فروش فله‌ای!
بسته بندی؛ چرخ پنجم تولید در اصفهان
طراحان حوزه چاپ و بسته‌بندی اصفهان به‌عنوان یکی از قطب‌های بزرگ ایران، اما نظر متفاوتی دارند. اینکه هنوز تولیدکنندگان و فروشندگان اصفهانی علاقه و اعتقادی به عرضه محصولات خود با بسته‌بندی و طراحی مناسب ندارند و یا ارزشی برای طراحی بسته‌های فروش قائل نبوده و حاضر نیستند برای آن قیمتی پرداخت کنند، معضلی است که به‌طور مستقیم بازار فروش و صادرات اصفهان را متاثر کرده و تجارت غیرنفتی نصف جهان را کاهش داده است.
فروش اجناس در پلاستیک‌ها و پک‌های کاغذی رنگی که با عبارت «متشکریم» تزئین شده و یا عرضه «گز» تنها شیرینی بین‌المللی و میراثی اصفهان در جعبه‌های یکسان و غیر جذاب، قرار دادن گلدان‌ها و ظروف مینا در ویترین‌های کوچک شیشه‌ای و مخمل سورمه‌ای اوج خلاقیت بسته‌بندی اصفهانی‌هاست. گذر از دوران روزنامه پیچ کردن اجناس و ورود به دوران پلاستیک‌ها و جعبه‌های رنگی به‌طور حتم نمی‌تواند نشانه توجه و رونق صنعت گرافیک، طراحی و بسته‌بندی در میان فروشندگان و تولیدکنندگان اصفهانی باشد؛ صاحبان کسب‌وکاری که شهرشان «پایتخت صنایع خلاق یونسکو » لقب گرفته!
صنعت مهجور
وضعیت بسته‌بندی نه‌تنها در اصفهان که در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر از وضعیت چندان مطلوبی برخوردار نیست. اگرچه کیفیت محصولات ایرانی مناسب است اما ضعف در بسته‌بندی قابل‌چشم‌پوشی نیست. صنعت بسته‌بندی به‌عنوان توانمند ساز بخش‌های اقتصادی عمل می‌کند که ضعف آن می‌تواند آسیب‌های اقتصادی جدی را به دیگر بخش‌ها وارد کند. خام و فله فروشی بدون روند عرضه مناسب باعث مشتری گریزی می‌شود؛ اتفاقی که امروز رخ‌داده و اگر هنوز هم محصولات اصفهانی‌ها خریدار دارد به دلیل هنر اصیل و بی‌رقیب آن است.
مقاله پژوهشی که در سال ۹۷ در نشریه معماری و شهرسازی ایران توسط سوسن سامانی فر، رضا افهمی و سید مسلم هاشمی نوشته‌شده، ادعای فوق را تایید می‌کند. تحقیق «بررسی دیدگاه گردشگران خارجی نسبت به وضعیت بسته‌بندی صنایع‌دستی اصفهان» باهدف تعیین دیدگاه‌های گردشگران خارجی بازدیدکننده از شهر اصفهان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فروش صنایع‌دستی، درباره جنبه‌های گوناگون کیفیت بصری و اطلاعاتی بسته‌بندی‌های صنایع‌دستی این شهر و تعیین شاخصه‌های موردتوجه گردشگران در بسته‌بندی محصولات صنایع‌دستی پرداخته است.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد گردشگران خارجی تنها رنگ و ابعاد بسته‌بندی‌ها را نزدیک به متوسط ارزیابی نموده و دیگر ابعاد بصری بسته‌ها ازجمله نوآوری، شکل و طراحی و ابعاد اطلاعاتی این بسته‌بندی‌ها نتوانسته انتظارات موردنظر آن‌ها را برآورده سازد. بدون شک فروش صنایع‌دستی و سایر سوغاتی‌های اصیل اصفهان بخشی لاینفک از گردشگری و صادرات نامریی، در زمره جنبه ملموس فرهنگ یک کشور برای گردشگران خارجی محسوب می‌شود و بسته‌بندی آن به‌عنوان بیرونی‌ترین و بارزترین وجه، به‌عنوان عاملی تعیین‌کننده، معرف و بازتاب‌دهنده کیفیت محصول است. بسته‌بندی ضمن دارا بودن جنبه‌های فرهنگی و تناسب با محتوا باید از کیفیت و استانداردهای مناسب برخوردار باشد. ازآنجاکه بسته‌بندی به ابزاری برای معرفی صحیح محصول و دارای نقش تشویقی و ترغیبی برای مصرف‌کننده است، عامل مهمی در توسعه اقتصاد گردشگری محسوب می‌شود و این ضرورت نیازمند آگاهی از دیدگاه و سلایق گردشگران و خریداران برای بازاریابی موفق محصولات به‌عنوان یک ابزار متقاعدکننده بسیار کارآمد در تصمیم‌گیری برای خرید است.
قطب بسته‌بندی بدون بسته‌بندی!
محصولات و تولیدات اصفهانی در حالی در فقر بسته‌بندی مناسب به سر می‌برند که این استان به گفته غلامرضا شجاع، مدیرعامل شرکت تعاونی لیتوگرافان تهران و نماینده تشکل‌های صنعت چاپ و مصرف‌کنندگان کاغذ استان‌های کشور دارای سه مجموعه بزرگ بسته‌بندی بوده که می‌تواند جوابگوی خوبی برای این بخش باشد. اصفهان همچنین از معدود استان‌هایی است که علاوه بر انجام سفارش‌های چاپی خود از شهرها و استان‌های دیگر نیز سفارش قبول می‌کند و بنابراین اصفهان قادر است تمامی نیازهای خود را در استان تامین کند. استان اصفهان حدود ۸۵ درصد مقوای بازیافتی کشور را تولید می‌کند و با بهره‌مندی از صنایع بالادستی مانند صنایع فولاد و پلاستیک مانعی برای تامین مواد اولیه موردنیاز صنعت بسته‌بندی ندارد. فعالان حوزه چاپ از اصفهان پس از تهران و تبریز به‌عنوان سومین قطب بسته‌بندی و گرافیک یاد می‌کنند که به دلیل ارتقای روش‌های تولید و دستگاه‌های چاپ، توانسته جایگاه بالایی در این صنعت را به خود اختصاص دهد. درحالی‌که همه‌چیز مهیای طراحی و استفاده از بسته‌بندی مناسب و سپس برند سازی و رونق کسب‌وکار است اما در اصفهان اتفاق خاصی در این حوزه نیفتاده و حتی در حوزه صادرات هم به مساله بسته‌بندی اهمیت خاصی داده نشده و قوانین به‌روز نشده است.
مسوول بازرگانی یک شرکت صادرکننده مواد غذایی در اصفهان که نخواست نامش درج شود، ذهنیت سنتی بازاریان و فروشندگان اصفهان را مسبب این امر می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه در عرصه صادرات و فروش، بسته‌بندی به‌عنوان آخرین مولفه قرارگرفته بود اما چند سالی است با ارتقای سواد بصری مردم روزبه‌روز این موضوع جای خود را بین فروشندگان پیداکرده است.» او بها دادن به شرکت‌ها و فراهم کردن شرایط برای فعالان گرافیک و چاپ را از وظایف اصلی اتحادیه صنف چاپ و بسته‌بندی عنوان کرده و می‌گوید:«اهمیت بسته‌بندی محصولات همچنان شناخته‌نشده و در بین مردم جا نیفتاده است.» این فعال حوزه بازرگانی استان، وقوع تحریم‌ها و نوسانات قیمت چاپ، مقوا، مواد اولیه و نایاب شدن برخی از مواد بسته‌بندی را در هزینه بالای سفارش‌های بسته‌بندی و بی‌رغبتی تولیدکنندگان به سفارش طراحی بسته‌بندی خاص برای محصول خود را بی‌تاثیر نمی‌داند.
آن روی سکه
درگذشته کارت عروسی، چاپ قبض آب و برق، مطبوعات و غیره به‌صورت عمده به عهده چاپخانه‌ها بود که با حذف قبوض و کمرنگ شدن چاپ کارت مراسم ازدواج، چاپ بسته‌بندی مواد غذایی و یا محصولات صنایع‌دستی باید چرخ صنعت چاپ و بسته‌بندی استان را بچرخاند. تولیدکنندگان و فروشندگان اصفهان هم که هنوز در ابتدای مسیر استفاده از بسته‌بندی برای فروش خود هستند و بنابراین صنعت چاپ استان هم مانند سایر صنایع دچار رکود و افت فروش و درنهایت تعطیلی واحدهای طراحی‌شده است. مشکل واردات کاغذ و مقوا و ماشین‌ها و تجهیزات به‌روز هم وجود دارد که باعث افزایش قیمت تمام‌شده و کاهش کیفیت کارشده و درعین‌حال رقابت را هم کاهش داده است.
آموزش در حوزه بسته‌بندی محصولات از دیگر خلأهای استان است. دوره مدون آموزشی دراین‌ارتباط وجود ندارد و آموزش‌ها اغلب به‌روز نشده و دیدی نسبت به آینده بسته‌بندی ایجاد نکرده است. از سوی دیگر صنعت بسته‌بندی در ایران انجمن ندارد و اتحادیه هم در سیاست‌گذاری دخیل نیست. اهمیت بسته‌بندی مخصوصا کالاهای صادراتی بر کسی پوشیده نیست به همین دلیل در تمام دنیا در کنار تقویت صادرات سرمایه‌گذاری‌های کلانی نیز برای صنعت بسته‌بندی انجام می‌دهند که در مرحله اول برای جذب مشتری صورت می‌گیرد. صنایع چاپ و بسته‌بندی بیشتر در بخش‌های غیرنفتی و باهدف رشد صادرات انجام می‌شود. برای مطرح‌شدن کالای موردنظر و نام تجاری هر تولیدی، سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌تواند مثمر ثمر واقع‌شده و به فروش بهتر که نتیجه آن افزایش سود محصولات است ختم شود.
