پیامکی از دیار یارانه‌ای
آزاده باقری پیامک‌های طنزآمیز هر از چندگاهی به بهانه‌های مختلف بین شهروندان دست‌به‌دست می‌شود
شاید چهار،‌ پنج ماه پیش بود که بحث انصراف از یارانه در صحبت مقام‌های دولتی به گوش می‌رسید. کمتر کسی گمان می‌برد موضوع کاملا جدی انصراف از یارانه‌ها این چنین به سوژه روز تبدیل شود و این موضوع نیز از تیررس شوخ‌طبعی و نگاه طنزآمیز مردم دور نماند که البته گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که سازندگان پیامک‌های انصراف از یارانه سازمان یافته هستند و در اتحادی نانوشته با یکدیگر قرار گذاشته‌اند تا به‌گونه‌ای چهره دولت را خدشه‌دار کنند.
تبلیغات برای تشویق مرم به انصراف از دریافت یارانه در روزهای ابتدایی نوروز آغاز شد و صدا و سیما که در ماه‌های گذشته چندان همراهی کاملی با دولت در حوزه‌های گوناگون از جمله سیاست خارجی نداشته در فیلم‌ها و زیرنویس‌های مختلف مردم را به انصراف از یارانه تشویق کرد.
نحوه تبلیغات و جملات گفته‌شده در سریال‌ها و زیرنویس‌ها به‌گونه‌ای بود که حس طنز‌ مخاطبان را به‌شدت برانگیخت و پیامک‌های مختلفی از جانب کاربران برای یکدیگر ارسال می‌شد. کاربران این نحوه تبلیغات را که انصراف از یارانه عموما به یک حرکت حماسی و خارق‌العاده تشبیه شده بود، دستمایه پیامک‌های خود قرار دادند و سوژه‌های مختلفی از آن به وجود آورده‌اند. در این گزارش به‌سراغ پیشینه نه‌چندان دور پیامک‌هایی که موضوعات روز اجتماعی و سیاسی را با نگاه طنز بیان می‌کنند رفتیم و سپس به پیامک‌های انصراف از یارانه پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.


قصه پیامک‌های طنز انتقادی از کی شروع شد
تقریبا از سال ۸۴ با روی کار آمدن دولت نهم، دستمایه قرار دادن موضوعات روز اجتماعی و سیاسی از طریق پیامک به امری مرسوم تبدیل شد و روزی نبود که عملکرد دولت و صحبت‌های رئیس وقت آن به موضوع شوخی برای استفاده‌کنندگان از تلفن همراه تبدیل نشود. این موضوع در زمان انتخابات سال ۹۲ به اوج خود رسید و نحوه مناظره‌های کاندیداهای ریاست‌جمهوری به موضوع موردبحث تبدیل شد که برای نمونه می‌توان «پیامک رضایی به غرضی: اگه رای نیاوردی ناراحت نشو! منم اول‌اش تفریحی کاندیدا می‌شدم!»، «پیامک کروبی به روحانی: نخوابی حسن! خطرناکه حسن!»، «میگن شهرداری داره دو طبقه اتوبان صدر رو خراب می‌کنه می‌ریزه تو تونل توحید و نیایش» و «صدای اتاق شمارش آرا» روحانی، روحانی، قالیباف، روحانی، روحانی، قالیباف، روحانی، روحانی، ولایتی، جلیلی، روحانی، جلیلی، قالیباف، روحانی، روحانی، روحانی، بچه‌ها اینجارو!! غرضی!!!! » را یاد کرد. پس از آن نیز دوران پیامک‌های «روحانی مچکریم» فرا رسید. مثل «جدیدا وقتی اینترنت اکسپلورر اشتباهی باز می‌شه، دیگه تو شصت تا تب باز نمی‌شه زودم بسته می‌شه؛ تازه عذرخواهی هم می‌کنه؛ روحانی مچکریم.» «رفتم هندونه خریدم، بازش کردم دیدم سفیده، روحانی از تو بعید بود...»، «از وقتی روحانی رئیس‌جمهور شده دیگه این انگشت کوچیک پام گیر نمی‌کنه به گوشه مبل...! روحانی مچکریم.» و «از روحانی می‌خوایم حالا که همه چیز رو ردیف کرده سوراخ نون سنگگ رو هم ببنده، مربا کوفتمون می‌شه!» که بسیار دست‌به‌دست می‌چرخید. سپس ملاقات‌های هسته‌ای ظریف و اشتون، مذاکرات ۱+۵ و کنار رفتن جلیلی از مذاکرات دستمایه شوخی‌های پیامکی قرار گرفت. از جمله این دسته از پیامک‌ها «ظریف کار خاصی انجام نداده، تیم جلیلی چون انگلیسی بلد نبودن چیزی متوجه نمی شدن، اصلا از اول اختلافی وجود نداشته!» و «درخواست جدید ۱+۵ از ایران: غنی‌سازی اورانیوم رو بی‌خیال! هرچه زودتر رشد والیبال و فوتبال ساحلی‌تون رو متوقف کنید!» بود. سبد کالا نیز پیش از یارانه‌ها در تیررس آخرین موج پیامک‌ها قرار گرفت: «امیدوارم شانه تخم‌مرغ‌تان در راه بشکند، در برنج‌تان فضله موش ببینید و قوطی روغن‌تان سوراخ و حبه پنیرتان تاریخ گذشته باشد. انجمن دلشکستگان فاقد سبد کالا» و در حال حاضر نیز دوران یکه‌تازی یارانه‌ها است!
پیامک‌های انصراف یارانه از جنس پیام‌های بهداشتی
پیامک‌های انصراف از یارانه آنقدر زیاد و متنوع هستند که می‌توان به جرات گفت رکورد انواع مختلف پیامک‌های طنز را شکسته است. آنقدر تنوع زیاد است که می‌توان پیامک‌های انصراف از یارانه را به چند دسته و نوع تقسیم کرد. از جمله این پیامک‌ها، پیام‌های بهداشتی است: «پزشکان می‌گویند: یارانه‌بگیران نسبت به یارانه‌نگیران، هفتصد بار بیشتر به بیماری‌های قلب و عروق مبتلا می‌شوند، این پزشکان می‌افزایند که نتیجه تحقیقات نشان داده است در دو سال گذشته نود درصد افرادی که سکته کرده‌اند، یارانه‌بگیر بوده‌اند»، «روانکاوان می‌گویند: کسانی که از گرفتن یارانه انصراف داده‌اند نسبت به کسانی که انصراف نداده‌اند، کمتر به افسردگی و دپرشن مبتلا می‌شوند. همچنین روانکاوان اعتقاد دارند که گرفتن یارانه موجب بیماری آلزایمر می‌شود؛ زیرا هوش و حواس را از بین می‌برد.» و «با انصراف از یارانه پوستی شفاف و شاداب داشته باشید و بین دوستان خود متمایز باشید. انصراف از یارانه حاوی عصاوره الانتویین بوده و موجب شادابی و جوانسازی پوست شما خواهد شد.»

انصراف از یارانه از جنس تبلیغات بازرگانی
تبلیغات بازرگانی و بهره بردن از نحوه اجرای آن از جمله روش‌هایی است که برای طنزپردازی در انصراف از یارانه‌ بسیار به‌کار رفته است: «صداوسیما هم گفته آنها که از یارانه انصراف بدهند اسمشان را جلو فروشگاه‌‌ها خواهند زد تا از این به بعد مجبور باشند با آنها بهتر رفتار شود.»
شوخی با سایت انصراف از یارانه
بعضی خبرها حاکی از آن بود که در ثبت‌نام از یارانه دچار مشکل و اختلال‌های اینترنتی می‌شوند؛ به‌طوری‌که نمی‌توانند فرم لازم را پر کنند و آنقدر سوالات مختلف از آنها پرسیده می‌شود که دیگر باعث سردرگمی ثبت‌نام‌کننده‌ها خواهد شد و در نتیجه آنها جزو انصراف از یارانه‌ها می‌شوند و حتی آنقدر در پیچ و خم آن گیر می‌کنند که عطای دریافت یارانه را به لقایش می‌بخشند. همین موضوع نیز ایده خوبی بود برای سازندگان این دسته از پیامک‌ها: «سایت «عدم انصراف» یارانه: صفحه اول: اینجانب از کل مبلغ نمی‌خواهم انصراف دهم. صفحه دوم: اینجانب از نیمی از مبلغ یارانه نمی‌خواهم انصراف دهم. صفحه سوم: اینجانب از مابه‌التفاوت یارانه نمی‌خواهم انصراف دهم. صفحه چهارم: اینجانب کلا نمی‌خواهم انصراف دهم. صفحه پنجم: عدم‌انصراف شما بررسی و به اطلاع رسانده خواهد شد. صفحه‌های احتمالی آینده: آقا تو رو خدا انصراف بده مال دنیا چه ارزشی داره؟ جبران می‌کنیم ... بعید نیست اولین کسی که انصراف بده یه مزدا و یه خونه و یه سفر هاوایی بهش هدیه بدن.» و «سامانه تلفنی انصراف از یارانه: با سلام، شما با سامانه تلفنی انصراف از یارانه نقدی تماس گرفته‌اید. در صورت تمایل برای انصراف از یارانه شماره یک و در‌صورت تمایل برای دریافت یارانه نقدی شماره دو را شماره‌گیری کنید. ما: شماره دو. سامانه: هموطن گرامی مثل اینکه توجه نفرمودید! عرض کردیم شما با سامانه «انصراف از یارانه نقدی تماس گرفتید.» نه سامانه ادامه دریافت یارانه نقدی. حالا که ما بزرگواری کرده و گزینه دریافت یارانه نقدی را هم قرار داده‌ایم، دلیل نمی‌شود که آن را فشار بدهید.
شعرهای انصراف از یارانه
شاعرهای طنزپرداز نیز از این وادی عقب نیفتاده‌اند و با سرودن شعرهای مختلف درباره انصراف از یارانه نقدی، اعتراض خود را به این موضوع نشان دادند: «خدا آن روز که دنیا را نهاده / به هر کس هر چه لایق بوده داده / به بلبل ناله مستانه داده / به طاووس جعبه شاهانه داده / به جغد هم در خرابه لانه داد / از این برکات نعمت‌های فراوان / به ما هم ۴۰ تومان یارانه داده.» ، دوستت دارم قد یه بشکه بنزین / خاطرخواتم قد یک پمپ بنزین / روز تولد تو بهنریم، هدیه بهت می‌دم یه کارت بنزین" و «خیزید و خز آرید که هنگام خزان است / یارانه نگیرید که دولت نگران است. کف‌گیر ته دیگ زده دولت تدبیر / باد بدی از جانب صندوق وزان است. دخل همه را کرده طرف خرج یارانه / این کار ز موجودی صندوق عیان است. فیکس است حقوق من و تو در همه سال / نرخ همه اجناس ولی در نوسان است. یارانه نگیرید اگر چند بمیرید / در روز جزا اجر همه باغ جنان است. از فرط نخوردن چه کسی مرده بَبَم‌جان؟ / دانید نخوردن چقدر پرهیجان است؟ ای کاش که خندق همه دوخته می‌شد / آن چاه بزرگی که مسمی به دهان است. یارانه نگیرید که طالب فیضید / این فیض نه آن ناصر با نام و نشان است. از سوژه اگر تا به سحر شعر بگویم / از نوک قلم قافیه چون سیل روان است. جاوید ولیکن بکش آن زیپ دهان را / چیزی که عیان است چه حاجت به بیان است. القصه که یارانه نگیرید
ز دولت / چون عامل آلزایمر و درد و سرطان است.»
به نظر می‌رسد ماجرای پیامک‌های طنزآمیز که این روزها تبدیل به دستمایه‌ای برای انتقاد از وضعیت اقتصادی یا راهکارهای مسوولان برای انجام برخی امور بین مردم شده به نوعی حرکت جامعه مدنی و دیدگاه لایه‌های مختلف جامعه را انعکاس می‌دهد. هر چند در این میان شیطنت برخی گروه‌ها برای ترغیب مردم به عدم‌انصراف از یارانه نیز از دید کارشناسان رسانه‌ای پنهان نمانده، اما دست‌به‌دست گشتن این پیامک‌ها که چند سالی است میان مردم باب شده حکایت از این دارد که بعد از این هم ظرفیت ایجاد چنین حرکتی در جامعه وجود خواهد داشت. هر چند این پیامک‌ها می‌تواند برای دست‌اندرکاران دورنمای قابل‌تاملی از سنجش افکار عمومی نسبت به سیاست‌های کشور باشد.