه‌های واردات کاهش محسوسی نیافت که با این حال همین تهدید وجود رقیب خارجی باعث شد تا تولیدکنندگان به دنبال بهبود کالا بروند و رفاه اجتماعی که مجموع رفاه مصرف‌کننده و تولیدکننده است افزایش یافت.
بهترین رویکرد این است که دولت زمین بازی هموار و مسطح در اختیار همه بگذارد و تبعیض و حمایت به نفع گروه و نهاد خاصی دولتی و شبه دولتی یا خصوصی عزیزکرده نکند. اطلاعات شفاف و روشن از برنامه‌های آتی خود را اعلام کند که در خدمت پشتیبانی و ترویج واقعی از تولید داخلی است و متعهد به چنین برنامه‌هایی باشد و در صورت تخطی مجبور به جبران زیان زیاندیدگان بشود. همچنین قوه قضائیه هر گونه شکایت مصرف‌کنندگان از تولیدکنندگان در عمل نکردن به وعده‌های خود را سریعا رسیدگی کند. تولیدکنندگان متقلب و فریبکار شناسایی شده و به مجازات برسند و البته دولت در تعیین قیمت محصولات به جز آنهایی که جنبه انحصار طبیعی دارند یا احتمال تبانی بین تولیدکنندگان وجود دارد دخالتی نداشته باشد. به این ترتیب در فضایی رقابتی هر تولیدکننده‌ای که کالای برتر و متمایزتری داشته باشد موفق می‌شود چشم و دل مصرف‌کننده را برباید و خریدار را از آن خود کند.
اقدامات دولت‌های گذشته را درباره این موضوع چگونه ارزیابی می‌کنید؟
متاسفانه دولت‌های گذشته سیاست صنعتی باثبات و مشخصی نداشته‌اند و با توجه به افت و خیز شرایط مالی دولت و فشار برخی تولیدکنندگان داخلی اقدامات مقطعی و غیرهدفمندی به نفع برخی صنایع گزینشی انجام می‌داده‌اند. چنین دخالت‌هایی اجازه رشد و قدرت گرفتن هیچ صنعت و محصولی در ایران را نداده است که در تراز جهانی قرار بگیرد و ایران را به نام آن کالا بشناسند. چنین اقداماتی باعث می‌شود یک سرمایه‌گذار و تولیدکننده بالقوه نتواند آینده و سودآوری هیچ فعالیتی را پیش‌بینی کند و درنتیجه باعث گریز و فرار سرمایه‌ها خواهیم شد یا اینکه در فعالیت‌های بسیار زودبازده و کوتاه‌مدت که نیازی به تحقیق و توسعه و برنامه ریزی بلندمدت ندارد وارد می‌شوند که چنین فعالیت‌های کوتاه‌مدت هم نمی‌تواند جنبه ماندگاری و بقا داشته باشد و به رشد بلندمدت اقتصاد کشور کمک کند.
ارسال نظر