غالبا اعیان و اشراف برای اینکه راحت باشند، مالیات املاک خود را در مقابل حقوق و مستمری که از دولت باید بگیرند قبول می‌کنند یا فرمانی از شاه می‌گیرند که مالیات ناحیه یا دهکدهایی را در عوض مواجب خود بگیرند، این طریقه عمل را تیول می‌گویند و چون از تعرض ماموران دولت مصون می‌شوند به‌نحو دلخواه و مطابق طمع خود از رعایا پولی به‌عنوان مالیات می‌گیرند. برقراری تیول از زمان‌های بسیار دور در ایران معمول بوده است. در تاریخ دیده می‌شود که چون تمیستوکل (Themistocle) یونانی به پادشاه هخامنشی ایران پناه برد، شاه برای امرار معاش او سه شهر از شهرهای آسیای صغیر را تیول او کرد. در دولت استبدادی کنونی ایران هم این عمل به کثرت وقوع می‌یابد به‌طوری‌که قسمت عمده مالیات املاک به جیب وزرا و اعیان و اشراف فرومی‌رود. در املاک تیولی هم نوکران متعددی که به خرج اربابان خود زندگانی می‌کنند از زارعین وجوهی به‌عنوان تعارف می‌گیرند و به اصطلاح معمول مداخلی دارند.

به هرحال مالیات از روی اصول و قوانین معینی از رعایا گرفته نمی‌شود و مستوفیان هم هیچ وقت به این فکر نیفتاده‌اند که در کتابچه‌هایی که از زمان‌های پیشین طرز اخذ مالیات را معین کرده‌اند تجدیدنظری بکنند. بسا می‌شود که ملکی در زمان قدیم دارای مالیات کمی بوده و بعدها آباد شده و محصول آن سه یا چهار برابر آن زمان شده است و اکنون هم همان مالیات قدیمی را می‌پردازد و بسا املاک آباد هم که به‌تدریج رو به‌خرابی گذارده و محصول آنها بسیار کم شده است هنوز هم همان مالیات پیشین را باید بپردازند. ممیزی اراضی مزروعی و برآورد میزان محصول در این کشور از جمله چیزهای ناشناس است.

منبع: هانری رنه دالمانی، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، امیرکبیر، 1335.