سلاطین زباله
گردش مالی خریدوفروش بازیافت در اصفهان میلیاردی شد
زباله دزدها، کودکان، خیابان‌گردها، معتادان و کارتن‌خواب‌ها و به‌تازگی حتی مردم عادی هم حلقه نخست زنجیره تامین بازیافت را در شهرها ازجمله اصفهان تشکیل می‌دهند. روی دیگر سکه، پیمانکاران جمع‌آوری بازیافت هستند که آن‌ها نیز به‌طورمعمول نمی‌توانند بدون واسطه، کالای بازیافتی را به کارخانه‌ها تحویل دهند.
دفن طلا به سبک اصفهان
ظاهرا در مورد نرخ تولید پسماند در اصفهان، عدد دقیقی وجود ندارد. مهدی بقایی، معاون محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان سال گذشته خبر داد که روزانه چهار هزار تن پسماند در شهر اصفهان تولید می‌شود که بخش زیادی از آن به پسماند ساختمانی مربوط است و نزدیک به ۸۵۰ تن آن را پسماند تر تشکیل می‌دهد. به گفته او حدود ۵۰ تن پسماند به‌صورت خشک تحویل گرفته می‌شود، البته برآوردها از آمار روزانه ۱۲۰ تن پسماند خشک در شهر است که یک خلأ ۷۰ تنی در این میان وجود دارد؛ گویی شهروندان مواد بازیافتی را در اختیار شهرداری قرار نمی‌دهند و به‌وسیله دوره‌گردها جمع‌آوری می‌شود. باوجود بازیافت ۱۲۰ تنی در روز اما بقایی توضیح داده که از ۸۵۰ تن پسماند تر ۵۰۰ تن مواد آلی و فساد‌پذیر مانند پوست میوه است، ۳۰۰ تن آن مواد ریجکتی (مثل پلاستیک‌ها و مواد سلولزی و دستمال کاغذ…) و ۵۰ تن مابقی شیرابه است؛ بنابراین تا سال گذشته اصفهانی‌ها روزانه ۳۰۰ تن طلای کثیف را تحویل خاک داده‌اند. در کل می‌توان گفت که با احتساب بازیافت جمع‌آوری و دفن شده حدود نیمی از پسماند شهر اصفهان قابل بازیافت است. امسال اما بقایی آمار متفاوتی را ارایه داده:به‌تقریب از هر ۲۰۰ تن زباله بیش از ۵۰ تن شیرابه، ۵۰ تن مواد سلولوزی، ۲۰ تا ۳۰ تن منسوجات و حدود ۶۰ تن تفاله چای جمع‌آوری و جداسازی می‌شود.»
از آمار ۴۰۰۰ تن که بقایی برای شهر اصفهان سال قبل اعلام کرده می‌رسیم به آمار دیگری که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان امسال اعلام کرده است:میزان پسماندهای عادی تولیدی در استان اصفهان حدود سه هزار تن در روز بوده که بیشترین سهم این پسماندها درمجموع بخش شهری و روستایی مربوط به شهرستان اصفهان است. روزانه حدود ۲۷۰۰ تن در بخش شهری زباله تولید می‌شود.» در حالی آمار بازیافت شهر اصفهان به روایت معاونت خدمات شهری شهرداری اصفهان نشان می‌دهد حدود ۳۰ تا ۴۰ زباله قابل بازیافت در روز دفن می‌شود اما لاهیجان زاده نظر دیگری دارد:اکنون درمجموع بخش شهری و روستایی در سطح استان حدود ۷۰ درصد پسماند اصفهان پردازش می‌شود و در وضعیت فعلی حدود ۲۰ درصد پسماندهای استان به‌صورت مستقیم دفن می‌شود»
این آمار نشان می‌دهد که هرچند بیشترین زباله تولیدی به شهرستان اصفهان تعلق دارد اما ظاهرا وضعیت بازیافت در سایر شهرها و نقاط روستایی استان بهتر از شهر اصفهان است!
پیاده‌نظام زباله چقدر درآمد دارد؟
درحالی‌که حدود ۵ سال قبل قیمت هر تن زباله قابل بازیافت، ۴۰۰ هزار تومان اعلام‌شده بود، حالا روزنامه اعتماد در گزارشی اعلام کرده که هر تن ضایعات قابل بازیافت به‌طور متوسط تا ۸ میلیون تومان نیز فروخته می‌شود. درحالی‌که ۴۰ درصد از این رقم سود خالص به‌حساب می‌آید. سهم پیمانکاران رسمی از جمع‌آوری و تفکیک پسماندهای بازیافتی و ارایه و فروش آن‌ها به کارگاه‌های رسمی بازیافت زباله‌ها، کمتر از ۱۰ درصد است و باقیمانده نصیب شبکه‌های غیررسمی می‌شود.این نرخ رشد ظرف ۵ سال علت رشد پیاده‌نظام زباله در اصفهان را به‌خوبی توجیه می‌کند. اصفهان در هرروز ۳۰۰ تن زباله قابل بازیافت دفن می‌کند. با احتساب هر تن ۸ میلیون تومان، می‌توان گفت شهر اصفهان روزانه دو میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان و در سال ۸۷۶ میلیارد تومان را به خاک می‌سپارد. قیمت هر اتوبوس واحد حدود ۷ میلیارد تومان بوده و با این پول می‌توان ۱۲۵ اتوبوس خریداری کرد. هزینه رفت‌وروب و نظافت هر منطقه شهر اصفهان روزانه حدود ۲ میلیارد تومان است و مناطق ۱۵ گانه شهر روزانه ۳۰ میلیارد تومان هزینه رفت‌وروب دارد که باقیمت فوق می‌توان یک ماه‌شهر اصفهان را نظافت کرد!
از سال ۹۸ با افزایش قیمت ارز دزدان زباله و زباله گردها که گفته می‌شود بومی نبوده و آمار رسمی و قابل استنادی هم در اصفهان ندارند، مهمان کوچه‌های شهر شدند. پسماندهای خشک تفکیک‌شده مثل کاغذ و مقوا حدود ۷ تا ۱۰ هزارتومان در هر کیلو و فلزات و قراضه بیش از ۳۰۰ هزار تومان در هر کیلو و قیمت خرده‌فروشی هر کیلو ظرف پت ۱۷ هزار تومان، نایلون ۷ هزارتومان، سبد پلاستیکی حدود ۹ هزار تومان، در بازار سیاه خریدوفروش می‌شود.
ارزش‌افزوده زباله شهر
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، کارگاه‌های ارایه‌دهنده خدمات محیط‌زیستی بخش خصوصی و تعاونی در سال ١٣٩٨، ارزش‌افزوده‌ای برابر با ٤٦ هزار میلیارد ریال ایجاد کرده‌اند.
در سال ۸۷ مجله تحقیقات علوم پزشکی زاهدان، پژوهش ارزیابی جنبه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی بازیافت کاغذ و مقوا از زباله‌های شهری اصفهان« توسط فرزاد کیا مهدوی و همکاران منتشر شد. طبق داده‌های این پژوهش در سال ۸۵ و در مناطق ۱۱ گانه شهرداری اصفهان از ۲۴۸۶۴ تن کاغذ و مقوای مصرف‌شده در شهر اصفهان در سال ۱۳۸۵ تنها ۳۹.۱۵ درصد آن از طریق طرح بازیافت از مبدا جمع‌آوری و بازیافت شده و ۶۱.۸۴ درصد آن به‌صورت مخلوط با زباله‌های تر دور ریخته شده است. بازیافت این میزان کاغذ و مقوا از زباله‌های شهری اصفهان باعث صرفه‌جویی در مصرف ۶۸۹۰۱۱ مترمکعب آب، ۳۰۶۲۳ گیگا ژول انرژی و کاهش قطع ۶۵۰۶۱ اصله درخت در سال می‌شود. درآمد ناشی از فروش کاغذ و مقوای بازیافتی در این طرح معادل ۱۹۵۱۸۴۱۰۰۰ ریال به قیمت های ۱۷ سال پیش یعنی حدود ۲۰۰ میلیون تومان برآورد و تاکید شد که بازیافت کاغذ و مقوا از زباله‌های شهری اصفهان دارای توجیه اقتصادی و زیست‌محیطی است. حالا اگر این رقم را با احتساب تورم و حذف یارانه کاغذ و سوخت محاسبه کنید، خواهید چه رقم سنگینی می شود.
صنعت مهجور
امروز ارزش‌افزوده بازیافت پسماند در کشور ۱۰ میلیارد دلار است که تنها نیم میلیارد دلار آن استحصال می‌شود. طبق اعلام دفتر هماهنگی خدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور فقط پنج درصد از حجم کل زباله‌ها در کشور به‌صورت بهداشتی دفن می‌شود. خسارت پسماندها از سه منظر تولید گازهای گلخانه‌ای، فرسایش و آلودگی خاک و هزینه کرد منابع مالی بر اساس آمار سال پایه مطالعاتی (۱۳۹۵) سالانه ۴۵ میلیارد تومان برآورد شده است. از مجموع پسماند جمع‌آوری‌شده در کشور ۲۵ درصد بازیافت و ۷۵ درصد دفن می‌شود. برای ۲۷ درصد آن جمع‌آوری مکانیزه و فقط هفت درصد تفکیک زباله تر از خشک در مبدأ انجام می‌شود. کشورهایی که نامشان در حفظ محیط‌زیست و اقتصاد سبز ثبت‌شده، صنعت بازیافت را به‌عنوان صنعتی استراتژیک که علاوه بر صیانت از محیط‌زیست، توانایی ایجاد ارزش‌افزوده را نیز دارد با معافیت مالیاتی، حمایت می‌کنند. درحالی‌که صنعت بازیافت در همه دنیا یک صنعت مردمی است با اجرای ناقص قانون پسماند، باندهای قدرتمند در حوزه زباله در کشور فعال شدند.
به دلیل فعالیت این باندها امکان تهیه مواد اولیه صنعت بازیافت از مراجع رسمی وجود ندارد و صنعت ناچار به تامین مواد اولیه از هرجایی است که دلالان تعیین می‌کنند و بنابراین هزینه‌های تامین مواد اولیه افزایش می‌یابد. به دلیل نبود فاکتور شفاف برای خرید مواد اولیه، صنایع بازیافت با اداره‌های مالیاتی نیز دچار مشکل می‌شوند.
در کشوری همانند آلمان و سایر کشورهای توسعه‌یافته، قوانین، اجازه خریدوفروش پسماند را نمی‌دهد. مدیریت شهر با دریافت هزینه جمع‌آوری از مردم، پسماند را جمع‌آوری و رایگان به صنعت بازیافت تحویل می‌دهد.
