راه دراز بریکس تا تاثیرگذاری جهانی
اکنون گفته می‌شود که به دنبال ایجاد ائتلاف قوی‌‌‌تری از کشورهای درحال‌‌‌توسعه است تا بتواند منافع «جنوب جهانی» را بهتر در دستور کار جهان قرار دهد. پیش از آغاز اجلاس سالانه هفته گذشته در آفریقای‌جنوبی، بیش از ۴۰کشور برای پیوستن به بریکس ابراز علاقه کرده و ۲۳کشور رسما درخواست پیوستن به آن را داده بودند. این بلوک در بیانیه «ژوهانسبورگ۲» که در روز پایانی اجلاس یعنی پنج‌شنبه ۲ شهریورماه تصویب کرد، گفت: «ما از علاقه قابل‌‌‌توجه کشورهای جنوب جهانی به عضویت در بریکس قدردانی می‌‌‌کنیم.» این شش‌کشور پس از اینکه «کشورهای بریکس در مورد اصول راهنما، استانداردها، معیارها و رویه‌‌‌های فرآیند توسعه بریکس به توافق رسیدند» انتخاب شدند؛ اما جزئیات بیشتری در مورد معیارهای خاص ارائه نکرد.
«دنی برادلو»، استاد دانشگاه پرتوریا، گفت: «در میان شش‌کشور دعوت‌‌‌شده برای پیوستن به بریکس، به‌‌‌سختی می‌‌‌توان وجوه مشترکی پیدا کرد؛ غیرازاینکه هرکدام از کشورهای مهم منطقه خود هستند.» به گفته «سانوشا نایدو»، محقق ارشد «موسسه گفت‌وگوی جهانی»، یک اندیشکده آفریقای‌جنوبی با تمرکز بر چین و آفریقا، با گنجانده شدن عربستان‌سعودی، ایران، امارات و مصر، «شما می‌‌‌توانید استدلال کنید که خاورمیانه منطقه‌‌‌ای بسیار محوری و مهم است.» نایدو گفت: «این دارای پیامدهای ژئواکونومیک، ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک است.» چین به‌‌‌تازگی برای برقراری مجدد روابط بین عربستان‌سعودی و ایران میانجی‌گری کرد؛ نقشی که به‌‌‌طور سنتی توسط کشوری مانند ایالاتمتحده ایفا می‌‌‌شد.
هند هم به‌‌‌تازگی قراردادی با امارات امضا کرده تا به‌‌‌جای دلار آمریکا با روپیه هند و درهم امارات معامله کند. نایدو استدلال کرد که اساسا فهرست توسعه بریکس «بسیار انرژی‌محور» است. وی افزود که پس از اعلام این خبر، برخی از تحلیلگران حاضر در محل برگزاری حتی به طرز عجیبی اظهارنظر کردند که آیا باید «آن را بریکس+ اوپک» بنامند؟ او گفت که این بلوک ممکن است هنگام انتخاب اعضای جدید، قیمت‌گذاری محصولات انرژی و اینکه چگونه کشورهایشان می‌‌‌توانند مسوولیت و آسیب‌‌‌پذیری خود را از نظر هزینه نفت کاهش دهند، در نظر گرفته باشد. نایدو افزود: «بهجز روسیه، همه [کشورهای اصلی بریکس] کشورهای غیر‌تولیدکننده انرژی هستند. آنها باید بتوانند اقتصاد خود را کارآمد کنند، اما نمی‌‌‌خواهند گرفتار آسیب‌‌‌های جانبی و ثانویه تحریم‌‌‌ها شوند.» استفاده از «تحریم‌‌‌های یک‌‌‌جانبه» علیه کشورها و تداوم تسلط دلار آمریکا در تجارت جهانی چیزی است که بریکس آشکارا آنها را به چالش کشیده است.
«کارین کاستا واسکز»، کارشناس ارشد غیرمقیم در «مرکز چین و جهانی‌‌‌شدن در پکن»، گفت که توسعه بریکس «راه‌‌‌های جدیدی را به روی تجارت می‌‌‌گشاید.» واسکز افزود که یکی از اهداف توسعه برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌شده «ایجاد فرصت‌‌‌هایی برای کشورهای بریکس برای تجارت آسان‌‌‌تر با یکدیگر با استفاده از ارزهای محلی است.» وی افزود: «این تغییر می‌‌‌تواند پتانسیل استفاده از ارزهای دیگر بهجز دلار آمریکا را افزایش دهد، به‌‌‌ویژه با ایجاد شبکه‌‌‌ای از کشورها که کاربرد ارزهای مربوطه خود را افزایش می‌دهد.» تحلیلگران گفته‌‌‌اند یکی از کشورهایی که می‌‌‌تواند از رژیم تجاری خارج از سلطه دلار منتفع شود، ایران است. «نعیم جینا»، محقق ارشد اندیشکده آفریقای‌جنوبی با عنوان «موسسه Mapungupwe برای تأامل استراتژیک» گفت: «به‌‌‌وضوح ایران بیشترین سود را خواهد برد.»
او گفت که گنجاندن این کشور «این واقعیت را برجسته می‌کند که آن‌‌‌قدر که ایالاتمتحده می‌‌‌خواهد، از نظر سیاسی منزوی نیست.» گنجاندن ایران به دلیل افزایش تجارت دوجانبه، می‌‌‌تواند یک «راه نجات اقتصادی» باشد. وی افزود: «اعضا شروع به معامله با یکدیگر به پول‌های خودشان می‌کنند. برای ایران، این عالی خواهد بود.» جینا اضافه کرد که آرژانتین یک «کشور برنده» است زیرا برزیل، چین و هند از آن کشور حمایت کردند. او گفت که در میان کشورهای آفریقایی، تحلیلگران انتظار داشتند که الجزایر که دارای ذخایر نفتی است یا نیجریه که پرجمعیت‌‌‌ترین کشور قاره و اقتصاد پیشرو است، از قاره سیاه گنجانده شوند.
«چتا نوانزه»، شریک SBM Intelligence، یک شرکت مشاوره ژئوپلیتیک که بر غرب آفریقا متمرکز است، درباره حذف نیجریه گفت: «فکر می‌‌‌کنم این یک اتهام علیه سیاست خارجی ماست. ما قبلا در سیاست خارجی خود بسیار پان‌آفریقایی بودیم، این تغییر کرده است. یک چیز که بسیار واضح است این است که بیشتر بقیه آفریقا - به‌استثنای شاید نیجریه و کنیا - از غرب دور شده و به سمت شرق حرکت می‌کنند. ما در اردوگاه غرب می‌‌‌مانیم بدون اینکه به‌‌‌صراحت بگوییم، اما مهم‌تر از آن بدون اینکه سودی از حضور در اردوگاه غربی ببریم.» جینا تصریح کرد که گنجاندن اتیوپی-کشوری با یکی از سریع‌‌‌ترین اقتصادهای در حال رشد- که مقر اتحادیه آفریقا را نیز میزبانی می‌کند، «در این شرایط منطقی است.»
جینا گفت، مصر، عربستان و امارات شبیه هند و تا حدودی آفریقای جنوبی هستند، زیرا «اینها کشورهایی هستند که یک پایشان در بریکس و پای دیگرشان در غرب است.» اما عربستان‌سعودی، به‌‌‌ویژه، خود را به‌‌‌گونه‌‌‌ای «می‌‌‌نمایاند» که نشان می‌دهد فقط در اردوگاه آمریکا نیست. او گفت: «آنها اکنون گزینه‌‌‌های دیگری دارند و از این گزینه‌‌‌ها استفاده می‌کنند؛ مانند توافق با میانجی‌گری چین جهت احیای روابط با ایران.» با این‌‌‌حال، تحلیلگران درباره آنچه بریکسِ بزرگ‌‌‌شده به غرب می‌‌‌گوید و آنچه در مورد نظم جهانی فعلی می‌‌‌گوید، بلاتکلیف مانده‌‌‌اند.
برادلو می‌‌‌گوید: «این گروه اکنون سهم بیشتری از جمعیت و اقتصاد جهان را نمایندگی می‌کند. بااین‌‌‌حال، این تنها به این معنی است که این گروه به‌‌‌طور بالقوه صدای قدرتمندی برای اصلاح ترتیبات حاکمیت جهانی و بازیگر قدرتمندی در این ترتیبات است. اینکه آیا واقعا به چنین صدایی تبدیل می‌شود بستگی به این دارد که این گروه چگونه به دنبال اصلاح ترتیبات حکمرانی جهانی است و اینکه چگونه می‌‌‌تواند به‌‌‌طور موثرتر به منافع کل جنوب جهانی خدمت کند و اینکه آیا موثر است یا خیر.» نایدو خاطرنشان کرد: «داشتن ایران در بریکس پیام قدرتمندی به گروه ۷، شمال جهانی و واشنگتن می‌‌‌فرستد.»
او خاطرنشان کرد آفریقای‌جنوبی که روابط مهمی با ایالاتمتحده دارد، ممکن است مجبور شود با برخی شرایط مقابله و برخی از این تنش‌‌‌ها را هدایت کند. اما او همچنین متعجب بود که آیا کشور می‌‌‌تواند از این واقعیت که در بلوک بریکس است به نفع خود استفاده کند یا خیر. نایدو افزود: «بله، آنها قدرت اقتصادی لازم برای انجام آنچه را که می‌‌‌خواهند انجام دهند ندارند، اما آنها قدرت استراتژیک دارند که بگویند «من اکنون بریکس را پشت سر دارم، من دیواری از بریکس دارم.»
جینا گفت: «ما باید مراقب باشیم که اهمیت بیش از حد معمول به بریکس ندهیم... این گروه قطعا بریکس را به یک جبهه جنوب جهانی تبدیل نمی‌‌‌کند. این فقط یک باشگاه ۱۱نفره است.» بااین‌‌‌حال، وی افزود که تاکنون، بریکس تلاش نکرده است به‌‌‌عنوان یک مجمع سیاسی عمل کند، اما ممکن است این نگاه تغییر کند. او گفت: «برای غرب ترسناک‌‌‌تر از شش کشوری که انتخاب شدند این است که ۴۰ کشور برای پیوستن به بریکس ابراز علاقه کردند. بریکس درحال‌‌‌توسعه تدریجی است... پس در ۳۰سال آینده کجا می‌رود؟» وی افزود: «در حالی که هیاهوی دلار‌زدایی در افق نمایان نیست، واقعیت این است که ظرف چند سال، دو اقتصاد از سه اقتصاد بزرگ جهان می‌‌‌توانند بدون دلار آمریکا با یکدیگر در بلوک [بریکس] معامله کنند. این دلیلی برای نگرانی خواهد بود.»
