«دنیای اقتصاد» در گزارش میدانی «هزینه زمانی تجارت» رابررسی کرد
گلوگاه تجارت باخارج
تولید و پیاده‌سازی این سامانه با همکاری پژوهشگاه دانشگاه تهران انجام و از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و سیستم‌های هوشمند برای تحقق گمرک الکترونیک بهره‌گیری شد.
در ابتدا این طرح به‌صورت پایلوت در چند گمرک از جمله گمرک تهران، بوشهر و رجایی اجرا و پس از آن بالاخره در مهر ماه سال گذشته طی مراسمی، از این سامانه به‌طور رسمی رونمایی شد. افزایش درآمدهای گمرکی و کاهش مدت زمان ترخیص کالا از 26 روز به 3 روز از جمله تاثیرات مثبت این سامانه عنوان شده است.
به گفته مسوولان ذیربط، با راه‌اندازی این سامانه، امکان پوشش کلیه فرآیندها و عملیات ترخیص از لحظه ورود کالا به قلمرو گمرکی تا اتمام تشریفات گمرکی و خروج کالا از این سامانه فراهم می‌شود.
به نظر می‌رسد با فعال شدن این سامانه بسیاری از تخلفاتی که در گذشته رخ می‌داد، کنترل شده و کاهش یافته است. کارشناسان نیز معتقدند طرح اجرا شده، طرحی خوب بوده و قطعا در صورت اجرای درست، اهداف پیش‌بینی شده نیز تحقق خواهد یافت.
اما سامانه مذکور با مشکلاتی نیز مواجه است که به گفته برخی از فعالان اقتصادی چنانچه این مشکلات برطرف نشود، نمی‌توان بهره‌برداری لازم را از آن داشت. هرچند رئیس گمرک ایران چند بار از ترخیص سه روزه کالا از گمرک خبر داده است، اما مشاهدات خبرنگار «دنیای اقتصاد» در گزارشی میدانی حاکی از مشکلاتی است که موجب تاخیر در ترخیص می‌شود. مسعود کرباسیان، رئیس کل گمرک ایران در آخرین اظهارات خود در توضیح آمادگی گمرک ایران برای ورود به پساتحریم از مواردی همچون پیوستن ایران به کنوانسیون تجدیدنظرشده کیوتو (RKC)، مصوبه مجلس شورای اسلامی و دولت درخصوص ایجاد پنجره واحد تجارت فرامرزی تحت مدیریت گمرک و ارتباط الکترونیکی گمرک با 25 سازمان همجوار نام برده و تاکید کرد: از اتاق من عملیات گمرکی در بیش از 100 گمرک قابل ردیابی لحظه به لحظه است و به جرأت می‌توانم بگویم که بیش از 95 درصد گمرک الکترونیک را در ایران اجرایی کرده‌ایم و برای همین تشریفات گمرکی ما در بخش واردات 3 روزه و در صادرات 5 ساعته انجام می‌شود.
این در حالی است که مشکلات موجود در استفاده از سامانه، ترخیص سه روزه کالا را تایید نمی‌کند. نبود زیرساخت‌های لازم از جمله سرعت کُند اینترنت، در اختیار نگذاشتن کامپیوتر برای استفاده ترخیص‌کاران برای ثبت سفارش و ادامه مراحل ترخیص کالا، عدم آشنایی و تسلط کامل کاربران گمرکی با سامانه و مشکلات در نوبت‌دهی که منجر به تعویق در ترخیص کالا می‌شود، از جمله مسائلی است که دنیای اقتصاد در گزارش‌های میدانی خود که در پی تماس‌های مکرر از سوی برخی از فعالان اقتصادی درخصوص مشکلات سامانه گمرکی، انجام شد، از برخی گمرکات به‌دست آورده است.
ترخیص‌کارانی که از صبح زود برای انجام اقدامات مربوط به ترخیص، در این گمرکات حضور داشتند، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها را معطلی در ترخیص کالا می‌دانند. به گفته آنها، طرح اجرا شده شرایط را آنطور که مسوولان عنوان می‌کنند، بهبود نبخشیده است. به گفته آنها، هرچند سه روز هم برای ترخیص کالا مدت زیادی است و باید به چند ساعت کاهش یابد، اما متاسفانه همان وعده سه روز برای ترخیص بار هم محقق نشده است.
عدم هماهنگی بین کارمندان و توجیه نبودن عوامل دست اندرکار ترخیص از جمله نگهبانان درب خروجی از دیگر چالش‌های بیان شده از سوی ترخیص‌کاران است. آنها می‌گویند: با حذف برگ سبز گمرکی هنوز هم نگهبانان درب خروجی گمرک از ترخیص‌کاران برگ سبز می‌خواهند. البته لینک نبودن گمرک با برخی از سازمان‌ها و نهادهای ذیربط نیز در گمرکاتی نظیر بندرعباس مشکلاتی را به‌وجود آورده است. به گفته چند تن از ترخیص‌کاران گمرک، مکانیزه شدن روند ترخیص کالا در برخی از گمرکات، مشکلاتی را بین رانندگان و پلیس راه به‌وجود آورده که گاهی موجب توقف کانتینرهای حاوی بار در جاده‌ها شده است.
نبود زیرساخت‌های لازم
یکی از کسانی که در انتظار ترخیص کالای خود به‌سر می‌برد، به نبود زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح اشاره دارد. وی به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: وضعیت اینترنت در ایران و سرعت آن، مناسب نیست. برای استفاده از سامانه، مدام اینترنت قطع می‌شود و در روند کار اختلال ایجاد می‌کند.
همچنین برای ترخیص‌کاران هیچ‌گونه امکاناتی فراهم نشده است. رایانه، دستگاه اسکن و پرینتر از ملزومات استفاده از سامانه است که هیچ‌یک موجود نیست و هر یک از ترخیص‌کاران برای کارهای خود مجبورند این وسایل را حمل کنند.
مشکلی که از سوی این ترخیص‌کار مطرح شد، به وضوح در بازدید از این گمرک مشخص بود. سالنی که به نظر سالن انتظار ترخیص‌کاران بود، مملو از افرادی بود که هر یک یا به وسیله تبلت یا لپ‌تاپ‌های شخصی برای نوبت‌گیری تلاش می‌کردند. قطعی اینترنت هم از دیگر مواردی بود که از نزدیک شاهد آن بودیم. البته مشکلات اینترنت در سراسر کشور وجود دارد و مشکلی تازه و مختص استفاده از این سامانه نیست.
مشکلات نرم‌افزاری سامانه نیز از دیگر مشکلات مطرح شده توسط ترخیص‌کاران است. در دسترس نبودن دائمی سامانه به علت مشکلات ساختاری نرم‌افزار آن‌که به گفته برخی از ترخیص‌کاران مانع از ورود به سامانه می‌شود، از دیگر مسائلی است که باعث تاخیر در روند ترخیص کالا می‌شود. به گفته آنها، قطعی سامانه از سرور مرکزی است و کسی هم دلیلش را نمی‌گوید.
تغییر در نوبت‌دهی
براساس مشاهدات «دنیای اقتصاد»، سیستم نوبت‌دهی این سامانه بیشترین انتقاد را به دنبال دارد. کارگزاران و کاربران می‌گویند: هنگامی که در سامانه پس از دو تا سه روز اعلام می‌شود که به‌طور مثال نفر سوم هستیم، ناگهان نوبت ما به نفر دهم تغییر می‌یابد. این نوسان در نوبت برخی اوقات تا چند روز ادامه دارد. این موضوع موجب می‌شود، باری که چند روز در نوبت بوده مجددا ترخیص نشود. آنها درخصوص علل این موضوع نیز عنوان می‌کنند: برخی اولویت‌ها در ترخیص کالا وجود دارد که هنگام مراجعه به مسوولان ذیربط برای تغییر نوبت، به آن اولویت‌ها اشاره می‌کنند و می‌گویند مثلا ترخیص دارو موجب این تغییر نوبت شده یا مواد فاسدشدنی مثل گوشت، در اولویت قرار دارد. این در حالی است که آنها معتقدند کالاهای اولویت‌دار فاسدشدنی و سردخانه‌ای باید باکس جداگانه داشته باشند که در این سیستم دیده نشده است.
عدم آشنایی با سامانه
عدم آشنایی و تسلط کامل کاربران گمرکی به سامانه جامع گمرکی نیز موضوعی است که استفاده از این سامانه را با مشکل مواجه کرده است. برخی از ترخیص‌کارانی که سن و سال بیشتری دارند از مکانیزه شدن ترخیص کالا انتقاد می‌کنند و می‌گویند: برای ما کار کردن با اینترنت و کامپیوتر مشکل است، چون با کامپیوتر آشنایی نداریم، اما به دلیل اینکه باید ترخیص کالا را اینترنتی انجام دهیم، مجبوریم از دیگران کمک بگیریم. البته برخی از ترخیص‌کاران جوان نیز ادعا می‌کنند که در کار با سامانه مشکل دارند. این در حالی است که تعدادی از کاربران از سهولت کار با سامانه سخن می‌گویند و اعتقاد دارند: نمی‌توان گفت سامانه گمرکی پیچیده است و این انتقاد را نمی‌توان بر این سامانه وارد دانست. بلکه کاربران این سامانه به راحتی می‌توانند از آن استفاده کنند.
ناآشنایی برخی از کارشناسانی که برای راهنمایی از این سامانه در گمرکات حضور دارند یا عدم پاسخگویی آنها، از دیگر گله‌مندی‌هایی بود که مطرح شد. به گفته ترخیص‌کاران، وقتی که مشکلی در استفاده از سامانه به‌وجود می‌آید و به این کارشناسان که اغلب دانشجویان جوان هستند، مراجعه می‌کنیم، آنها نمی‌توانند کمکی به ما بکنند. این امر نشان می‌دهد که به میزان کافی به آنها آموزش داده نشده است.
از سویی اکثر ترخیص‌کاران از اینکه نمی‌توانند اعتراضات خود را به مسوولان منتقل کنند، ابراز ناراحتی می‌کنند. آنها عنوان می‌کنند: هر وقت برای اعتراض به مسوولان مراجعه کردیم، جوابی نگرفتیم.
ترخیص‌کاران به این موضوع نیز اشاره می‌کنند که براساس سیستم این سامانه، هر کارشناس باید تا پایان وقت اداری باکس خود را خالی کند و در باکس اظهارنامه‌ای نباشد. در صورتی که الان این‌گونه نیست و حداقل ۳۰ اظهارنامه در باکس کارشناس باقی می‌ماند که این خود به تاخیر در ترخیص منجر می‌شود.
یکی از کارگزاران گمرک به عدم دسترسی به اطلاعات اشاره دارد و تصریح می‌کند: اطلاعات‌گیری و گزارش‌گیری تفصیلی و اجمالی که جزو جداناپذیر این‌گونه سامانه‌ها است، در این سامانه امکان‌پذیر نیست. متاسفانه کارگزاران گمرکی نمی‌توانند از طریق این سامانه، گزارش عملکردشان را بگیرند.
همچنین سامانه جامع گمرکی، سنگین و غیرچابک است و برای ثبت هر گونه سندی، ارباب رجوع را کلی معطل می‌کند. از سویی تعداد زیادی آیکون غیرعملیاتی و زائد دارد. به علاوه وقت خروج، آیکون خروجش به خوبی، کار نمی‌کند.
جلوگیری از تخلفات احتمالی
هر چند کاربران و ترخیص‌کاران برخی از چالش‌های خود را با این سامانه مطرح کردند، اما هیچ‌یک از آنها با فعال بودن این سامانه مشکلی ندارند. آنها معتقدند طرح اجرا شده دارای چارچوب خوبی است. اما باید مشکلاتش برطرف شود؛ چراکه اگر وضعیت به همین منوال پیش رود، نمی‌توان به اهداف مدنظر دست یافت. از سویی برخی از مشکلات مطرح شده نیز مورد قبول مسوولان گمرک بوده و درصدد رفع آن هستند. از دیگر مواردی که از اظهارات کارگزاران گمرکی بر می‌آید، این است که این سامانه به‌رغم مشکلاتی که دارد، توانسته است تا حد زیادی از تخلفات جلوگیری کند؛ به خصوص کم اظهاری و بیش اظهاری بسیار کنترل شده است.
در همین راستا «دنیای اقتصاد» با رئیس پژوهشکده سامانه‌های هوشمند دانشگاه تهران گفت‌وگوی کوتاهی انجام داده است. حبیب‌الله آراسته‌راد با اشاره به اینکه آغاز فعالیت این سامانه به سال 92 بر می‌گردد، می‌گوید: برای استفاده از این سامانه به تمامی کاربران آموزش داده شده است و از بیشتر آنها امتحان گرفته شد. حتی مسوولان و کارمندان نیز آموزش دیدند.
وی در پاسخ به اینکه برای حل مشکلات کاربران چه تدابیری اندیشیده شده است؟ اظهار می‌کند: به‌طور معمول یک مرکز برای پالایش مشکلات راه‌اندازی شده است که قادر است 1700 مشکل را در ماه بررسی کند. برای رسیدگی به مشکلات نیز گروهی مامور شده‌اند که مشکلات احصا شده را تا حد ممکن برطرف کنند.
رئیس پژوهشکده سامانه‌های هوشمند دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به اینکه برخی از مشکلات مطرح شده درست است و باید به آن رسیدگی کرد، عنوان می‌کند: برای حل مشکلات، برنامه‌ریزی شده و رفع آنها به‌صورت طبقه‌بندی شده در دستور کار قرار دارد. اما برخی از مشکلات آنقدرها هم عمیق نیستند و در کوتاه‌ترین مدت حل می‌شوند. به‌طور مثال برای کسانی که در استفاده از سامانه دچار مشکل بودند، دیتا شیت‌هایی فرستاده شده که آنها را در این خصوص راهنمایی کرده است.
کاهش صف‌های انتظار
وی در ادامه به تسریع در روند ترخیص کالا نیز اشاره کرده و می‌گوید: تاخیر در تجارت زمانی اتفاق می‌افتاد که چند نفر، درگیر کارهای ترخیص بودند. در حالی که امروز با کمک این سامانه همه فعالیت‌ها به‌صورت روتین و مکانیزه انجام می‌شود. این سامانه موجب شده است حداقل 15 روز کالاها زودتر ترخیص شوند. آراسته‌راد درخصوص موانعی که سرعت اینترنت برای ترخیص‌کاران به‌وجود می‌آورد، می‌گوید: متاسفانه مشکل سرعت اینترنت موضوعی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. به همین دلیل گمرک ایران در پی چاره‌جویی برای حل این مشکل است.
به گفته وی، اگر گمرکی در ایران با استفاده از سامانه جامع گمرکی، هنوز هم صف‌های شلوغ داشته باشد، باید به دلیل آن رسیدگی کرد؛ چراکه این سامانه برای افزایش بهره‌وری و کاهش صف‌های انتظار است.
پرسش کاربران و پاسخ مسوولان
وبلاگ سامانه جامع گمرکی کامنت‌هایی را از برخی کاربران منتشر کرده و پاسخ‌هایی به برخی از مشکلات داده است. برخی از این کامنت‌ها به شرح زیر است:
یکی از کاربران گفته است: آیا تا به حال در حال ثبت یک اظهارنامه ٢٧ قلمی در سامانه جدید بوده‌اید که بعد از تایپ ٢٧ قلم و پس از زدن کلیک گزینه ادامه، پیغام internet error بدهد؟ بنابراین اگر اصرار به اجرای این سامانه هست برای هر مرحله اظهار گزینه ذخیره موقت گنجانده بشود که یک اظهارکننده آنقدر استرس نداشته باشد. یکی دیگر از کاربران عنوان کرده است: درست نیست که همه چیز را سیاه و سفید ببینیم. این سیستم باید بهینه‌سازی شود. ما قبل از این سیستم مجبور بودیم در بعضی از گمرکات شلوغ یک روز برای تایپ اظهارنامه وقت صرف کنیم. الان خودمان هر وقت اراده کنیم اقدام به اظهار می‌کنیم. یکی دیگر از کاربران اظهار کرده است: در بندر امام (ره) با توجه به حجم واردات و اینکه عمده فله بار از این بندر وارد می‌شود، تنها سه نفر کارشناس برای سیستم تعریف شده و با تمام زحمت و تلاشی که آنها انجام می‌دهند باز هم ترافیک اظهارنامه زیاد است.
ارسال نظر