چشم انداز ایران در سازمان تجارت جهانی
یکی از مسائل مهمی که پیش روی دولت رییس جمهور منتخب، جناب دکتر روحانی، قرار دارد، تعامل ایران با سازمان تجارت جهانی است. این مسئله از آن رو حائز اهمیت است که عضویت نظارتی ایران در این سازمان جهانی مرهون دقت نظر و درک صحیح از شرایط اقتصاد جهانی توسط ایشان در یک برهه حساس از روند مذاکرات هسته ای ایران بوده است و لذا امید می رود در دوره ای که ایشان ریاست دولت جمهوری اسلامی ایران را برعهده دارند بتوانند با فراهم ساختن زیرساخت های لازم، شرایط ایران را از عضویت نظارتی به عضویت فعال تبدیل نمایند. *دکتر عظیم فضلی پور عضو شورای علمی سازمان جهانی علائم تجاری عضو کمیته علمی برند ایران تشکیل سازمان تجارت جهانی سازمان تجارت جهانی در ژانویه سال 1995 پس از موافقت نامه مراکش تشکیل شد و شهر ژنو سوئیس به عنوان مقر دائمی آن انتخاب گردید. این سازمان با 4 موافقت نامه جانبی خود تلاش می کند قوانین و استانداردهای لازم در تجارت جهانی را تصویب و به اجرا در آورد و در حقیقت یک وحدت رویه ایجاد کند. اگرچه از زمان تشکیل این سازمان تا به امروز همیشه میان مخالفان و موافقان آن بحث و جدل و حتی درگیری هایی وجود داشته است، اما یک نکته حائز اهمیت است و آن این که بیش از 97 درصد تجارت جهانی در میان اعضای این سازمان است و درصورت عدم الحاق نمی توان انتظار داشت در 3درصد از زمین باقیمانده به موفقیت اقتصادی دست یافت. آنچه مهم است چگونگی بازی با داشته های ملی در فضای تجارت جهانی است و برای این منظور در سازمان تجازت جهانی تمهیداتی اندیشیده شده است. معاهده تریپس معاهده تریپس از ارکان اصلی سازمان تجارت جهانی و در حقیقت جزء لاینفک این سازمان است. تریپس به جنبه های تجاری مالکیت فکری Intellectual Properties می پردازد. یکی از مسائل جدی در فضای تجارت جهانی تقلب و سرقت دستاوردهای علمی - معنوی است. در این میان و بطور مثال در زمینه حمایت از علائم تجاری، کنوانسیون پاریس و معاهده مادرید مورد قبول برخی کشورهای جهان بود. اما کنوانسیون پاریس و موافقتنامه مادرید و پروتکل الحاقی آن ضعف های جدی داشتند و در زمینه حمایت از علائم تجاری ضعف های آشکاری از خود نشان داده بودند. بطور مثال، در کنوانسیون پاریس نامی از حمایت از علائم تجاری برده نشده بود چرا که این کنوانسیون در دوره صنعتی و در عصر تولید منعقد شده بود و صرفا به حمایت از علائم صنعتی می پرداخت. از سوی دیگر در این کنوانسیون مطلقا از خدمات تجاری و ضرورت حمایت از علائم خدمات تجاری در کنار تولید نام برده نشده بود. موافقت نامه مادرید در عصر فروش منقعد شد اما باز هم دارای ضعف های آشکاری بود. مهم ترین فایده عملی سیستم مادرید تسهیل در فرآیند ثبت علامت تجاری در کشورهای عضو بود. موافقتنامه مادرید به همراه پروتکل الحاقی آن که سیستم مادرید خوانده می شوند امروزه زیربنای سیستم حمایت از علائم تجاری در سازمان جهانی مالکیت فکری WIPO هستند. این در حالی است که ضعف این سیستم بر همگان آشکار است و در نتیجه تا امروز صرفا 90 کشور جهان به سیستم مادرید پیوسته اند و بسیاری از کشورهایی که این سیستم را درگذشته امضا کرده اند، امروز در عمل بر اساس معاهده تریپس عمل می کنند. معاهده تریپس بر اساس دو معاهده بین المللی پایه گذاری شده است : کنوانسیون پاریس و معاهده رم، و تلاش کرده است ضعف این سیستم ها را برطرف کند و در یک چارچوب فکری منطبق با شرایط تجاری روز به جنبه های تجاری این بخش از سرمایه های نامشهود بشر بپردازد. اعضای فعال و ناظر کشورهای جهان با توجه به وضعیت قوانین داخلی خود در قبال مسائل سازمان تجارت جهانی به سه گروه کشورهای پیشرفته، درحال توسعه و کمتر توسعه یافته تقسیم می شوند و برای عضویت فعال آنها در سازمان تجارت جهانی سه وضعیت مختلف در نظر گرفته شده است. کشورها در زمانی که به آنها مهلت داده می شود اختیار دارند تا قوانین داخلی خود را با معاهده تریپس و سایر قوانین سازمان تجارت جهانی تطبیق دهند. به کشورهای پیشرفته یک سال، کشورهای در حال توسعه 4 سال و به کشورهای کمتر توسعه یافته 10 سال مهلت داده می شود تا خود را با قوانین سازمان تجارت جهانی تطبیق دهند. عضویت کشورهایی که این دوره تطبیق مقررات و قوانین را با موفقیت پشت سربگذارند، از حالت عضو ناظر به عضو فعال تبدیل می شود. درحال حاضر 159 کشور عضو فعال و 32 کشور عضو ناظر سازمان تجارت جهانی هستند. ایران مهم ترین کشور جهان در میان اعضای ناظر این سازمان است و دوره 10 ساله تطبیق خود را سپری می کند. ایران و سازمان تجارت جهانی در خلال مذاکرات هسته ای به مدیریت جناب دکتر روحانی و در حالی که برای بررسی دقیق جنبه های خواست های طرف های مذاکره کارگروه های ویژه تشکیل شده بود، در بخش مسائل اقتصادی ( که مهم ترین مسئله به شمار می رفت)، کار گروه به ریاست کشور انگلیس و با محوریت جک استراو رهبری می شد. در اثنای جلسات متعدد با تیزبینی و درک صحیح از شرایط، دکتر روحانی پیشنهادی را بر روی میز مذاکره به همراه داشت که کمتر کسی فکر می کرد در این شرایط بتوان آن را مطرح کرد. پیشنهاد مرد اول هسته ای کشور در آن دوره شفاف بود: ایران به عضویت سازمان تجارت جهانی درآید و در هنگام رای گیری با آن مخالفت نشود. این گام می تواند حسن ظن طرف مذاکره کننده را به ایران نشان دهد. پیشنهاد دکتر روحانی در آن شرایط عجیب به نظر می رسید اما ایران به یک موفقیت استراتژیک جهانی دست یافت. در مجمع عمومی سازمان تجارت جهانی برای عضویت نظارتی ایران رای گیری به عمل آمد و ایران برای یک دوره 10 ساله عضو ناظر سازمان تجارت جهانی شد. شرایط برهمین منوال باقی نماند و طی سال های گذشته این مذاکرات کش و قوس فراوانی به خود دید و طرف های مذاکره کننده که بر عهد خود باقی نمانده بودند تلاش کردند عضویت ایران را در این سازمان باطل نمایند، اما زمان گذشته بود و قوانین این سازمان چنین اجازه ای نمی داد. در صورت عضویت یک کشور در سازمان تجارت جهانی دیگر نمی توان حکم به اخراج آن داد. برای چنین سیاستی باید به دکتر روحانی تبریک گفت. شاید کمتر به این موضوع اشاره شده است، اما در شرایط فعلی باید امیدوار بود و تلاش کرد در 2 سال باقی مانده از عضویت نظارتی ایران، شرایط را به گونه ای رقم زد که ایران به عضو فعال این سازمان جهانی تبدیل شود. سازمان تجارت جهانی بزرگترین و اصلی ترین مرکز تجارت جهانی است و برای اینکه در بازی تجارت جهانی حضور داشته باشیم ناگزیر از بازی در چارچوب هستیم. برای اینکه برندهای ایرانی بتوانند در فضای جهانی حضور داشته و بتوانند از شرایط حمایتی تریپس برخوردار باشند، باید برای عضویت فعال ایران در این سازمان تلاش مضاعف نمود. توصیه به رییس جمهور منتخب در شرایطی که شمارش معکوس برای پایان دوره 10 ساله نظارتی ایران در سازمان تجارت جهانی آغاز شده و دولت منتخب زمام امور را به دست گرفته است، توصیه می شود: زیربنای لازم برای حل معضلات و ابهامات تریپس با دعوت از متخصصان و کارشناسان فراهم شود. برخلاف برخی که بر این باورند سیستم مادرید وحی منزل است و هیچ سیستم حقوقی دیگر در زمینه حمایت از علائم تجاری و مالکیت فکری را نپذیرفته اند و یکی از دلایل عقب ماندگی ما در فضای تجارت جهانی شده اند، باید فضایی بوجود آید تا دیدگاه های مختلف و راهکارهای عملیاتی جدید از جمله فرآیند ثبت جهانی برند به اجرا درآیند. باید در زمینه حل امضای معاهدات مربوط به کپی رایت تلاش جدی تری صورت گیرد، چرا که مهم ترین گره ما در حوزه مالکیت فکری مسائل مربوط به حوزه کپی رایت است. این معضل امروز گریبانگیر کالاهای فرهنگی همچون فیلم، موسیقی، کتاب و نیز نرم افزارهای ما شده است. بیشترین ایرادات سازمان تجارت جهانی طی سال های اخیر مسائل مربوط به این حوزه است. معاهده لیسبون و ضرورت حمایت از کالاهای استراتژیک و خاص ایران مانند زعفران، فرش دستباف، پسته، خاویار، انواع خرما، پنیر لیقوان، انجیر استهبانات و... مورد توجه جدی قرار گیرد. این کالاها خاص سرزمین مادری ما هستند و براساس معاهدات بین المللی می توان برای این کالاها کد جغرافیایی اخذ کرد. این مسئله شامل صنایع دستی نیز می شود. متاسفانه به رغم هشدارهای جدی در این زمینه از سوی نویسنده در مقاطع مختلف شامل سخنرانی، مقاله، کنفرانس و جلسات متعدد، تاکنون به هیچ نتیجه ای نرسیده ایم و امروزه مدعیان اصلی زعفران ایران سه کشور چین، اسپانیا و افغانستان هستند که اخیرا کشمیر نیز به جمع مدعین پیوسته است. جهانی سازی برند ایرانی در دستور کار قرار گیرد. این فرآیند براساس معاهده تریپس صورت می گیرد و از آن با عناوینی چون ثبت جهانی برند و تجاری برند نیز یاد می شود. جای بسی تاسف است که امروزه حتی یک برند ایرانی در سطح جهان مشهور نیست و در میان رتبه بندی برندهای جهانی هیچ جایگاهی نداریم. جناب دکتر روحانی، عضویت نظارتی ایران در شرایط بحرانی مرهون سیاست و شناخت دقیق شما از فضای جهانی است و امروز که بر مسند ریاست جمهوری تکیه می زنید امیدوارم این مسیر دو ساله را نیز به عافیت پشت سر بگذارید. آری، دست تقدیر چنان رقم خورد که کاری را که خود آغازگر آن بوده اید، خود نیز پایانگر آن باشید.