غذای سفید با قیمت‌های سیاه

زن تایلندی بارگران برنج را به‌دوش می‌کشد

گروه بازرگانی - بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد، قیمت برنج تایلندی در بازار جهانی طی چهار ماه گذشته ۳ برابر شده و از ۳۶۳ دلار در هر تن به هزار دلار رسیده است. قیمت جهانی برنج تایلندی (۵‌درصد شکسته) در دسامبر ۲۰۰۷ حدود ۳۶۳ دلار در هر تن بوده که در آوریل سال ۲۰۰۸ به یک هزار دلار در هر تن رسیده است. به عبارتی هر کیلو برنج تایلندی در اوج افزایش قیمت به یک دلار رسیده و این در حالی است که همین برنج در بازار آزاد (ایران) به حدود ۳دلار در هر کیلو رسیده است. کشورهای عمده صادرکننده نظیر ویتنام و هند اعلام کرده‌اند که محدودیت‌های مختلفی بر صادرات برنج به منظور حمایت از مصرف‌کنندگان داخلی اعمال می‌کنند.

سال گرانی مواد غذایی

سال ۲۰۰۸ را اگر چه نمی‌توان به طور صد در صد سال افزایش فقر و گرسنگی در جهان دانست، اما حداقل می‌توان سال گرانی و کمبود مواد غذایی عنوان کرد. بسیاری از کارشناسان جهانی، دلیل ثروتمند شدن بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت به ویژه در حوزه خاورمیانه و آفریقا را افزایش قیمت نفت می‌دانند، حال آنکه تعداد کشورهای صادرکننده نفت محدود بوده و کشورهایی که از گرانی و کمبود مواد غذایی دچار آسیب می‌شوند بسیار بیشتر از این تعداد هستند. به گزارش مرکز پژوهش‌های وزارت بازرگانی، بنابر اعلام فائو، قیمت جهانی مواد غذایی فقط طی ماه مارس بیش از ۷۵درصد افزایش یافته است. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) همچنین در گزارشی از افزایش ۵۶درصدی قیمت غلات در کشورهای فقیر خبر می‌دهد و در عین حال عنوان می‌کند که طی سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ نیز این قیمت‌ها رشدی معادل ۳۷درصد داشته‌اند. این سازمان دلیل افزایش قیمت غلات را شرایط آب و هوایی (خشکسالی در برخی مناطق و سیل در برخی دیگر) و تقاضای بالای خرید بالاخص در کشورهای چین و هند اعلام می‌کند. این سازمان جهانی در عین حال تصریح می‌کند که سرمایه‌گذاری تاجران محتکر در بازار پیش فروش نیز بی‌تاثیر نیست.

بحران جهانی

طی ۳سال گذشته قیمت مواد غذایی در جهان حداقل به دو برابر افزایش یافته است. عوامل عرضه و تقاضا، به کار رفتن زمین‌های کشاورزی مورد استفاده در تولید غلات برای تولید ذرت جهت سوخت‌های biofules، بالا رفتن قیمت نفت- که در نتیجه آن بهای تولید مواد غذایی افزایش پیدا می‌کند- خشکسالی در استرالیا و قزاقستان برای تولید گندم؛ همگی از مسائل و عوامل تاثیرگذار بر بحران جهانی مواد غذایی به شمار می‌روند. تا کریسمس گذشته (۲۰۰۷) قیمت ذرت، برنج، سویا و گندم به ترتیب ۳۰درصد، ۷۴درصد، ۸۷درصد و ۱۳۰درصد افزایش پیدا کرده است.

در هند مردم نگران بالا رفتن قیمت مواد غذایی هستند و دولت هم در واکنش به بحران مواد غذایی، صادرات برخی از انواع برنج را ممنوع کرده و بعضی تعرفه‌های وارداتی را کاهش داده است. البته تقاضاها برای محصولات کشاورزی و مواد غذایی آن سریع‌تر از تولید مواد غذایی در حال رشد است و چنانچه این روند ادامه پیدا کند به زودی مسائلی از قبیل گرسنگی، کمبودها و ناآرامی‌های اجتماعی تشدید خواهد شد. دولت چین سال‌ها روی برنامه کنترل جمعیت کار کرده تا رفاه مردم را بالا ببرد، اما اکنون مردم با افزایش بهای مواد غذایی روبه‌رو شده‌اند.

در مصر قیمت شماری از مواد غذایی طی یک سال دو برابر شده و صف‌های طویل مقابل نانوایی‌ها شکل گرفته است. دولت مصر ۱۵میلیون نفر از مردم این کشور را به فهرست کسانی که از یارانه‌های دولتی استفاده می‌کنند، افزوده است.

ئیتی وضع بسیار بدتر است و ۵ نفر در درگیری‌ها و ناآرامی‌های مربوط به بحران مواد غذایی کشته شدند. در بنگلادش هم خطر کمبود مواد غذایی به گونه‌ای است که ده‌ها میلیون نفر در معرض خطر حذف وعده‌های غذایی روزانه قرار گرفته‌اند. این اتفاق در بسیاری از کشورهای دیگر نیز در حال روی دادن است و تلاش دولت‌ها با توجه به افزایش قیمت مواد غذایی در بسیاری موارد ناکام بوده است. به ویژه کشورهای فقیر که با خطر کاهش کمک‌های ارسالی نیز مواجه هستند.

هشدار سازمان ملل

دبیر کل سازمان ملل اعلام کرده است که روند صعودی قیمت مواد غذایی تلاش برای محو فقر در جهان را به خطر انداخته است و در صورت ادامه آن رشد اقتصادی و امنیت جهانی آسیب خواهد دید. «بان کی‌مون» همچنین هشدار داده در صورت عدم مقابله مناسب با بحران گران شدن مواد غذایی، این مشکل به مشکلی چند بعدی تبدیل می‌شود که تهدیدی برای رشد اقتصادی پیشرفت اجتماعی و امنیت سیاسی در سراسر جهان خواهد بود.

رییس فائو نیز گفته است: در حال حاضر این خطر جدی وجود دارد که مردم کشورهای در حال توسعه نه تنها به خاطر افزایش قیمت‌ها، بلکه به دلیل ارسال کمک‌های غذایی کمتر برای این کشورها با عدم دسترسی به مواد خوراکی روبه‌رو شوند.

رییس صندوق بین‌المللی پول نیز تاکید کرد؛ اگر روند صعودی قیمت جهانی مواد غذایی ادامه یابد، صدها هزار نفر در سراسر جهان با کمبود مواد غذایی روبه‌رو خواهند شد.

دلایل اساسی بحران برنج

افزایش مصرف بیش از تولید: چندین عامل بلندمدت و کوتاه‌مدت، به بحران برنج دامن زده است. افزایش مداوم قیمت‌ها طی ۸-۷سال گذشته نشان می‌دهد که مصرف بیش از تولید بوده است. این عدم‌تعادل در تقاضا و تولید قسمتی به وسیله کاهش در ذخیره برنج مستتر شده است. در حقیقت ذخایر برنج به سرعت در حال کاهش است و از سال ۱۹۸۸ به کمترین سطح خود رسیده است. کاهش ذخایر، افزایش قیمت برنج را اندکی معتدل کرده است، در غیر این صورت قیمت‌ها از آنچه هست افزایش بیشتری می‌داشت. ذخیره پایین فعلی، احتمال چنین تاثیر آرامی را در آینده خنثی خواهد کرد و ریسک افزایش شدید در قیمت برنج را موجب خواهد شد.

رشد سالانه آرام عملکرد: یکی از دلایل عمده عدم‌تعادل در عرضه و تقاضا، رشد اندک در عملکرد محصول است که طی ۱۵-۱۰سال اخیردر بیشتر کشورها به طور اساسی کاهش یافته است. در جنوب آسیا متوسط رشد عملکرد از ۱۴/۲درصد در هر سال در دوره ۹۰-۱۹۷۰به ۴/۱درصد در هر سال در دوره ۲۰۰۵-۱۹۹۰ کاهش یافته است. در برخی از سال‌ها، این رقم به زیر یک درصد نیز رسیده است. رشد عملکرد در کشورهای جنوب شرق آسیا به طور مشابه کاهش یافته است. در کشورهای عمده تولیدکننده آسیا، رشد عملکرد طی ۶-۵سال گذشته تقریبا صفر بوده است. به طور کلی عملکرد کمتر از یک درصد در هر سال رو به فزونی بوده است.

افزایش اندک در سطح زیر کشت: امکان افزایش سطح زیر کشت برنج تقریبا در تمام کشورهای آسیایی میسر نیست. با افزایش اندک در سطح زیر کشت و افزایش آرام در عملکرد، رشد تولید برنج کمتر از رشد تقاضا بوده است و این در حالی است که رشد جمعیت در کشورها ادامه داشته است.