ایران در مسیر جاده ابریشم
امیر شاملو
پژوهشگر اقتصادی
پس از به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی، به نظر می‌رسد دروازه‌های ایران برای برقراری مجدد روابط تجاری گسترده آماده می‌شود. در کنار فرصتی که بازار بزرگ ایران برای تولیدکنندگان اروپایی و غربی دارد، شرقی‌ها نیز به این روابط امیدوارانه نگاه می‌کنند. در این میان کره‌جنوبی یکی از کشورها و مقاصد مهم برای صادرات و واردات به شمار می‌رود. این کشور که تا پیش از شدت گرفتن تحریم‌ها یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران بود، پس از تشدید تحریم‌ها علیه ایران، سطح رابطه تجاری خود را به شدت کاهش داد.
امیر شاملو
پژوهشگر اقتصادی
پس از به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی، به نظر می‌رسد دروازه‌های ایران برای برقراری مجدد روابط تجاری گسترده آماده می‌شود. در کنار فرصتی که بازار بزرگ ایران برای تولیدکنندگان اروپایی و غربی دارد، شرقی‌ها نیز به این روابط امیدوارانه نگاه می‌کنند. در این میان کره‌جنوبی یکی از کشورها و مقاصد مهم برای صادرات و واردات به شمار می‌رود. این کشور که تا پیش از شدت گرفتن تحریم‌ها یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران بود، پس از تشدید تحریم‌ها علیه ایران، سطح رابطه تجاری خود را به شدت کاهش داد. عمده‌ترین این موارد کاهش در خرید محصولات نفتی و پتروشیمی بود. حال با باز شدن دروازه‌های تجارت ایران، دو کشور درصدد هستند تا به منافع ناشی از تجارت دست یافته و روابط سیاسی خود را نیز محکم‌تر کنند، امری که با ورود رئیس‌جمهور کره‌جنوبی به ایران امکان‌پذیر شد. هیاتی ۲۳۶ نفره متشکل از مقامات، روسای شرکت‌های کرهای و صاحبان صنایع، رئیس‌جمهور کره‌جنوبی را در این سفر سه روزه همراهی کردند. تقویت همکاری‌های مشترک میان ایران و کره‌جنوبی در حوزه‌های انرژی، بانک و بیمه، پروژه‌های زیربنایی، بهداشت و درمان، علم و فناوری از جمله اهداف این سفر بود.
اقتصاد کره‌جنوبی
کره‌جنوبی یکی از کشورهایی است که امروزه اقتصاد موفقی دارد و آمارهای جهانی حاکی از قدرت اقتصادی این کشور هستند. این کشور در جمع گروه ۲۰ که شامل بیست کشور با بیشترین مقدار تولید ناخالص داخلی در جهان هستند نیز قرار دارد. رشد این کشور عمدتا از سال ۱۹۶۲ آغاز شد و تولید ناخالص داخلی این کشور در طول ۳۰ سال از ۲/ ۳ میلیارد دلار به ۲۹/ ۵ میلیارد دلار رسید و در آن زمان به یکی از اقتصادهای معروف به «ببرهای آسیا» تبدیل شد. در سال‌های بعد نیز این کشور به رشد مستمر خود ادامه داده است. طبق پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی این کشور در سال ۲۰۱۶، تقریبا ۷/ ۲ درصد و تورم آن ۳/ ۱ درصد خواهد بود. این در حالی است که پیش‌بینی کمیسیون اروپا و سازمان ملل در مورد رشد اقتصادی کره‌جنوبی در سال ۲۰۱۶ بیش از صندوق بین‌المللی پول بوده و به ترتیب به ۹/ ۲ و ۲/ ۳ می‌رسد.
به علاوه همین پیش‌بینی ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۰ اقتصاد کره‌جنوبی رشد بیشتری نیز خواهد یافت و بین سال‌های ۲۰۲۰-۲۰۱۸ بیش از ۳ درصد رشد خواهد کرد. چنین رشد مستمری نیاز این کشور را به مواد خام و فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی و بسیاری کالاهای دیگر تشدید می‌کند. این در حالی است که برخی از اقتصادهای نوظهور جهان از جمله برزیل و روسیه روزگار چندان خوشی را سپری نمی‌کنند و ترکیه نیز با مشکلاتی در زمینه امنیت و سیاست‌های داخلی روبه‌رو شده است. رشد مناسب کره‌جنوبی در شرایطی که جهان غرب و به خصوص اروپا همچنان در گیرودار مبارزه با رکود است می‌تواند نوید بخش یک شریک تجاری مهم در آینده نزدیک باشد. از آنچه در خبرها گفته می‌شود چنین برمی‌آید که قرار است این تجارت به ۱۸ میلیارد دلار برسد، یعنی حدود سه برابر میزان فعلی. در ملاقات مقامات دو طرف محورهای خاصی مورد بررسی قرار گرفته است که از جمله مهم‌ترین موارد می‌توان به گردشگری و توریسم، برقراری پرواز مستقیم از سئول به تهران و سرمایه‌گذاری کره در زیرساخت‌های مربوط به توریسم ایران از جمله ساخت هتل اشاره کرد. در دیدار سران دو کشور ۴۴ تفاهم‌نامه در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصاد امضا شد. از مهم‌ترین توافق‌نامه‌ها که می‌توانند بر اقتصاد دو کشور اثرگذار باشند نیز می‌توان حمل‌ونقل دریایی، امور زیربنایی، یادداشت تفاهم همکاری‌های نفت، گاز طبیعی، پالایشگاه و پتروشیمی، یادداشت تفاهم درخصوص همکاری در زمینه منابع آب و نیز توسعه انرژی الکتریکی و صنایع جدید انرژی، ماهیگیری و آبزیان را ذکر کرد. نخستین آثار سفر رئیس‌جمهور کره‌جنوبی بر روابط تجاری میان دو کشور، افزایش واردات میعانات نفتی این کشور از ایران به ۱۰ برابر میزان قبلی خود بوده است. قرار است واردات نفت خام این کشور از ایران که پیشتر به دلیل تحریم‌ها قطع شده بود نیز به دو برابر میزان صد هزار بشکه‌ای فعلی افزایش یابد.
تجارت
کره‌جنوبی بیشترین واردات خود را از چین، ژاپن، آمریکا، آلمان و عربستان صورت می‌دهد. در سال ۲۰۱۱ ایران ۱۷/ ۲ درصد از کل واردات کره‌جنوبی از جهان را به خود اختصاص داد و در رده دوازدهمین صادرکننده بزرگ به کره‌جنوبی قرار داشت. با بیشتر شدن تحریم‌ها از این زمان به بعد، روابط تجاری ایران با کره‌جنوبی به سردی گرایید و رتبه ایران در سال ۲۰۱۲ به شانزدهمین صادرکننده بزرگ به کره‌جنوبی تقلیل یافت و سهم آن نیز از کل بازار کره‌جنوبی به ۶۴/ ۱ درصد کاهش یافت. در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ رابطه تجاری این دو کشور از این نیز بدتر شد و حدودا تنها یک درصد از کل بازار صادرات محصولات به کره‌جنوبی در اختیار ایران بود. رتبه ایران نیز در میان کشورهای صادرکننده در این بازه زمانی (۲۰۱۵-۲۰۱۳) به ۲۱، ۲۷ و در نهایت ۳۱ رسید. حال زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که ایران می‌تواند به جایگاه پیشین خود در بازار کره‌جنوبی برگردد.کره‌جنوبی در سال ۲۰۱۵ بیشترین صادرات خود را به کشورهای چین، آمریکا، هنگ‌کنگ، ویتنام و ژاپن داشته است. ایران در این میان رتبه ۲۶ را به خود اختصاص داده است. در سال گذشته (۲۰۱۵) برخلاف سال‌های پیش، میزان صادرات کره‌جنوبی به ایران از میزان واردات این کشور از ایران فزونی گرفت. بیشترین صادرات کره‌جنوبی به ایران را در سال ۲۰۱۵ اقلام و وسایل نقلیه غیرریلی، ماشین‌آلات، تجهیزات الکترونیکی، پلاستیک، آهن و فولاد تشکیل داده است. جمهوری کره (که همان کره‌جنوبی است) در روند توسعه خود روی پنج صنعت استراتژیک شامل فولاد، پتروشیمی، خودرو، کشتی‌سازی و الکترونیک (ICT) تمرکز کرده است. این در شرایطی است که بیشترین واردات این کشور از ایران کالاهای مربوط به منابع طبیعی همانند سوخت‌های معدنی و نفت، روی، مس، پلاستیک، سرب و محصولات و میوه‌های خوراکی و نیز مواد شیمیایی بوده است.
آیینه آمار
اگر به آمار منتشر شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران برای سال ۱۳۹۴ نگاهی بیفکنیم، مشاهده می‌کنیم که کره‌جنوبی در زمره بزرگ‌ترین وارد‌کنندگان محصولات به ایران قرار داشته است. میزان واردات از کره‌جنوبی در سال ۱۳۹۴ در حدود ۱۹۵۴ هزار تن و به ارزش ۶۸۲/ ۳ میلیارد دلار بوده است که ارزش آن نسبت به سال پیش از آن، یعنی سال ۱۳۹۳بالغ بر، ۶۳/ ۱۶ درصد کاهش یافته است. در واقع کره‌جنوبی با در دست داشتن ۸۸/ ۸ درصد از کل ارزش دلاری واردات ایران، رتبه سوم را در بین کشورهای وارد‌کننده پس از چین و امارات داشته است. ارزش کل اقلام وارداتی از کره‌جنوبی در سال ۱۳۹۳ حدودا ۴۱۷/ ۴ میلیارد دلار بوده است. با این وجود، با در نظر گرفتن آمار منتشر شده مربوط به فروردین ماه ۱۳۹۵، تغییرات معناداری نسبت به سال‌های اخیر دیده می‌شود. طبق این آمار، کره‌جنوبی پس از چین، امارات متحده عربی و عراق در رتبه چهارمین شریک وارداتی بزرگ ایران قرار داشته است. این کشور در ماه نخست سال جاری، ۶۶۰ هزار تن کالا به ارزش ۲۷۸ میلیون دلار از ایران وارد کرده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش ۴ تا ۵ برابری نشان می‌دهد. میزان واردات کره‌جنوبی از ایران در مدت مشابه سال پیش (فروردین ماه ۱۳۹۴) ۶۳ هزار تن به ارزش ۴۷ میلیون دلار بوده است. کره‌جنوبی در ماه فروردین سال جاری، ۲۵/ ۹ درصد از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که در فروردین سال ۱۳۹۵، کره‌جنوبی از زمره مهم‌ترین کشورهای وارد‌کننده کالاها به ایران خارج شده است.
بازار محصولات پتروشیمی
یکی از مهم‌ترین محصولاتی که همواره ایران به کره‌جنوبی صادر می‌کرده، سوخت‌های معدنی، نفت و نیز محصولات پتروشیمی بوده است. به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم.ایران از نظر صادرات متانول به کره‌جنوبی در سال ۲۰۱۰ پس از نیوزلند و عربستان در رده سوم و در سال ۲۰۱۱ پس از نیوزلند، عربستان و عمان در مقام چهارم قرار داشته است. در سال ۲۰۱۰ بیش از ۱۲ درصد متانول وارداتی این کشور از طریق ایران تامین می‌شد. در سال ۲۰۱۱ این مقدار به حدود ۸ درصد رسید و از سال ۲۰۱۲ با تشدید تحریم‌ها به صفر رسیده و به‌طور کلی متوقف شد. با حذف ایران از بازار متانول کره‌جنوبی، نیوزلند و عربستان بازار متانول این کشور را در دست گرفتند و عمان و برونئی نیز تا حدودی از این فرصت پیش‌آمده سود بردند. نمودار (۱) سهم بازار ایران و سایر کشورها را در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ نشان می‌دهد. نمودار به خوبی اثر تحریم‌ها را بر خروج ایران از بازار متانول کره‌جنوبی نشان می‌دهد.نمودار (۱) این در شرایطی است که از نظر قیمت متانول، میانگین قیمت وارداتی متانول ایران کمتر از سایر کشورهای صادرکننده متانول به کره‌جنوبی بوده است و توانایی ایران برای بازگشت به بازار کره‌جنوبی وجود دارد. ایران پیشتر در سال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ بخشی از نیاز وارداتی کره‌جنوبی به پارااکسیلن را که به‌ترتیب حدود ۴ و ۲ درصد ارزش وارداتی آن کشور بود، تامین می‌کرد. اما در سال‌های بعد ایران این بازار را از دست داد. علاوه بر این موارد، کره‌جنوبی تقاضای زیادی برای محصولاتی نظیر آمونیاک، اتانول، اسید فرمیک و غیره دارد.
به سوی شرق؛ نگاهی به آینده تجارت
در بخش مربوط به اقتصاد کره‌جنوبی از چشم‌انداز رشد این کشور (که پیش‌بینی می‌شود از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ حدود ۳ درصد باشد) و قابلیت‌های اقتصاد این کشور سخن گفتیم. حال می‌خواهیم مقایسه‌ای بین وضعیت این کشور و برخی از کشورهای توسعه یافته گروه ۲۰ (یعنی ۲۰ کشوری که بیشترین تولید ناخالص داخلی در جهان را دارند) انجام دهیم. برای این منظور به پیش‌بینی‌های صورت گرفته توسط صندوق بین‌المللی پول و برخی نهادهای مهم دیگر مانند سازمان ملل رجوع می‌کنیم. بانک جهانی رشد منطقه اروپا را برای سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ حدود ۷/ ۱ درصد برآورد کرده است. این در حالی است که صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی این منطقه را بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ در حدود ۵/ ۱ درصد می‌داند. از سوی دیگر طبق آمار این سازمان، به رغم کاهش نرخ بیکاری در سال‌های آتی تا ۲۰۲۰، بیکاری این منطقه همچنان بالا بوده و در حدود ۹ تا ۱۰ درصد است. این در شرایطی است که نرخ بیکاری در کره‌جنوبی از سال ۲۰۱۷ تا سال ۲۰۲۰ حدودا ۳/ ۳ درصد در هر سال پیش‌بینی شده و برای سال ۲۰۱۶ نیز این میزان ۵/ ۳ درصد است. طبق همین پیش‌بینی‌ها، تورم در منطقه اروپا تا سال ۲۰۲۱ اگر چه روندی افزایشی دارد اما بین ۷/ ۱ تا ۱/ ۱ درصد خواهد بود.ژاپن از نظر وضعیت بیکاری تقریبا مشابه کره‌جنوبی است اما وضعیت رشد تولید ناخالص داخلی این کشور چندان جالب توجه نیست و صندوق بین‌المللی پول برای سال‌های باقی مانده تا سال ۲۰۲۰ نرخ آن را بین ۵/ ۰ تا ۷/ ۰ درصد برآورد کرده است.
اگر چه در بازه زمانی بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ امکان دارد وضعیت رشد اقتصادی ژاپن بدتر نیز بشود. پیش‌بینی‌های این سازمان حاکی از این است که تورم در ژاپن برای سال ۲۰۱۶ منفی بوده و برای سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ نیز کمتر از ۲/ ۱ درصد باشد. وضعیت متغیرهای کلان اقتصادی برای کشورهای اقتصادهای نوظهور مانند روسیه و برزیل نیز همان‌طور که پیشتر گفته شد چندان مناسب نیست. تورم در روسیه به ویژه پس از تحریم‌های غرب و مساله اوکراین بسیار بالا بوده است. برزیل نیز در سال جاری میلادی رشد منفی را تجربه خواهد کرد و اقتصاد این کشور شوک ناشی از کاهش قیمت کالاها در جهان را به شدت احساس می‌کند. در کنار این موارد، بحرانی سیاسی در برزیل پدید آمده است که تا مدتی بر این کشور پهناور آمریکای جنوبی سایه خواهد انداخت.در مجموع به نظر می‌رسد کره‌جنوبی از نظر چشم‌انداز اقتصادی یکی از بهترین گزینه‌های ممکن برای تجارت با ایران باشد. وضعیت متغیرهای کلان اقتصادی این کشور در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته که اکنون دچار رکودهایی هستند بسیار بهتر است و پیش‌بینی‌های سازمان‌های معتبر بین‌المللی گویای تداوم پیشرفت این کشور است. در وضعیت فعلی شاید به زحمت بتوان کشوری همانند کره‌جنوبی یافت که مزایای وارداتی و صادراتی به این کشور تا این میزان وجود داشته باشد. نیاز کره‌جنوبی به مواد خام و نیازهای ایران به کالاهای سرمایه‌ای می‌تواند دو کشور را به همکاری‌های بیشتری ترغیب کند. امری که حتی به موضوعات سیاسی و شاید گفت‌وگوهای دو کره و میانجی‌گری سیاسی نیز گسترش پیدا کند.
ارسال نظر