کدام کشورگره مذاکرات ایران و آمریکا را گشود؟/دیپلماسی هتلی!

به نوشته سی‌ان‌ان، با نزدیک شدن به توافق برای آزادی پنج زندانی دوتابعیتی، در حالی که دیپلمات‌های قطری به این سو و آن سو می‌رفتند و با تب و تاب سعی می‌کردند میانجی‌گر توافقی دست نیافتنی بین این طرف را به ثمر برسانند، هیئت‌های آمریکایی و ایرانی در هتل‌های جداگانه‌ای در دوحه مستقر شده بودند. 

یک مقام آمریکایی آگاه به مذاکرات به سی‌ان‌ان گفته که در طول بیش از یک سال جلسات هتلی در پایتخت قطر، هیچ یک از مذاکرات در دیدارهای رو در رو بین ایالات متحده و ایران انجام نشد. به گفته این مقام آمریکایی، مقامات قطری پیام‌ها را به این طرف و آن طرف می‌فرستند و برخی از کارهای لجستیکی به محتاطانه‌ترین شکل ممکن انجام می‌شد -از طریق پیام‌های متنی بین قطری‌ها و دیپلمات‌های آمریکایی.

پیشرفت دیپلماتیک

گفت‌وگوهای غیرمستقیم بخشی از یک روند دو ساله بود که توافقی را که در این هفته اعلام شد، ایجاد کرد و پیشرفت دیپلماتیک بالقوه بین دشمنان سرسخت که حتی با یکدیگر صحبت نمی‌کنند، به شمار می‌رود.

خطوط کلی نقشه راه توافق در دوحه حدود شش ماه پیش و پس از دوسال‌ونیم مذاکرات غیرمستقیم فشرده بین واشنگتن و تهران شروع به شکوفاشدن کرد. و روز پنجشنبه، آن تلاش‌های شدید اولین نشانه‌های ثمردهی را به همراه داشت، زمانی که ایران چهار آمریکایی را که در زندان اوین بازداشت بودند، آزاد کرد و آنها را به حبس خانگی منتقل کرد.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، پس از اعلام این انتقال گفت: «این یک گام مثبت است که آنها از زندان آزاد شدند و به حبس خانگی فرستاده شدند» اما «این تازه آغاز روندی است که امیدوارم و انتظار دارم به بازگشت آنها به خانه در ایالات متحده منجر شود».

اگر داستان طبق توافق پیش برود، دیپلماسی پیچیده معامله مهمی را بین دشمنان دیرینه‌ای ایجاد خواهد کرد که روابط آنها به دلیل برنامه هسته‌ای رو به رشد تهران و مسائل داخلی در ایران تیره شده است.

طی مسیری بسیار پر دست‌انداز 

بر اساس گزارش‌هایی که چندین منبع آگاه به این مذاکرات با سی ا‌ن‌ان به اشتراک گذاشته اند، مسیری طی شده بسیار پر دست‌انداز  بوده است. ایالات متحده و ایران روابط دیپلماتیک ندارند و پیشنهادهای عمومی واشنگتن برای تعامل مستقیم با تهران در این زمینه رد شد. بدین ترتیب، ایالات متحده باید راه‌های غیرمستقیم را دنبال می‌کرد و با تکیه بر شرکای خود در خاورمیانه و اروپا از جمله قطر، عمان، بریتانیا و سوئیس عمل می‌کرد. 

به گفته یک منبع آگاه از مذاکرات، مقامات آمریکایی با این درک که «هیچ تضمینی» در این مسیر وجود ندارد، به مذاکرات نزدیک شدند. اما از آن‌ زمانی که به نظر می‌رسید همه چیز رو به راه شده، دولت ایالات متحده شروع به تماس با کنگره و اعضای خانواده زندانی‌ها کرد.

چند روزی از انتقال به حبس خانگی نگذشته بود که طرف آمریکایی متوجه شد که این طرح در حال اجراست.  پنجمین زندانی قبل از این در بازداشت خانگی بود. یک منبع آگاه به سی‌ان‌ان گفته روز چهارشنبه، ایالات متحده «اطلاعات ملموسی» در اختیار داشت که اولین گام در این معامله - انتقال چهار آمریکایی از زندان اوین و بازداشت خانگی - در روز پنجشنبه انجام خواهد شد. با این حال، مقامات نگران بودند. این منبع هشدار داد: «مسلماً عناصری در ایران هستند که نمی‌خواهند این اتفاق بیافتد».

به گفته این مقام آمریکایی، زمانی که روز پنجشنبه فرا رسید، مقامات آمریکایی خط مستقیمی با سفیر سوئیس در ایران برای اطلاع از پیشرفت های میدانی داشتند. دیپلمات‌های سوئیسی به‌عنوان حافظ منافع ایالات متحده در ایران عمل می‌کنند.

اوایل بعدازظهر پنجشنبه به وقت واشنگتن، آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی اعلام کرد کاخ سفید «تاییدی دریافت کرده که ایران پنج آمریکایی بازداشت شده را از زندان آزاد کرده و آنها را به حبس خانگی فرستاده است».

گام‌به‌گام به سوی اجرای توافق

مسیر پیش رو در حال حاضر به عنوان یک فرآیند گام به گام توصیف شده است و مقامات آمریکایی تاکید می کنند که مذاکرات غیرمستقیم در حال انجام و حساس است.

یکی از اجزای این توافق مبادله زندانیان مورد انتظار بین ایالات متحده و ایران است و دیگری شامل انتقال 6 میلیارد دلار از وجوه مسدود شده ایران در کره جنوبی به حساب های محدود در قطر برای تجارت کالاهای غیرتحریمی است. یکی از منابع آگاه در مورد این توافق گفت که روند انتقال وجوه به قطر احتمالا 30 تا 45 روز طول می کشد و دو منبع گفتند که این پول قبل از رسیدن به قطر به سوئیس خواهد رفت.

روند رسیدن به این نقطه -با هدف نهایی تضمین آزادی زندانی‌‌ها- برای مقامات دولت بایدن راه طولانی بوده است. منابع آگاه گفتند که بازگرداندن آمریکایی‌ها به خانه از ابتدای دوره ریاست جمهوری جو بایدن یک اولویت بوده است.