گزارشگری پایداری، محصول نوآورانه حسابداری

دکتر علی رحمانی/ استاد حسابداری دانشگاه الزهرا (س) طبق نظر کارنیگی و همکاران (۲۰۲۱) حسابداری یک‌رویه فنی، اجتماعی و اخلاقی است که به استفاده پایدار از منابع و پاسخگویی مناسب به ذینفعان برای امکان شکوفایی سازمان‌ها، مردم و طبیعت مربوط میشود. حرفه حسابداری تاکنون نسلهای مختلف گزارشگری را تجربه کرده است. از گزارشگری نسل اول که معادله حسابداری، بدهکار و بستانکار، حساب تی و دفتر کل مطرح بوده است تا گزارشگری نسل چهارم که بر اطلاعات غیرمالی توأمان با مالی تاکید دارد، تحولات شگرفی رخ‌داده است. در همین رابطه شورای مشورتی گزارشگری مالی اروپا در حال کار بر روی پروژه اتصال گزارشگری مالی و پایداری به‌منظور افزایش سازگاری و انسجام بین اطلاعات گزارشگری سالانه در طول ارتباط داستان ارزش‌آفرینی واحدهای تجاری است. پروژه اتصال که هم جهت‌گیری عملی و هم مفهومی خواهد داشت، میتواند به تقویت متقابل الزامات گزارشهای مالی و گزارشگری پایداری و شیوه‌های گزارشگری کمک کند. همچنین بنیاد استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی به مبحث گزارشگری پایداری ورود کرده است. محرک اصلی گزارشگری پایداری اقتصاد چرخشی، اهداف توسعه هزاره، تغییر اقلیم و تبعات آن، نجات زمین و زیست سالم و الزام‌های قانونی است.

در اصل 50 قانون اساسی اشاره‌شده است در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط‌زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میگردد. ازاین‌رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن‌که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل‌جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است. گزارشگری پایداری چتری فراهم می‌کند که رعایت قوانین و مقررات و ازجمله قانون کار تحقق یابد و پایداری جزئی از راهبرد و عملکرد سازمان تلقی شود. چراکه در گزارش‌های پایداری اطلاعات مختلفی در مواردی چون تغییر اقلیم، مصرف انرژی آب، برق، گاز و کاغذ، آلودگی آب‌وهوا و خاک و ... و نیز اقدامات شرکت‌ها در راستای عدالت و شمول اجتماعی افشا میشود. گزارشگری پایداری به بهبود مدیریت ریسک، شناسایی فرصت‌های راهبردی، بهبود عملکرد عملیاتی، بهبود فرایندها، افزایش انگیزه کارکنان، مدیریت ارزش و حفظ و ارتقای ارزشهای فرهنگی کمک مینماید.

گزارشگری پایداری را میتوان به‌عنوان یک نوآوری مطرح نمود. توئیس (1989) نوآوری را فرآیندی تعریف کرده است که علم، فناوری، اقتصاد و مدیریت را باهم ترکیب و از ظهور ایده تا تجاری‌سازی آن در قالب تولید، مبادله، مصرف گسترش می‌یابد. در دیدگاه کلان، نوآوری عبارت است از «ظرفیت جدید برای ایجاد یک تغییر پارادایم در علم و فناوری یا ساختار بازار در یک صنعت». در دیدگاه خرد، طبق نظر گارسیا و کالانتون (2002) نوآوری را میتوان به «ظرفیت جدید برای تأثیرگذاری بر منابع بازاریابی موجود، منابع فناوری، مهارت‌ها، دانش، قابلیت‌ها یا استراتژی شرکت» دید. از این منظر پایداری علاوه بر آنکه خود به‌عنوان یک پدیده نوآورانه مطرح است بلکه محصولات و خدمات متنوعی نیز ذیل گزارشگری پایداری ارائه میشود. در همین زمینه اکنون شرکتها در حال سرمایهگذاری بر روی سیستمهای اطلاعاتی خود برای لحاظ نمودن اطلاعات پایداری در کل عملیات کسب‌وکار هستند.

سازمان بورس و اوراق بهادار در دستورالعمل جدید حاکمیت شرکتی بر افشای ابعاد زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی تاکید کرده است. طبق ماده 39 دستورالعمل حاکمیت شرکتی، شرکت باید با رویکرد توسعه پایدار و ایجاد سازوکاری برای سنجش و ارزیابی توان ایجاد ارزش در کوتاه‌مدت و بلندمدت، اطلاعات لازم در زمینۀ مسائل مالی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی را در پایگاه اینترنتی خود ارائه نماید. همچنین شرکت باید در گزارش تفسیری و گزارش فعالیت هیات مدیره خود در یک سرفصل مشخص به‌طور جداگانه تحت عنوان گزارش پایداری به افشای مخارج صورت گرفته در این خصوص بپردازد و در مجمع عمومی عادی به صاحبان سهام ارائه نماید.

علی‌رغم اینکه گزارشگری پایداری به‌عنوان یک‌روند شناخته‌شده در سطح جهان درحال‌توسعه است، در ایران هنوز حسابداران نسبت به نقش خویش در خصوص گزارشگری پایداری آگاهی زیادی ندارند. گزارشگری پایداری به دلایل ذیل در حیطه وظایف حسابداران است:

پیامدهای مالی: گزارشگری پایداری شامل اندازه‌گیری و افشای اثرات زیست‌محیطی، اجتماعی و راهبری فعالیت‌های یک سازمان است. این اثرات می‌تواند پیامدهای مالی داشته باشد.

خواسته‌های ذینفعان: ذینفعان، ازجمله سرمایه‌گذاران، مشتریان، کارکنان و ناظران، به‌طور فزایندهای علاقه‌مند به درک عملکرد پایداری سازمان هستند. حسابداران با توجه به تجربه و تخصص خود در ارائه اطلاعات شفاف و قابل‌اعتماد از طریق گزارشهای پایداری توانمند هستند.

گزارش گری یکپارچه: گزارش پایداری اغلب با گزارشگری مالی ادغام می‌شود تا دیدی جامع از عملکرد سازمان ارائه دهد. حسابداران برای ادغام اطلاعات مالی و غیرمالی در یک گزارش منسجم که منعکس‌کننده ارزش‌آفرینی کلی سازمان است، موقعیت خوبی دارند.

پشتیبانی تصمیم‌گیری: گزارشهای پایداری اطلاعات ارزشمندی را برای فرآیندهای تصمیم‌گیری در سازمان‌ها ارائه می‌دهد. حسابداران میتوانند دادههای ارایه شده در این گزارشها را تجزیه‌وتحلیل کنند تا فرصتهایی را برای صرفهجویی در هزینه، کاهش ریسک یا بهبود استراتژیک شناسایی کنند.

تاکید بر پایداری و مسوولیت اجتماعی به این معنی است که متخصصان امور مالی باید تاثیرات زیست‌محیطی شرکت‌های خود را اندازه‌گیری و بهینه کنند، همچنین مدیر مالی باید تجزیه‌وتحلیل آینده‌نگر را در مورد این معیارها لحاظ کند و شیوه‌های پایدار را در استراتژی کسب‌وکار ادغام کنند.

برای تهیه گزارشگری پایداری نیاز به ایجاد زیر ساختارها و بسترهای مناسب چون وجود نیروی انسانی متخصص، آموزش مدیران و سهامداران، تهیه رهنمود و چارچوب‌های گزارشگری پایداری، تهیه مقیاس‌ها و شاخصهای سنجش عملکرد پایداری، حمایت مقام ناظر و سطوح کلان کشور، بانک اطلاعاتی جامع و یکپارچه برای تهیه اطلاعات و درنهایت اولویت‌دار کردن مسائل پایداری به عموم مردم است.

جهتگیری آتی گزارشگری پایداری معطوف به مواردی چون استانداردهای بین‌المللی جهت افزایش قابلیت مقایسه، لحاظ کردن آثار تغییر اقلیم در IFRS، افزایش توجه به پایداری در بودجه‌های بخش عمومی، خطوط دفاعی در حوزه کنترل‌های داخلی با تاکید بر پایداری، توجه به پایداری در حوزه‌های مدیریت ریسک، اندازه‌گیری آثار مالی عملکرد پایداری در صورت‌های مالی اساسی، ارتباط بین گزارشگری مالی و پایداری و تکسونومی پایداری در XBRL است.

شعار امروز این است که حسابداران می‌توانند زمین را نجات دهند. آن‌ها به‌عنوان متخصص اطلاعات با اندازه‌گیری دقیق و افشای مناسب، بهبودهای جامع و انقلابی را میسر خواهند کرد.