همه‌گیری مصرف چهار ماده
عطش انسان برای تغییر حالات ذهنی خود مجالی پُرسود برای پول‌پرستی و قدرت‌طلبی او فراهم آورده و در شکل‌دادن به تاریخ بشر نقش داشته است. به‌طور ویژه، مصرف چهار ماده در دنیا همه‌گیر شد: الکل، کافئین، نیکوتین و تریاک. هر چهار ماده مصرف تفریحی شایعی دارند؛ یعنی در محافل یا برای لذت‌بردن مصرف می‌شوند و کاربرد درمانی ندارند. هر یک از این مواد تاثیر متفاوتی بر سیستم عصبی مرکزی می‌گذارند؛ اما همه‌شان یک ناحیه خاص از مغز را نیز تحریک می‌کنند. با ظهور دادوستد در میان کشورها، نوشیدنی‌های تخمیری و مشروبات الکلی تقطیری، چای، قهوه و تنباکو در سراسر دنیا پخش شد و جمعیت عظیمی از مردم به‌راحتی به مواد روان‌گردان دسترسی یافتند. درحالی‌که زیاده‌روی در مصرف الکل موجب معضلات اجتماعی می‌شود، کافئین و نیکوتین معمولا مخدرهای کم‌اثری هستند و اعتیاد به آنها از نیاز شدید به قهوه صبحانه یا کشیدن سیگار (یا اخیرا سیگار الکترونیکی) آن‌سوتر نمی‌رود.
ولی در قرن هجدهم نیاز بریتانیایی‌ها به تاثیر محرک یک فنجان چای به‌واسطه قاچاق روان‌گردان دیگری تامین می‌شد: تریاک. این داستان داستانِ بهره‌گیری از یک ماده اعتیادآور و روان‌گردان از سوی یک امپراتوری به‌عنوان سلاحی برای سرکوب امپراتوریِ دیگر است.
در طول قرن هجدهم تقاضای چای در بریتانیا پیوسته بیشتر می‌شد. تا دهه۱۷۹۰، عمده چای بریتانیا از چین می‌آمد؛ چراکه کمپانی هند شرقی سالانه حدود ۱۰هزار تن برگ چای را از شرق آسیا به لندن می‌فرستاد. اما یک مشکل اساسی وجود داشت: چین به اجناسی که بریتانیا در اِزای چای عرضه می‌کرد هیچ علاقه‌ای نداشت. امپراتور چیانگ‌لانگ در سال۱۷۹۳ به شاه جُرج سوم می‌نویسد: «امپراتوری آسمانی ما از همه‌چیز به‌وفور برخوردار است و در قلمرو خود به هیچ کالایی محتاج نیست. ازاین‌رو، ابدا نیازی به واردکردن محصولات وحشیان بیگانه در ازای محصولات خود ندارد.» به‌این‌ترتیب بریتانیا با کسری تجاری سهمگینی مواجه بود. تنها مال‌التجاره اروپایی‌ای که چین طلب می‌کرد پول نقد، آن هم به‌صورت نقره، بود. بنابراین در طول نیمه دوم قرن هجدهم حدود ۹۰درصد صادرات بریتانیا به چین شمش نقره بود. حکومت بریتانیا در تامین نقره کافی برای حفظ تداوم این تجارت با مشکل مواجه بود و کمپانی هند شرقی نیز کم‌کم به فکر حفظ منافعش افتاده بود.
ولی کارگزاران کمپانی هند شرقی پس از مدتی دریافتند که می‌توانند برای چیزی که توان عرضه انبوهش را داشتند بازار پررونقی ایجاد کنند. درحالی‌که حکومت چین فقط نقره را برای تجارت رسمی می‌پذیرفت، مردم چین به چیز دیگری علاقه داشتند و آن چیزی نبود جز تریاک.
تریاک شیره‌ای است که آن را با ایجاد چند برش روی تخمدان نارس گونه‌های خاصی از خشخاش استخراج کرده و سپس آن را خشک و پودر می‌کنند. این شیره حاوی ترکیب تسکین‌دهنده مورفین (و همین‌طور کدئین) است که سبب کاهش درد و القای حس آرامش و رهایی می‌شود. سومریان بین‌النهرین از هزاره سوم پیش از میلاد با هدف استخراج تریاک به کشت خشخاش مشغول بودند و آن را «گیاه شادی» می‌نامیدند. مصرف تریاک در مصر و خاورمیانه ادامه یافت و پزشکان یونان باستان دست‌کم از قرن سوم پیش از میلاد آن را می‌شناختند. تا قرن هشتم میلادی، تریاک توسط بازرگانان عرب به هند و چین نیز رسید و در فاصله قرون دهم تا سیزدهم به اروپا نیز راه یافت.
تریاک به‌شکل خوراکی کاربرد درمانی داشت و برای تسکین درد مصرف می‌شد. مورفین قادر است به گیرنده‌های عصبی مناطقی از مغز، مثل تالاموس، ساقه مغز و نخاع که در احساس درد دخیل هستند، بچسبد (این گیرنده‌ها در حالت عادی محل اتصال هورمون‌های خودِ بدن مثل اندورفین هستند). اما چون مواد افیونی به گیرنده‌های مسیر پاداش مزولیمبیک هم می‌چسبند، تریاک، جدا از خواص درمانی‌اش، به‌عنوان ماده آرام‌بخش تفریحی نیز طرفدار داشت.
تریاک در اوایل دهه۱۸۰۰ در بریتانیا مجاز بود؛ به‌طوری‌که بریتانیایی‌ها سالانه ۱۰ تا ۲۰تن تریاک مصرف می‌کردند. پودر تریاک را در الکل حل می‌کردند و تِنتوری به نام لودانوم [شربت تریاک] درست می‌کردند که آزادانه به‌عنوان مسکن در دسترس بود و حتی در داروی گلودرد کودکان هم ریخته می‌شد. بسیاری از چهره‌های ادبی قرن نوزدهم و اواخر قرن هجدهم نظیر لرد بایرون، چارلز دیکنز، الیزابت برت براونینگ، جان کیتس و ساموئل تیلور کولریج تحت‌تاثیر افیون بودند. تامس دی کوئینسی شهرتش را از نوشتن شرح‌حال خودنوشتش، اعترافات یک تریاکیِ انگلیسی، به‌دست آورد.
در آن سو، چینی‌ها به استنشاق تریاک علاقه داشتند. در این شیوه، مواد افیونی بسیار سریع‌تر آزاد می‌شوند و در نتیجه تاثیر بسیار قوی‌تر و اعتیادآورتری دارند. احتمالا چینی‌ها برای اولین‌بار در قرن هفدهم در پایگاه استعماری هلندی‌ها در جزیره فورموسا (تایوان) با کشیدن تریاک آشنا شده‌اند؛ بعدها هم پرتغالی‌ها در قرن هجدهم ارسال تریاک را از قطب تجاری خود در گوای هند به گوانگجو (که آن زمان کانتون نام داشت) آغاز کردند. بنابراین کمپانی هند شرقی در پیدایش تقاضای تریاک در چین نقشی نداشت؛ اما در تشدید این تقاضا دخیل بود. کمپانی به این ویژگی مهم مواد اعتیادآور امید بسته بود: به‌محض اینکه برای جنستان خریدار پیدا کنید، می‌توانید مطمئن باشید که مشتری دائمی‌تان می‌شود.
از مقاله‌ای به قلم لوییس دارتنل، استاد دانشگاه وست‌مینستر
منبع: گاردین
ترجمه: نسیم حسینی
