طراحی شاخص‌های جدید

حسن قالیباف اصل مدیرعامل شرکت بورس تهران عملکرد بازار سهام را می‌توان با پارامترهای گوناگونی مورد ارزیابی قرار داد. حجم و ارزش معاملات، نقدشوندگی، میزان سهام شناور آزاد، ارزش بازار و مواردی از این دست همگی بیانگر بخشی از عملکرد بازار سهام هستند. اما بی‌شک بازدهی مورد توجه‌ترین پارامتر ارزیابی عملکرد بورس است. برای بررسی بازدهی بازار سهام نیز شاخص‌ها به‌عنوان معیار اصلی مطرح شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. نیاز به ارزیابی بازدهی بخش‌های متفاوت بازار (مثلا بازار اصلی یا فرعی)، گروه‌های مختلف شرکت‌ها (صنایع مختلف، شرکت‌های بزرگ یا کوچک)، چگونگی ترکیب سبد سهام (کل سهام، شناور یا به‌طور مساوی) یا اصولا منابع مختلف بازدهی (قیمت، سود نقدی یا کل بازدهی) منجر به طراحی و محاسبه‌ شاخص‌های مختلفی شده است. استفاده از شاخص نیز خود به سنجش شرایط حاکم بر سهام شرکت‌های مورد بررسی (کارکرد نماگری) و در حالت پیشرفته‌تر استفاده به‌عنوان یک استراتژی سرمایه‌گذاری (کارکرد سرمایه‌گذاری) قابل تقسیم است. هرچند نماگری کارکرد سنتی شاخص به‌شمار می‌رود، اما کارکرد دوم یعنی استفاده از شاخص به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌‌گذاری به مرور زمان مورد توجه بیشتر سرمایه‌گذاران قرار گرفته و استفاده از صندوق‌های شاخصی به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری با استقبال جهانی مواجه شده است. از نظر وزن‌دهی نیز شاخص‌های ارزش وزنی متداول‌ترین شاخص‌های محاسبه شده در بورس‌های اوراق بهادار بوده‌اند. با گذشت زمان شاخص‌های تعدیل‌شده براساس سهام شناور آزاد از اقبال بیشتری برخوردار شده‌اند و امروزه اکثر شاخص‌های معتبر به این شیوه محاسبه می‌شوند. شاخص‌های هم‌وزن عمر کمتری نسبت به شاخص‌های ارزش وزنی دارند اما به‌دلیل سهولت استفاده از آنها به‌عنوان ابزاری برای سرمایه‌گذاری از اقبال مناسبی برخوردار بوده‌اند. در شاخص‌های هم‌وزن ارزش ریالی تک تک شرکت‌های مشمول شاخص در ابتدای محاسبه‌ شاخص برابر در نظر گرفته می‌شود. با انجام معاملات سهام شرکت‌ها و افزایش و کاهش قیمت آنها این برابری از میان خواهد رفت. به این ترتیب به‌طور معمول این شاخص‌ها در دوره‌های زمانی مشخصی که معمولا

سه ماهه است، مورد بازنگری قرار می‌گیرند. شاخص‌های هم‌وزن به‌ویژه برای بورس‌هایی همچون بورس تهران که با تفاوت بسیار ارزش شرکت‌ها روبه‌رو هستند، ارزش نماگری بالایی دارند. با توجه به این‌که وزن تمامی شرکت‌ها در این شاخص برابر در نظر گرفته می‌شود، عملکرد عمده‌ بازار توسط این شاخص به‌گونه‌ دقیق‌تری نشان داده می‌شود. به بیان دیگر در شاخص‌های ارزش وزنی گرایش شاخص به سمت شرکت‌های بزرگ‌تر است و این امکان وجود دارد که نوسان شاخص تحت تاثیر تعداد اندکی از شرکت‌ها قرار گیرد اما در شاخص‌های هم‌وزن تاثیر تمامی شرکت‌ها در شاخص برابر است. این برابری به تدریج از بین می‌رود و در دوره‌های بازنگری مجددا اصلاح می‌شود. شاخص دیگری که توسط برخی از بورس‌ها محاسبه و منتشر می‌شود، شاخص سود نقدی است. شاخص سود نقدی میزان بازدهی سرمایه‌گذاران از محل دریافت سود نقدی دریافتی از شرکت‌ها را نشان می‌دهد. شاخص قیمت و شاخص بازده کل نیز که هر یک بازدهی ناشی از تغییرات قیمت و بازدهی کل ناشی از تغییرات قیمت و دریافت سود نقدی را به تصویر می‌کشند از جمله شاخص‌های رایج در بورس‌های دنیا هستند. بورس تهران از گذشته شاخص‌های قیمت، بازدهی کل و سود نقدی را برای کل بازار، صنایع و شرکت‌های منتخب محاسبه و منتشر کرده‌است. این شاخص‌ها عموما به‌صورت ارزش‌وزنی محاسبه می‌شدند و پس از چندی شاخص‌های سهام شناور آزاد نیز به جمع شاخص‌های بورس تهران پیوستند. به دلیل تغییر نرم‌افزار معاملاتی و محدودیت‌های نرم‌افزار جدید، بورس تهران وادار به توقف محاسبات شاخص‌های قیمتی شد و هم‌اینک تمامی شاخص‌های بورس تهران را شاخص‌های بازدهی کل تشکیل می‌دهند. با راه‌اندازی نرم‌افزار جدید محاسبه‌ شاخص که توسط شرکت مدیریت فناوری اطلاعات انجام گرفته است امکان بهره‌مندی بورس تهران از شاخص‌های جدید فراهم آمده است. به این ترتیب بورس تهران از اوایل شهریور پیشنهاد محاسبه و انتشار شاخص‌های جدید و محاسبه مجدد شاخص قیمت و همچنین شاخص‌های سودنقدی را به کمیته شاخص ارائه داده است.

از جمله شاخص‌های جدید می‌توان به شاخص‌های هم‌وزن اشاره کرد. در محاسبه شاخص‌های هم‌وزن در زمان شروع و نیز در دوره‌های بازنگری ارزش سهام مشمول شاخص، برابر در نظر گرفته می‌شوند. محاسبه‌ شاخص هم‌وزن به دلیل عدم تقارن ارزش شرکت‌ها در بورس تهران به ارزیابی عملکرد این بازار کمک خواهد کرد. عدم تقارن یادشده موجب گرایش شاخص‌های ارزش‌وزنی به سمت شرکت‌های بزرگ می‌شود. در شاخص‌های هم‌وزن این مسأله مرتفع شده و تمام شرکت‌ها در ابتدای دوره‌های بازبینی از ارزش یکسانی برخوردار هستند. شاخص‌های هم‌وزن افزون بر این به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری نیز از ویژگی‌های خاص خود بهره‌مند هستند و با توجه به وزن برابر شرکت‌ها، گزینه راحت‌تری برای صندوق‌های شاخصی هستند. به این ترتیب بورس تهران در کنار شاخص قیمت به دنبال انتشار شاخص‌های هم‌وزن نیز هست و در صورت تایید شورای عالی بورس اقدام به محاسبه و انتشار این شاخص نیز خواهد کرد.