مهمترین نکته‌هایی که می‌توان درباره فستیوال سینمایی ایران اشاره کرد
نماهای متفاوت
جشنواره سی و پنجم فیلم فجر از نظر تعداد فیلم‌اولی‌ها و حضور فیلمسازان زن یکی از رکورددارهای تاریخ این رویداد هنری است. امسال ۱۹ فیلم اولی در بخش رقابت اصلی سودای سیمرغ و چشم‌انداز سینمای ایران حضور داشتند و در کنار آن هفت فیلمساز زن نیز در جشنواره فیلم‌هایشان روی پرده رفت. افزون بر این به لحاظ فرم و محتوا نیز تعدد برخی از انواع خاص در دوره حاضر قابل‌توجه است. گرایش گسترده فیلمسازان این دوره به ساخت فیلم‌های اجتماعی با مضمون مشکلات جامعه و فضای حسی تلخ فیلم‌ها نکته‌ای بود که بیش از هرچیز رخ نمایاند.
جشنواره سی و پنجم فیلم فجر از نظر تعداد فیلم‌اولی‌ها و حضور فیلمسازان زن یکی از رکورددارهای تاریخ این رویداد هنری است. امسال ۱۹ فیلم اولی در بخش رقابت اصلی سودای سیمرغ و چشم‌انداز سینمای ایران حضور داشتند و در کنار آن هفت فیلمساز زن نیز در جشنواره فیلم‌هایشان روی پرده رفت. افزون بر این به لحاظ فرم و محتوا نیز تعدد برخی از انواع خاص در دوره حاضر قابل‌توجه است. گرایش گسترده فیلمسازان این دوره به ساخت فیلم‌های اجتماعی با مضمون مشکلات جامعه و فضای حسی تلخ فیلم‌ها نکته‌ای بود که بیش از هرچیز رخ نمایاند. این مضمون‌ها عمدتا با ساخت فیلم‌های درام در قالب لوکیشن‌های آپارتمانی، محدود سهم قابل‌توجهی از اکران‌های دوره سی وپنجم را به خود اختصاص داد. همچنین شکست برخی از بزرگان و باتجربه‌های فیلمسازی کشورمان در این دوره از جشنواره موضوع بسیار قابل‌توجهی بود که شگفتی بسیاری از منتقدان را در پی داشت. در این گزارش مروری بر این چند نکته خواهیم داشت.
فیلم اولی‌ها
در بخش اصلی سودای سیمرغ امسال ۱۳ فیلم اولی در جشنواره حضور داشتند که برای کسب سیمرغ‌های بخش‌های مختلف رقابت کردند. این فیلم‌ها به ترتیب اکران در کاخ جشنواره عبارتند از «ایتالیا، ایتالیا» ساخته کاوه صباغ‌زاده، «او (خانه)» ساخته اصغر یوسفی‌نژاد، «چراغ‌های ناتمام» ساخته مصطفی سلطانی، «سهیلا شماره ۱۷» ساخته محمود غفاری، «تابستان داغ» ساخته ابراهیم ایرج‌زاد، «ویلایی‌ها» ساخته منیر قیدی، «کوپال» ساخته کاظم ملایی، «انزوا» ساخته مرتضی علی‌عباس میرزایی، «مادری» ساخته رقیه توکلی، «خوب، بد، جلف» ساخته پیمان قاسم‌خانی، «آذر» ساخته محمد حمزه‌ای، «بیست ویک روز بعد» ساخته محمدرضا خردمندان و «رهایی از بهشت» ساخته علی نوری‌اسکویی. همچنین فیلم‌های «خانه دیگری» ساخته بهنوش صادقی، «ماجان» ساخته رحمان سیفی آزاد، «دریاچه ماهی» ساخته مریم دوستی، «اشنوگل» ساخته مشترک هادی حاجتمند و علی سلیمانی سرنسری، «ایستگاه اتمسفری» ساخته مهدی جعفری و «بن بست وثوق» ساخته حمید کاویانی دیگر فیلم‌اولی‌هایی هستند که نه در بخش سودای سیمرغ، بلکه در بخش چشم‌انداز سینمای ایران در جشنواره فجر روی پرده رفتند.
کارنامه کیفی فیلم‌اولی‌های امسال در مقایسه با سال گذشته چندان امیدوارکننده نیست. این در حالی است که برخی فیلم‌ها از جمله «او»، «سهیلا شماره ۱۷»، «تابستان داغ»، «ویلایی‌ها» و «بیست و یک روز بعد» بیش از سایر فیلم‌اولی‌ها مورد توجه منتقدان، خبرنگاران و مردم قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسید که در جمع نامزدهای سیمرغ‌های امسال این پنج فیلم حضور جدی داشته باشند و همین اتفاق هم افتاد. تابستان داغ و ویلایی، مجموعا ۱۹ بار نامزد دریافت سیمرغ شده‌اند. اما دیگر آثار فیلم اولی ارائه شده به جشنواره حرف چندانی برای گفتن نداشتند و اگر سال گذشته «ابد و یک روز» ساخته سعید روستایی و «ایستاده در غبار» ساخته محمد حسین مهدویان توانستند جوایز مهمی دریافت کنند و نظر داوران و منتقدان و مردم را جلب کنند، امسال بعید است هیچ فیلم اولی جوایز متعدد بگیرد.
به نظر می‌رسد که فیلمسازان جوان فیلم اولی در جشنواره امسال چندان که انتظار می‌رفت، تجربه‌گرا نبوده‌اند. سیر روایت در فیلم‌های کارگردانان جوان امسال عمدتا متکی بر روایت‌های کلاسیک و شیوه‌های معمول پرداخت داستانی بوده است. از جمع ۱۹ فیلم اولی جشنواره، تنها چهار فیلم در بخش هنر و تجربه حضور دارند و این یعنی تنها چهار کارگردان سعی کرده‌اند در فیلم‌هایشان به شیوه‌های جدید روایت داستانی در سینما بپردازند. این موضوع می‌تواند زنگ خطری برای سینمای نوگرای ایران باشد که نسل بعدی و جوانش ریسک‌پذیری کمتری دارد و عمدتا به‌دنبال الگوهای بیان پیشینی است. امسال تنها چهار فیلم «ایتالیا، ایتالیا»، «اِو»، «سهیلا شماره ۱۷» و «کوپال» در بخش هنر و تجربه حضور داشتند و با فیلم‌های «نگار» ساخته رامبد جوان، «ماجرای نیمروز» ساخته محمد حسین مهدویان، «خفگی» ساخته فریدون جیرانی و «ترومای سرخ» ساخته اسماعیل میهن‌پرست به رقابت پرداختند.
زنان فیلمساز جشنواره
همچنان که گفته شد امسال هفت فیلمساز زن در جشنواره حضور دارند که پنج فیلم از این مجموع در بخش رقابت اصلی حاضرند. فیلم‌های «ویلایی‌ها» ساخته منیر قیدی، «مادری» ساخته رقیه توکلی، «زیر سقف دودی» ساخته پوران درخشنده، «اسرافیل» ساخته آیدا پناهنده و «فصل نرگس» ساخته نگار آذربایجانی برای کسب سیمرغ‌های اصلی جشنواره فیلم فجر رقابت کردند و دو فیلم خانه دیگری و دریاچه ماهی نیز در بخش چشم‌انداز سینمای ایران نمایش داده شدند. نکته قابل‌توجه این است که هیچ‌یک از فیلمسازان زن در بخش هنر و تجربه حضور ندارند و این نشان می‌دهد که زنان فیلمساز فرمت و ساخت و بافت منحصربه‌فردی در فیلم‌هایشان ارائه نکرده‌اند.
با این حال به نظر می‌رسد که زنان جوان فیلم‌های بهتری از باتجربه‌ها ساخته‌اند. فیلم پوران درخشنده، کارگردان صاحب‌نام سینمای ایران در جشنواره امسال چندان مورد توجه منتقدان قرار نگرفت و فیلم آیدا پناهنده هم به همان منوال. اما فیلم «ویلایی‌ها» که اولین تجربه فیلم بلند منیر قیدی است با استقبال قابل‌توجهی از سوی مخاطبان روبه‌رو شد. این در حالی بود که مسعود فراستی، منتقد سختگیر سینما هم درباره این فیلم نقد مثبتی ارائه کرد و آن را به همراه فیلم ماجرای نیمروز ساخته محمدحسین مهدویان تنها فیلم‌های جشنواره به معنی درست کلمه نامید. همچنین فیلم سینمایی «فصل نرگس» به کارگردانی نگار آذربایجانی که مورد توجه تعداد قابل‌توجهی از منتقدان و خبرنگاران قرار گرفت به‌رغم اینکه احتمال می‌رفت دربخش‌هایی نامزد دریافت سیمرغ باشد این‌گونه نشد.
شکست بزرگان
برخی از مشهورترین و نامدارترین کارگردانان ایرانی در دوره سی و پنجم جشنواره فیلم فجر، نتوانستند انتظارات مخاطبان سینما را برآورده کنند. در واقع در این دوره به غیر از چند مورد محدود، تقریبا همه پیش‌بینی‌ها درباره فیلم‌ها شکست خورد. مسعود کیمیایی کارگردان صاحب‌سبک و پرافتخار سینمای ایران در جشنواره امسال با فیلم «قاتل اهلی» حضور داشت که علاوه بر حاشیه‌ها و جنجال‌های متعدد و عجیب و غریب فیلم، مورد انتقاد برخی از دوستدارانش نیز قرار گرفت. نشست نقد و بررسی فیلم کیمیایی یکی از شلوغ‌ترین نشست‌های خبری فیلم‌ها در طول تاریخ جشنواره فیلم فجر بود. اما این همه ماجرا نبود. بسیاری دیگر از کارگردانان شناخته شده که کارنامه قابل‌توجهی در سینما داشتند، امسال نتوانستند رضایت حداقلی مخاطبانشان را هم جلب کنند. پوران درخشنده با فیلم «زیر سقف دودی»، مهدی کرم‌پور با فیلم «سوفی و دیوانه»، مهرداد فرید با فیلم «دعوتنامه»، مسعود جعفری جوزانی با فیلم «پشت دیوار سکوت» و... از جمله کسانی بودند که به‌رغم کارنامه قابل‌توجه‌شان در هنگام اکران فیلم‌هایشان با خنده‌ها و کف زدن های اعتراضی مخاطبان مواجه شدند.با این حال برخی از فیلمسازان مطرح سینما از جمله فریدون جیرانی با فیلم «خفگی»، هاتف علیمردانی با فیلم «آباجان»، علیرضا داوودنژاد با فیلم «فِراری»، وحید جلیلوند با فیلم «بدون تاریخ، بدون امضا» و حمید نعمت‌الله با فیلم «رگ خواب» از سینماگران باسابقه اعاده حیثیت کردند.
جشنواره تلخ
برجسته‌ترین نکته درباره جشنواره فیلم فجر، تلخی فیلم‌هایی است که روی پرده رفتند. تقریبا همه فیلم‌ها مضامین اجتماعی مربوط به آسیب‌های اجتماعی را دستمایه محتوا قرار داده بودند و شیوه روایت این محتوا به قدری تلخ و گزنده و سیاه بود که مابه ازای کلمه «جشن» در جشنواره فجر را کاملا تحت تاثیر قرار داد. بسته به اینکه تلخی موجود در فیلم را با چه متر و معیاری بسنجیم، تصور ما از تلخی فیلم‌های جشنواره متفاوت خواهد بود. اما علی القاعده از مجموع ۴۴ فیلم داستانی اکران شده در طول روزهای جشنواره، بیش از ۳۰ فیلم روایتگر مستقیم آسیب‌های اجتماعی و تنگناهای زندگی بودند. این آمار برای یک جشنواره واقعا عجیب و غریب است.
از تلخ‌ترین فیلم‌های این دوره از جشنواره می‌توان به «تابستان داغ»، «آزاد به قید شرط»، «بدون تاریخ، بدون امضا»، «اِو»، «آذر»، «خفگی» و... اشاره کرد که پایان‌بندی تلخ آنها، کام جشنواره را هم تلخ کرده بود. جالب آن است از مجموع ۱۹ فیلم مربوط به کارگردانان فیلم اولی، دست کم ۱۳ فیلم با مضمون تلخ اجتماعی حضور داشتند و این اتفاق برخلاف شعار جشنواره که حاکی از امید و نشاط است، نمی‌تواند آینده امیدوار و با نشاطی را برای نسل بعد سینمای ایران تداعی کند. جالب اینجاست که فیلم‌های تلخ جشنواره یعنی «تابستان داغ» و «بدون تاریخ، بدون امضا» که به لحاظ ساخت و بافت فیلمنامه شباهت عجیب و غریبی به هم دارند رکورد دار نامزدی در بخش‌های مختلف جشنواره هستند و مجموعا ۲۰ بار نامزد شده‌اند. همچنین فیلم‌های سینمایی «ویلایی‌ها»، «سد معبر»، «نگار»، «اسرافیل» و «زیر سقف دودی» هم که از جمله فیلم‌های تلخ این دوره بودند، مجموعا ۳۶ بار نامزد شده‌اند.
برآوردهای اقتصادی اکران سال 96
چنان‌که پیداست جشنواره فیلم‌های تلخ فجر در سال ۹۵ احتمالا اکران سال آینده را با مشکلات جدی همراه خواهد کرد. از قرار معلوم فیلم‌های پرفروش در اکران نوروزی روی پرده خواهند رفت و باقی فیلم‌ها، در نوبت اکران یک سال پیش رو قرار می‌گیرند. یک سال تمام اکران فیلم‌های تلخ و سیاه اجتماعی کشش مخاطب برای حضور در سینما را تحت تاثیر قرار خواهد داد. سینمای ایران در سال ۹۵ با توجه به فیلم‌های حاضر در جشنواره فیلم فجر، سال پرخرجی را از سر گذرانده است. به بیان دیگر فیلم‌هایی که امسال در جشنواره روی پرده رفتند بر اساس گفته‌های برخی از تهیه‌کنندگان مجموعا نزدیک به ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه روی دست بخش خصوصی گذاشته‌اند. نکته اینجا است که این فیلم‌های تلخ در اکران سال بعد برای بازگشت سرمایه دچار مشکل جدی خواهند بود و بعید به نظر می‌رسد سال پررونق سینما که امسال میزان فروش را به بیش از ۱۲۰ میلیارد تومان رساند، در سال آینده تکرار شود.
ارسال نظر