جایی میان خوف و رجا
کشاورزی اصفهان در تله خشک‌سالی و در انتظار جذب سرمایه‌گذار
در چنین شرایطی و درحالی‌که سهم کشاورزی از اقتصاد و تولید ناخالص داخلی استان کاهش‌یافته، جذب سرمایه برای توسعه این حوزه دشوار به نظر می‌رسد و این در حالی است که با توجه به کمبود منابع مالی، حضور سرمایه‌گذار در بخش کشاورزی استان برای ادامه حیات اقتصاد کشاورزی اصفهان ضروری به نظر می‌رسد.
پتانسیل‌های کشاورزی استان
بحران کم‌آبی به علت کاهش نزولات جوی، افت شدید سطح منابع آبی زیرزمینی، آلودگی و خشکاندن رودخانه زاینده‌رود در سال‌های گذشته، افت سطح کشت تا ۷۵ درصد از اراضی و باغ‌های اصفهان را به دنبال داشته است. اصفهان با دارا بودن ۵۶۸ هزار هکتار اراضی باقابلیت کشاورزی که معادل پنج درصد از مساحت استان و سه درصد از اراضی کشاورزی کشور است و با دارا بودن شرایط متنوع آب و هوایی، استعداد تولید انواع محصولات کشاورزی را داشته به‌گونه‌ای که در مناطق گرم و خشک استان خرما، انار و پسته، در مناطق سرد و کوهستانی بادام و گردو و در مناطق معتدل و سرد انواع محصولات دانه‌دار و هسته‌دار کشت می‌شود.
این استان ۱۰.۷ میلیون هکتار زمین دارد که کمتر از پنج درصد و حدود ۴۸۵ هزار هکتار آن قابلیت کشت دارد. در سال‌های با بارندگی نرمال، حدود ۷۰ درصد آن به کشت محصولات زراعی مانند انواع غلات، حبوبات و محصولات علوفه‌ای، جالیزی و انواع سبزی و صیفی اختصاص می‌یابد. امروز اما به دلیل خشک‌سالی فقط حدود ۳۵ درصد و معادل ۱۹۷ هزار هکتار در صورت تخصیص آب زیر کشت می‌رود. مجموع اراضی باغی استان اصفهان حدود ۸۰ هزار هکتار و مجموع تولیدات باغی و گلخانه‌ای آن در شرایط عادی حدود ۸۰۰ هزار تُن برآورد می‌شود. باغات غرب استان به دلیل تولید انبوه و مرغوب میوه، سهم قابل‌توجهی در کشاورزی استان داشتند امروز اما به دلیل نبود آب کافی این سهم کاهش داشته، به‌طوری‌که به گفته کمیل طیبی، استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان، صنایعی مانند فولاد، پتروشیمی و صنایع کوچک و متوسط تولید ناخالص داخلی استان را تشکیل می‌دهند اما سهم بخش کشاورزی غرب استان، به دلیل خشک‌سالی طی چند سال گذشته در تولید ناخالص داخلی کاهش‌یافته است. کاشت محصولات گلخانه‌ای به‌عنوان کشت جایگزین در زمان خشک‌سالی افزایش‌یافته و امروز در حدود ۲ هزار و ۱۵۰ هکتار انجام می‌شود. این میزان قابلیت گسترش در پنج سال آتی به حدود سه هزار و ۷۵۰ هکتار را دارد که با این سطح زیر کشت مجموع تولیدات گلخانه‌ای استان به حدود ۵۷۰ هزار تُن خواهد رسید. این رشد به منابع مالی و البته جذب سرمایه‌گذار نیاز دارد.حدود۸۴۰۰ هکتار از اراضی استان به کشت گیاهان دارویی اختصاص داشته که رتبه دوم کشوری را برای اصفهان به ارمغان آورده است. استان در تولید محصولات دامی نیز در کشور پیشتاز است اما در حوزه تولیدات کشاورزی از استانداردها و ایده آل‌های خود به دلیل خشک‌سالی و نبود زاینده‌رود فاصله گرفته که امنیت غذایی اصفهان را هم در معرض تهدید قرار داده است. اصفهان برای بهبود این شرایط به افزایش بهره‌وری و اجرای طرح‌های مدرن کشت و کار و کشت جایگزین و البته آموزش کشاورزان نیاز دارد. حل‌المسائل همه این مشکلات در حل‌وفصل کسری بودجه کشاورزی اصفهان و درنهایت توانایی جذب سرمایه‌گذار در استانی خلاصه می‌شود که در تله خشک‌سالی و خشکاندن زاینده‌رود گرفتارشده است.
خرده صادرات در خشک‌سالی
به گفته محمدعلی کاظمی، معاون توسعه بازرگانی جهاد کشاورزی اصفهان، از ابتدای سال تاکنون حدود ۳۰۰ هزار تن محصولات کشاورزی به ارزش ۳۵۰ میلیون دلار از استان اصفهان صادرشده است. باوجود کسری اعتبار اما از ابتدای سال ۵۹ مجوز تاسیس ، ۲۹ پروانه بهره‌برداری و پنج پروانه بازسازی صنایع تبدیلی صادرشده که علاوه برجذب مواد خام سبب ایجاد اشتغال برای یک هزار و ۶۰۰ نفر شده است.
صدور مجوز تاسیس و پروانه بهره‌برداری نشانه جذب سرمایه است؛ اما چه تعداد طرح و پروژه آماده سرمایه‌گذاری برای استان بدون آبی مانند اصفهان تدارک دیده‌اند؟
معاون امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان از وجود ۹ هزار میلیارد تومان طرح آماده سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی اصفهان خبر می‌دهد که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌توانند از آن استفاده کنند. به گفته کامران بقایی، برنامه‌ریزی در حوزه کشاورزی استان اصفهان به دلیل وجود شرایط خاص اقلیمی دارای اهمیت بسیار زیاد است. او از تحقق ۹۰درصدی سهمیه اشتغال پنج هزار و ۵۰۰ نفری استان در حوزه کشاورزی در سال ۱۴۰۱ خبر می‌دهد که بدون شک به‌غیراز ایجاد فرصت‌های شغلی جدید میسر نشده است. برای بررسی وضعیت بارگذاری طرح‌های کشاورزی بر اندک آب موجود در استان باید نوع پروژه‌هایی که برای جذب سرمایه‌گذار معرفی‌شده را بررسی کرد. طبق آنچه سازمان جهاد کشاورزی استان در سایت خود بارگذاری کرده،اولویت‌های کشاورزی استان در سال گذشته به‌قرار زیر بوده است:
کشت و توسعه محصولات گلخانه‌ای به‌خصوص فلفل دلمه گوجه و خیار گل و گیاهان زینتی، کشت گیاهان دارویی زعفران گل محمدی، توسعه واحدهای پرورش ماهی در استخر ذخیره آب کشاورزی ماهیان زینتی، تولید بذر و نهال اصلاح‌شده، صنایع تبدیلی و تکمیلی، مکانیزاسیون کشاورزی، پرورش دام سبک و طیور، پرورش زنبورعسل با رویکرد اصلاح نژاد، توسعه حوزه گیاه‌پزشکی و توسعه مشاغل خانگی با اولویت بسته‌بندی و فراوری میوه و سبزی.
بررسی این پروژه‌ها نشان می‌دهد که توسعه اراضی کشاورزی و باغی و حتی حفظ کشت و زرع فعلی هم در دستور کار این نهاد قرار نداشته و آینده کشاورزی استان بر محصولات گلخانه‌ای، صنایع تبدیلی، گیاهان دارویی و ... بناشده است.
حذف آرام کشاورزی
طبق آمار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان در سال ۱۳۹۸ سهم اشتغال در هرکدام از بخش‌های خدمات، صنعت و کشاورزی به ترتیب ۴۷، ۴۰.۶ و ۱۲.۳ درصد بوده و این اعداد تا شهریور ۱۴۰۰ به ترتیب به ۴۴.۷، ۴۵.۱ و ۱۰.۲ درصد تبدیل‌شده است. ارزش‌افزوده در بخش کشاورزی هم ۵.۳، صنعت ۳۰ و خدمات با احتساب بخش ساختمان ۶۶ درصد بوده است.
هرچند کشاورزی به دلیل آنچه توضیح داده شد به‌تدریج در اقتصاد استان در حال کمرنگ شدن است اما این حوزه در دوران پاندمی کرونا توانست بخشی از کاهش درآمد استان را جبران کند. در بازه زمانی سال‌های ۹۸تا۱۴۰۰طبق آنچه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان اعلام کرده، بیش‌ترین ریزش مشاغل در بخش خدمات و کم‌ترین ریزش در بخش کشاورزی و صنعت بوده است. به همین دلیل مسوولان و نخبگان اقتصادی استان باید این بخش را حفظ کنند.بدون شک افزایش بازدهی بخش کشاورزی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده و صادرکننده آب می‌تواند کمک شایانی در مدیریت منابع آب در استان اصفهان باشد. از دیگر سو ارتقای تکنولوژی تولید در این بخش می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم از آب بری بخش‌های تولیدی بکاهد. مسوولان این حوزه می‌توانند بر اساس یک برنامه‌ریزی بلندمدت و متناسب با شرایط مزیت نسبی، امنیت غذایی و اشتغال‌زایی در استان، حداقل صادرات آب مجازی و حداکثر واردات آب مجازی را مدنظر قرار دهند. لازمه تحقق جهش تولید در کشاورزی عبور از کشت سنتی و استفاده از روش‌های علمی و فناورانه در تولید و ارایه خدمات در این بخش است ، مراکز خدمات کشاورزی غیردولتی به‌عنوان کانون‌های اصلی اشاعه دانش در بخش کشاورزی محسوب می‌شوند که سازمان جهاد کشاورزی برای بهبود شرایط فعلی و نجات کشاورزی استان می‌تواند از آن‌ها استفاده کند.
