چرخه راکد گردشگری
چرا آمار توریستها در پساکرونا رشد نمیکند؟
وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه اعلام کرد که شمار گردشگران خارجی که در فاصله ژانویه تا ژوئیه سال ۲۰۲۳ از این کشور بازدید کرده‌اند، به ۲۶ میلیون و ۷۶۶ هزار و ۲۴۰ نفر رسیده که افزون بر ۳ میلیون و ۷۳۶ هزار نفر بیش از مدت مشابه سال گذشته است. شمار گردشگران خارجی که در هفت ماهه سال جاری میلادی به ترکیه سفر کرده‌اند، نسبت به رکورد پیش از همه‌گیری کرونا نیز که ۲۴ میلیون و ۶۹۳ هزار و ۸۸۶ نفر ثبت شده بود، ۸.۴ درصد رشد کرده است. آمار گردشگری ایران اما راوی حکایت دیگریست. بطوریکه رئیس هیات جامعه تورگردانان ایران از خطر حذف ایران از فهرست مقاصد سفر خبر می‌دهد. بر اساس داده سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۹ ایران نزدیک به ۹ میلیون گردشگر ورودی داشته اما تعداد گردشگران ورودی به ایران در سال گذشته میلادی۴.۱ میلیون اعلام شده که نشان می‌دهد هنوز با وضعیت پیش از همه‌گیری فاصله زیادی وجود دارد. در واقع تنها ۰.۴ درصد از تمام سفرهای گردشگری خارجی در سال ۲۰۲۲ به مقصد ایران انجام شده است. این وضعیت در اصفهان نیز رخ داده و علی رغم رشد تعداد گردشگر داخلی اما هنوز با قبل از کرونا فاصله زیادی وجود دارد. این در حالیست که در سند چشم انداز اصفهان در سال۱۴۰۴ آمده است:»تحقق رشد صنعت گردشگری بالاتر از رشد اقتصادی کشور در گزینه چشم‌انداز مطلوب این صنعت.»
فرش قرمز پهن شد
از سال ۹۲ وضعیت زیرساخت‌های گردشگری اصفهان بهبود یافت بطوریکه تعداد اقامتگاه در اصفهان از۱۰ هزار تخت به ۳۷ هزار تخت در هتل‌ها، اقامتگاه‌های سنتی و بوم‌گردی و مهمان‌پذیرها افزایش یافت. صنعت گردشگری در اصفهان در دو سال شیوع کرونا ۶۰ درصد آسیب دید و بالغ بر پنج هزار میلیارد تومان زیان به ثبت رساند. نوروز امسال اما بیش از چهار میلیون نفر به اصفهان سفر کردند تا دوران پسا کرونای طلایی برای اصفهان ثبت شود.
مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان هم از رشد۲۸ درصدی ورود گردشگران به این استان از شهریور ۱۴۰۱ تا شهریور امسال خبر می‌دهد. به گفته محققیان، از ابتدای امسال تاکنون حدود چهار میلیون گردشگر داخلی و ۳۵ هزار گردشگر خارجی به استان اصفهان وارد شده‌اند. بیشترین آمار گردشگران خارجی اصفهان به ترتیب از کشورهای چین و روسیه بوده است و هنوز از گردشگران عرب حوزه خلیج فارس خبری نیست. بعد از پایان محدودیت‌های همه گیری کرونا، ورودی گردشگران داخلی با ۲۴ درصد افزایش و گردشگران خارجی با ۷۴ درصد افزایش روبه رو بوده بوده است.
علی رغم افزایش حضور گردشگر در اصفهان اما آمارها هنوز با پیش از کرونا فاصله چشمگیری دارد. بیشترین ورود گردشگر خارجی به استان در سال۹۵ رخ داد بطوریکه تعداد توریستها یک چهارم مسافران ایرانی بود. دو میلیون و ۵۱۲ هزار و ۷۱۰ گردشگر با نرخ رشد ۱۷.۹ درصد در سال ۹۵ از اماکن تاریخی اصفهان بازدید کردند که ۵۰۱ هزار و ۱۵۳ نفر از آمار فوق با نرخ رشد ۶۳.۹ درصد مربوط به گردشگران خارجی بود. گویا در پسا کرونا وضعیت صنعت گردشگری تغییر کرده و مسافران ایرانی بیشترین حجم ورودی به اصفهان را تشکیل می‌دهند. این روند اما در سال‌های رونق این صنعت در قبل از وقوع پاندمی کرونا برعکس بود. به عنوان مثال در سال ۹۶، دو میلیون ۵۴۵ هزار و ۳۱۰ گردشگر داخلی با رشد ۲۶.۵ درصد و ۵۵۰ هزار و ۶۶۸ گردشگر خارجی با نرخ رشد ۹.۵ درصد به ثبت رسید و برای سال ۹۷، سه میلیون و ۱۷۹ هزار و ۷۵۷ نفر گردشگر با نرخ رشد ۲.۷ درصد از اصفهان بازدید کرده‌اند که از این میان دو میلیون و ۷۵۸ هزار و ۱۶۷ نفر با رشد ۸.۴ درصدی در بخش گردشگران داخلی و ۴۲۱ هزار و ۵۹۰ نفر با کاهش ۲۳.۴درصدی در بخش گردشگران خارجی بوده است. از سال ۹۷ کاهش تعداد ورود گردشگران به اصفهان شروع شده که تا سال ۹۹ هم ادامه داشته است. از سال۱۴۰۰ اما به تدریج نرخ‌ها رشد کرد. در این سال، ۶۶۸ هزار و ۱۸۳ نفر گردشگر با نرخ رشد ۲۳۴.۴ درصد وارد اصفهان شدند که ۶۵۷ هزار و ۸۹۲ نفر گردشگر داخلی با نرخ رشد ۲۳۰.۳ درصد و ۱۰ هزار و ۲۹۱ نفر گردشگر خارجی با نرخ رشد ۱۴۰۶.۷ درصد بودند!
طبق آمار بانک مرکزی، تولید ناخالص داخلی (GDP) گردشگری خارجی، قبل از کرونا و تا اسفند ۹۸، ۱۱.۸ میلیارد دلار برآورد شد که سهم اصفهان از این رقم فقط۹ تا ۱۱ درصد بود. از آنجایی که گردشگری در سند آمایش استان حضور پررنگی در اقتصاد اصفهان دارد اما هنوزنتوانسته به سهم واقعی خود درجدول درآمدهای اصفهان دست یابد. تیرماه سال گذشته، معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری اصفهان از ایجاد کارگروه اقتصاد گردشگری با حضور دستگاه‌های حاکمیتی، امنیتی، اجرایی و غیردولتی استان خبرداد. استاندار اصفهان در عین حال از تصمیم خود برای توسعه گردشگری داخلی و سلامت در قالب سفرهای ارزان‌قیمت در ایام پساکرونا هم رونمایی کرد. از تشکیل جلسات این کارگروه و تصمیم‌های آن خبری در دست نیست، ولینقش، معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری اصفهان در چهارمین جلسه گروه کاری اقتصاد گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در زمستان سال گذشته از انعقاد طرح پیمان وحدت «گردشگری اقتصاد پایدار « بین استان‌های اصفهان، خراسان رضوی، قم، تهران، شیراز و یزد خبر داد و تا امروز اتفاق خاصی در این حوزه نیفتاده که آمار ورود گردشگر به استان این موضوع را تایید می‌کند. به بیان دیگر آنچه از سال گذشته تا امروز در حوزه گردشگری اصفهان رخ داده نشانه هجوم مسافران ایرانی به این شهر برای جبران دوران پاندمی کرونا بوده که مولفه گردشگری پایدار را ندارد؛ چرا که هنوز توجه به ایجاد رویدادهای جذاب و تفریحات ویژه که علاوه بر آثار باستانی بتواند اقامت گردشگران خارجی را در اصفهان طولانی کرده و آنها را به حضور دوباره در این شهر ترغیب کند، دیده نمی‌شود.
فرصت اندک و آنچه توریستها خواسته‌اند
سهم صنعت گردشگری در ایران بر اساس اعلام بانک مرکزی ۸.۱۱ میلیارد دلار معادل سه درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) است؛ رقمی که به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی در مقایسه با سهم رقبای منطقه ناچیز است. این نرخ برای ترکیه حدود ۱۱ درصد گزارش شد. طبق داده‌های بانک جهانی مجموع سهم اقتصاد سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی ایران تا سال۲۰۲۸ به ۳۱۳ هزار میلیارد تومان می‌رسد. بر اساس افق صنعت گردشگری سال ۱۴۰۴ باید ورود ۲۰ میلیون نفر گردشگر محقق شود که از این میزان قریب ۱۱ درصد سهم استان اصفهان است! در اصفهان گردشگری فرهنگی، مذهبی، تاریخی و طبیعی وجود دارد. بازارهای استان بیشتر روی کشورهای اروپائی متمرکز بوده اما امروز تولیدکنندگان و بازاریان و سیاستگذاران حوزه گردشگری به واسطه وضعیت سیاسی کشور باید روی شرق آسیا و بازارهای منطقه‌ای و اعراب خلیج فارس تمرکز کنند. نرخ ریال هم یک مزیت رقابتی است که به رشد گردشگری کمک می‌کند. برای جذب گردشگر خارجی باید موارد متفاوتی را در نظر گرفت که پژوهش «شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در تقاضا برای سفر به مقاصد گردشگریِ فرهنگی‌تاریخی، نمونه‌پژوهشی: اصفهان « با نظرسنجی از توریستها سرفصل‌های جذاب برای گردشگران را بررسی کرده است. این تحقیق شهریور۹۷ درنشریه اقتصاد شهری دانشگاه اصفهان توسط محمد زاهدی، نعمت اله اکبری، مصطفی عمادزاده، رحمان خوش اخلاق و بهرام رنجبریان منتشر شد.
طبق داده‌های این پژوهش گردشگران علاوه‌بر عواملی همچون قیمت در انتخاب مقصد بر موضوعاتی مانند اصالت و منحصربه‌فردبودن جاذبه‌های گردشگری مقصد، نگرش مردم و مقام‌های محلی به گردشگران، کیفیت خدمات گردشگری در مقصد و سرانجام ایمنی و امنیت گردشگر در مقصد ﺗﺄکید کرده‌اند. جالب توجه آنکه موضوعاتی که گاه افراد مختلف در حکم برخی محدودیت‌های کلیدی برای سفر به ایران مطرح می‌کنند، همچون منع مصرف مشروبات الکلی یا اعمال حجاب، در میان نتایج پژوهش از منظر گردشگران با درﺟﮥ تأثیرگذاری درخور توجهی مطرح نشدند. براساس گزارش رقابت‌پذیری بین‌المللی در حوزﮤ سفر و گردشگری، ایران نخستین مقصد ارزان جهان در سال ۲۰۱۳ بوده است؛ ولی تعداد گردشگران بین‌المللی بازدیدکننده از ایران در سال مذکور در تمامی گروه‌های گردشگران تنها به رقم ۴.۳ میلیون نفر، یعنی۰.۳ درصد کل گردشگران بین‌المللی در آن سال رسید که گویای بی‌توجهی به عوامل یاد شده در پژوهش فوق است.
