ذکر احوال حاکمان و استانداران خراسان در دوره قاجاریه – بخش۲۰
هادی پژوهش میرزامحمودخان قراگوزلو ملقب به ناصرالملک (۱) در سال ۱۳۰۳ ه. ق که مردم مشهد علیه آصف‌الدوله شیرازی قیام کردند، از جانب ناصرالدین شاه قاجار به‌عنوان بیست‌وچهارمین استاندار قجری خراسان انتخاب و با اعطاء لقب فرمانفرما به مشهد اعزام شد. میرزامحمودخان قراگوزلو از رجال سیاسی دوره قاجاریه است و در مقایسه با سایر رجال دوره ناصری از علم وفضل و کمال برخوردار و خواهان ترقی و پیشرفت کشور بود . او پسر فضل‌الله‌خان از بزرگان طایفه قراگوزلوی همدان و پدربزرگ ابوالقاسم ناصرالملک (دومین نایب‌السلطنه احمد شاه قاجار) می‌باشد.
هادی پژوهش میرزامحمودخان قراگوزلو ملقب به ناصرالملک (1) در سال 1303 ه.ق که مردم مشهد علیه آصف‌الدوله شیرازی قیام کردند، از جانب ناصرالدین شاه قاجار به‌عنوان بیست‌وچهارمین استاندار قجری خراسان انتخاب و با اعطاء لقب فرمانفرما به مشهد اعزام شد. میرزامحمودخان قراگوزلو از رجال سیاسی دوره قاجاریه است و در مقایسه با سایر رجال دوره ناصری از علم وفضل و کمال برخوردار و خواهان ترقی و پیشرفت کشور بود . او پسر فضل‌الله‌خان از بزرگان طایفه قراگوزلوی همدان و پدربزرگ ابوالقاسم ناصرالملک (دومین نایب‌السلطنه احمد شاه قاجار) می‌باشد. در زمان امیرکبیر به نیابت آجودان‌باشی برگزیده شد. در ۱۲۷۰ ه.ق مصلحت‌گذار (کاردار) ایران در سن‌پترزبورگ روسیه شد. در ۱۲۷۶ ه.ق وزیر تجارت و صنایع گردید و به عضویت دارالشورای کبری درآمد.
در ۱۲۷۸ ه.ق موظف به اتمام ساخت راه گیلان و در ۱۲۷۹ ه.ق وزیرمختار ایران در بریتانیا شد و تا ۱۲۸۱ ه.ق در آن‌جا بود. سپس به‌عنوان سفیر فوق‌العاده به پاریس رفت. در ۱۲۸۸ ه.ق مجددا به عضویت دارالشورای کبری درآمد. در ۱۲۸۹ ه.ق معاون صدراعظم (میرزاحسین‌خان سپهسالار) شد و با رتبه امیرتومانی (سرلشکری) رئیس شورای عسکریه (شورای جنگ) گردید. در ۱۲۹۲ ه.ق حاکم گیلان و در ۱۲۹۹ ه.ق حاکم کرمانشاهان و کردستان شد. پس از فوت میرزاسعیدخان انصاری به وزارت امور خارجه رسید. یادشده تا اواخر سال ۱۳۰۴ به این سمت اشتغال داشت تا اینکه به جای او مجددا محمدتقی رکن‌الدوله به‌عنوان استاندار خراسان راهی مشهد شد؛ ناصرالملک پس از عزل از سمت استانداری خراسان و مراجعت به تهران در هشتم ربیع‌الثانی ۱۳۰۵ ه.ق (سوم دی ۱۲۶۶ ه.ش) درگذشت.
وقایع مهم دوران استانداری ناصرالملک
از جمله وقایع مهم دوران حکومت ناصرالملک در خراسان اغتشاشات گسترده ترکمن‌های بجنورد وگرگان در سال 1304 ه.ق است. به دستور شاه قاجار، وجیه الله میرزاسیف‌الملک با یک هنگ سرباز از تهران به منطقه آشوب اعزام شد تا شورش تراکمه را سرکوب و نظم و امنیت را برقرار نماید. او در مهار آشوب موفق شد و توانست آرامش را به منطقه بازگرداند؛ ناصرالدین‌شاه پس از این واقعه، یارمحمدخان، سهام‌الدوله‌شادلو، حکمران بجنورد وگرگان را عزل نمود و سرپرستی حکومت بجنورد وگرگان را به سیف‌الملک محول کرد؛ سیف‌الملک برای برقراری امنیت دست به اعمال تند و شدیدی علیه تراکمه زد و تعداد زیادی را کشت و گروه کثیری را زندانی کرد؛ عده زیادی از ترس به خاک روسیه متواری شدند.
شدت عمل سیف‌الملک در حدی بود که سرو صدای زیادی در تهران و خارج از ایران به‌خصوص در روسیه تزاری ایجاد کرد و ناصرالدین‌شاه برای خاموش کردن این اعتراضات یکی از پیش‌خدمت‌های مخصوص خود به نام آقارضا ناظم‌خلوت را به مقر حکومتی سیف‌الملک فرستاد. او پس از رسیدگی به موضوع، کلیه اموال و اشیاء مصادره شده ترکمن‌ها را به آن‌ها برگرداند و متعاقب آن سیف‌الملک را از حکومت بجنورد و گرگان عزل و روانه تهران کرد. ( به نقل از اسناد سیاسی دوران قاجاریه، صفایی ابراهیم ص ۱۱۹ )
1- ناصرالملک خدمات بسیاری انجام داد، از جمله در معماری، طراحی، راه‌سازی، حجاری، نجاری، چینی‌سازی، مجسمه‌سازی، سنگ‌بری و صنایع‌دستی، پرورش کرم ابریشم و کشاورزی، ایجاد چمنزار و باغچه به سبک اروپا، کشف معادن زغال‌سنگ و به‌کار بردن آن. وی همچنین نخستین کارخانه نساجی ایران را به مبلغ نودهزارتومان خرید، ولی ظاهرا به دلیل نو نبودن آن، کارخانه پس از مدتی از کارافتاد. در زمان سفارت وی در انگلستان، پنج نفر برای تحصیل به انگلستان فرستاده شدند که بنا به نظر ناصرالملک، به تحصیل در رشته علوم‌دریایی پرداختند.
در ۱۲۷۸ ه.ق موظف به اتمام ساخت راه گیلان و در ۱۲۷۹ ه.ق وزیرمختار ایران در بریتانیا شد و تا ۱۲۸۱ ه.ق در آن‌جا بود. سپس به‌عنوان سفیر فوق‌العاده به پاریس رفت. در ۱۲۸۸ ه.ق مجددا به عضویت دارالشورای کبری درآمد. در ۱۲۸۹ ه.ق معاون صدراعظم (میرزاحسین‌خان سپهسالار) شد و با رتبه امیرتومانی (سرلشکری) رئیس شورای عسکریه (شورای جنگ) گردید. در ۱۲۹۲ ه.ق حاکم گیلان و در ۱۲۹۹ ه.ق حاکم کرمانشاهان و کردستان شد. پس از فوت میرزاسعیدخان انصاری به وزارت امور خارجه رسید. یادشده تا اواخر سال ۱۳۰۴ به این سمت اشتغال داشت تا اینکه به جای او مجددا محمدتقی رکن‌الدوله به‌عنوان استاندار خراسان راهی مشهد شد؛ ناصرالملک پس از عزل از سمت استانداری خراسان و مراجعت به تهران در هشتم ربیع‌الثانی ۱۳۰۵ ه.ق (سوم دی ۱۲۶۶ ه.ش) درگذشت.
وقایع مهم دوران استانداری ناصرالملک
از جمله وقایع مهم دوران حکومت ناصرالملک در خراسان اغتشاشات گسترده ترکمن‌های بجنورد وگرگان در سال 1304 ه.ق است. به دستور شاه قاجار، وجیه الله میرزاسیف‌الملک با یک هنگ سرباز از تهران به منطقه آشوب اعزام شد تا شورش تراکمه را سرکوب و نظم و امنیت را برقرار نماید. او در مهار آشوب موفق شد و توانست آرامش را به منطقه بازگرداند؛ ناصرالدین‌شاه پس از این واقعه، یارمحمدخان، سهام‌الدوله‌شادلو، حکمران بجنورد وگرگان را عزل نمود و سرپرستی حکومت بجنورد وگرگان را به سیف‌الملک محول کرد؛ سیف‌الملک برای برقراری امنیت دست به اعمال تند و شدیدی علیه تراکمه زد و تعداد زیادی را کشت و گروه کثیری را زندانی کرد؛ عده زیادی از ترس به خاک روسیه متواری شدند.
شدت عمل سیف‌الملک در حدی بود که سرو صدای زیادی در تهران و خارج از ایران به‌خصوص در روسیه تزاری ایجاد کرد و ناصرالدین‌شاه برای خاموش کردن این اعتراضات یکی از پیش‌خدمت‌های مخصوص خود به نام آقارضا ناظم‌خلوت را به مقر حکومتی سیف‌الملک فرستاد. او پس از رسیدگی به موضوع، کلیه اموال و اشیاء مصادره شده ترکمن‌ها را به آن‌ها برگرداند و متعاقب آن سیف‌الملک را از حکومت بجنورد و گرگان عزل و روانه تهران کرد. ( به نقل از اسناد سیاسی دوران قاجاریه، صفایی ابراهیم ص ۱۱۹ )
1- ناصرالملک خدمات بسیاری انجام داد، از جمله در معماری، طراحی، راه‌سازی، حجاری، نجاری، چینی‌سازی، مجسمه‌سازی، سنگ‌بری و صنایع‌دستی، پرورش کرم ابریشم و کشاورزی، ایجاد چمنزار و باغچه به سبک اروپا، کشف معادن زغال‌سنگ و به‌کار بردن آن. وی همچنین نخستین کارخانه نساجی ایران را به مبلغ نودهزارتومان خرید، ولی ظاهرا به دلیل نو نبودن آن، کارخانه پس از مدتی از کارافتاد. در زمان سفارت وی در انگلستان، پنج نفر برای تحصیل به انگلستان فرستاده شدند که بنا به نظر ناصرالملک، به تحصیل در رشته علوم‌دریایی پرداختند.
ارسال نظر