حذف قاچاق با کریدور تجاری

آرش نجفی نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران سال‌های زیادی است که به ترکیه گاز صادر می‌کنیم و قیمت گاز به صورت توافقی تعیین می‌شود. کشور ما هیچ وقت نتوانسته است یک تولیدکننده خوب در حوزه فرآورده‌های نفتی باشد تا بتواند از طریق افزایش ارزش افزوده‌ منافع بیشتری کسب کند. با اینکه این منابع توزیع و ارسال می‌شود متاسفانه ما نتوانسته‌ایم بهره‌برداری لازم را داشته باشیم.

اگر بتوانیم در تعاملات اقتصادیمان، نوع روابط و تعاملات با کشوری مانند ترکیه را به سطحی برسانیم که از فرآیند تولید آنها بهره‌برداری کنیم مزیت بهتری نسبت به زمانی که تنها به توزیع مواد اولیه خام اکتفا کنیم، خواهیم داشت. واقعیت این است که فقط زمانی که نمی‌توانیم مسائل را مدیریت کنیم در قیمت‌ها چانه‌زنی می‌کنیم و با افزایش قیمت‌ها قدرت خود را در مذاکرات اعمال می‌کنیم.

ترکیه چند محور اقتصادی موفق برای خود تعریف کرده به این صورت که نزدیک به ۴ دهه روند اقتصادی خود را در صنایع غذایی، پوشاک، نساجی، صدور خدمات مهندسی و شرکت‌های پیمانکاری به سمتی پیش برده است که یکی از مترقی‌ترین کشورهای دنیا در این حوزه‌ها است.

ترکیه از صادرکنندگان حمایت کرده و از یک سیستم بازرسی و کنترل استفاده می‌کند تا صادرکنندگان محصولات نامطلوب را به سایر کشورها ارائه نکنند؛ ولی رویکردی که ما داشتیم به این صورت بوده است که بدون توجه به موازین کیفی و استانداردهای لازم به بازار‌هایی که دسترسی داشتیم کالا صادر کردیم.

ما از لحاظ صادرات در کشورهای تازه‌ استقلال یافته مانند آذربایجان و ارمنستان در اوایل دهه ۱۹۹۰ موقعیت بسیار خوبی داشتیم ولی اقدامات نامتعارف انجام شده توسط برخی بازرگان‌نماها باعث شد تا جایگاه خودمان را تا حدودی در بازارهای منطقه از دست بدهیم. همین اتفاق متاسفانه در افغانستان افتاده است و اقبال آنها نیز به محصولات ما کمتر شده است؛ اینها ایراداتی است که به سیستم ما وارد است و در این زمینه به‌عنوان مثال می‌توانیم از تجربیات ترکیه استفاده کنیم.

وقتی رابطه تجاری ایران و ترکیه را بررسی می‌کنیم می‌بینیم که مواد اولیه از کشور ما به ترکیه صادر شده و بعد به صورت کالای ساخته شده به کشور خودمان با قیمتی به مراتب مناسب‌‌تر صادر می‌شود. باید توجه داشته باشیم که باید در روابط تجاری و اقتصادی خود با شرکای خارجی تعاملات را به صورت جوینت ونچر (مشارکت انتفاعی) پایه‌گذاری کنیم.

در رابطه تجاری کشورمان با ترکیه می‌توانیم بگوییم که هیچ‌گاه دیدگاهمان نسبت به ترکیه دیدگاه مطمئنی نبوده است. به عبارت دیگر ما در روابط تجاری خود با ترکیه همیشه با دغدغه نبود اعتماد و صداقت مواجه بوده‌ایم که در نتیجه آن همواره با ملاحظه قدم برداشته‌ایم و می‌توان گفت که در نظر گرفتن این ملاحظات اقدام درستی بوده است، ما باید مراقب باشیم تا این رابطه باعث ایجاد وابستگی نشود؛ زیرا در این صورت ابزارهای مدیریتی خود را واگذار خواهیم کرد. می‌توان با رویکرد متفاوتی این رابطه تجاری را با در نظر گرفتن احتیاط و ملاحظات مربوطه پایه‌ریزی کرد، پیشنهاد من این است که تعاملات اقتصادی و همکاری خود رادر نقاط مختلف دنیا داشته باشیم و از جانب احتیاط سیستم‌های کنترلی و بازرسی خود را توسعه دهیم. همچنین باید ملاحظات امنیتی، اقتصادی و فرهنگی خود را در نظر بگیریم؛ در این زمینه یک سیستم کنترل می‌تواند این کار را به خوبی پیش ببرد.

اگر کمیته‌های نظارتی با حضور اتاق بازرگانی تعریف شود؛ نهاد‌های دولتی مانند وزارت کشور و وزارت امور خارجه می‌توانند ضمن کنترل روابط، معیار‌های مناسب را برای تعیین چگونگی ضوابط فی‌مابین شرکت‌های ترکیه و ایران تعریف کنند.

اگر بتوانیم در یک سرمایه‌گذاری مشترک با ترکیه ساختار ریلی دوکشور و به طور کلی خطوط ریلی را گسترش دهیم و تکمیل کنیم؛ این قطعا باعث ایجاد یک شبکه می‌شود که حداقل خطر را داشته و به موقع می‌تواند حرکت‌های حمل و نقلی را مدیریت کند.

یکی از دغدغه‌هایی که وجود دارد این است که به دلیل همسایگی ایران با ترکیه و همچنین همسایگی ترکیه با عراق بسیاری از کالاهای ما به صورت قاچاق به ترکیه رفته و از طرف دیگر به ازای پول این کالا‌ها محصولات ترکیه به کشور وارد شده و با قیمت بعضا پایین‌تر به فروش می‌رسد، این باعث آسیب جدی به تولید و اشتغال خواهد شد. به نظر می‌رسد باید یک کریدور اقتصادی منطقی برای ضابطه‌مند شدن و بالانس کردن روابط قیمتی فی‌مابین تعریف کنیم، ما در مورد بسیاری موضوع‌ها در تعریف ضوابط مشکل داریم، همچنین یک مشکل عمده این است که ما عمدتا در دام رانت‌ها گرفتاریم، رانت‌جویان به دنبال تخصیص درآمد‌های کوچک هستند ولی هزینه‌های زیادی را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کنند. یک مثال این موضوع گازوئیل است، اگر بتوانیم مسیر‌ها و ضوابط انتقال را به درستی تعریف کنیم می‌توانیم تا حد قابل توجهی از این معضل کم کنیم.