غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی *

بهای نفت خام در بازارهای جهانی طی هفته گذشته (۲۸ ژوئن الی ۲ ژوئیه ۲۰۱۰) از یک روند کاهشی برخوردار بود. در پی ادامه نگرانی‌ها از وضعیت اقتصادی، افزایش ریسک در بازار سرمایه، کاهش ناگهانی شاخص اعتماد مصرف کنندگان آمریکایی و تاثیر آن بر سطح تقاضای سوخت در فصل تابستان، کاهش ۱۲۵ هزار موردی... آمار اشتغال آمریکا در ماه ژوئن ۲۰۱۰، کاهش نرخ سفارش کارخانه‌ها و افزایش نگرانی‌ها از ادامه بازسازی اقتصادی، سرعت کند رشد تولیدات صنعتی آمریکا و کاهش ۲/۵۶ درصدی آن در ماه ژوئن، بروز مجدد تردیدهایی درباره رشد اقتصادی چین، رشد بسیار کند تولیدات صنعتی چین در ماه ژوئن، ادامه بحران بدهی در اروپا، کاهش ارزش سهام در بازارهای جهانی و همچنین کمرنگ شدن خطر بروز توفان موسمی آلکس در خلیج مکزیک، قیمت نفت خام WTI در بازار بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول) از حدود ۲۵/۷۸ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۸ ژوئن ۲۰۱۰ تا کمتر از ۱۴/۷۲ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲ ژوئیه کاهش یافت، البته کاهش ارزش دلار در مقابل یورو، روند کاهشی ناشی از انتشار این اخبار منفی را تا حدودی تعدیل نمود. طی هفته گذشته، کاهش سطح ذخیره سازی‌های نفت خام آمریکا معادل ۲ میلیون بشکه در هفته منتهی به ۲۵ ژوئن ۲۰۱۰، از عوامل تقویت کننده قیمت‌های نفت خام به شمار می‌رود؛ اگرچه هنوز هم به میزان ۹/۱۲ میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ بیشتر است.

با توجه به نگرانی مردم آمریکا از بیکاری و کند بودن روند بازسازی اقتصادی، شاخص اعتماد مصرف کنندگان در این کشور با شدیدترین کاهش از ماه فوریه ۲۰۱۰ مواجه بوده و به رقم ۹/۵۲ رسیده است. رقم ۹۰ در این شاخص، نشان‌دهنده رشد پایدار و رقم ۱۰۰، نشانه رشد سریع اقتصادی است. گزارش وزارت کار آمریکا مبنی بر کاهش ۱۲۵ هزار موردی آمار اشتغال در ماه ژوئن فراتر از پیش‌بینی‌ها بوده و نخستین کاهش آمار اشتغال در سال ۲۰۱۰ به شمار می‌رود. علاوه بر این، انتشار گزارش کاهش نرخ سفارش کارخانه‌ها برای اولین بار طی ۹ ماه گذشته نیز به نگرانی‌ها از ادامه بازسازی اقتصادی افزوده است. تجدید نظر در شاخص‌های مهم اقتصادی چین نیز موجب کاهش اطمینان در توانایی این کشور برای نیل به رشد بالا و پایدار شده که متعاقبا نگرانی‌هایی را درباره تقاضای نفت خام به همراه داشته است. به دنبال تلاش‌های دولت چین برای برقراری ثبات و آرامش در بازارهای املاک و مستغلات و همچنین جلوگیری از وام‌دهی بانک‌ها، رشد تولیدات صنعتی چین در ماه ژوئن بسیار کند بود. از سوی دیگر، پیش‌بینی می‌شود مسیر حرکت توفان آلکس که با سرعت ۷۰ مایل در ساعت در حال حرکت به سمت خلیج مکزیک است، به گونه ای باشد که به تاسیسات تولید نفت آسیبی وارد نکند. با این حال، به منظور حفظ ایمنی، تولید روزانه بیش از ۴۰۰ هزار بشکه نفت و ۹۱۹ میلیون فوت مکعب گاز طبیعی در خلیج مکزیک متوقف شده است. خلیج مکزیک بخش اعظم نفت مورد نیاز آمریکا را که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت جهان است، تامین می‌کند.

نفت خام به صورت تنگاتنگ با اقتصاد جهانی در ارتباط است؛ زیرا سوخت غالب در بخش حمل‌ونقل بوده و به این ترتیب یکی از عوامل مهم فعالیت اقتصادی به شمار می‌رود، هر چند که شدت استفاده از نفت به طور کلی در حال کاهش می‌باشد. آژانس بین‌المللی انرژی در جدیدترین گزارش ماهانه انرژی خود از خطر بازگشت بی‌ثباتی شدید به بازار نفت، خصوصا با توجه به روند رو به رشد تقاضا در کشورهای در حال توسعه، اظهار نگرانی کرده است. بر این اساس، در کوتاه‌مدت و بلندمدت، مسائل اقتصاد جهانی، به ویژه مشکلات مالی اتحادیه اروپا و فعالیت‌های بازارهای مالی، بیشترین تاثیر را در بی‌ثباتی بازار نفت خواهند داشت. در این راستا، بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، از جمله یونان و اسپانیا در تلاش هستند تا کسری بودجه شدید خود را تعدیل نمایند. همچنین نمایندگان اوپک و اتحادیه اروپا در پایان هفتمین نشست مشترک خود اعلام کرده‌اند که افزایش شفافیت در بازارهای مالی جهان لازمه کاهش بی‌ثباتی در بازارهای جهانی نفت می‌باشد.

تحلیل‌گران معتقدند با کاهش ظرفیت مازاد تولید نفت در جهان و نگرانی معامله گران درباره کاهش عرضه، ممکن است نوسان قیمت‌های نفت در ۵ ساله آینده تشدید شود. در حال حاضر، نگرانی‌هایی درباره بی‌ثباتی در بازار نفت وجود دارد و کاهش ظرفیت مازاد تولید نفت به کمتر از ۵ درصد تقاضای جهانی، چشم‌انداز پرتنشی از بازار آینده نفت را ارائه می‌نماید. طبق برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی، ظرفیت مازاد تولید اوپک ممکن است از رقم ۸/۶ درصدی کنونی به رقم ۹/۳ درصد در سال ۲۰۱۵ برسد. این کاهش نسبتا قابل توجهی در ظرفیت مازاد تولید است و این مساله علاوه بر افزایش بی‌ثباتی، به افزایش قیمت‌ها نیز منجر خواهد شد. در شرایط کنونی ظرفیت مازاد تولید اوپک مناسب است، اما در چند سال آینده با توجه به افزایش تقاضا، این ظرفیت مازاد کاهش خواهد یافت. بر اساس پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۱۵ با ۴/۶ درصد افزایش، به ۹۳/۹۱ میلیون بشکه در روز خواهد رسید و این در حالی است که بدون در نظر گرفتن تولید اوپک، عرضه نفت تنها ۷/۳ درصد افزایش خواهد یافت (این برآوردها بر اساس پیش‌بینی رشد سالانه ۶/۳ درصدی اقتصاد جهانی محاسبه شده است). در نتیجه میزان وابستگی به تولید نفت خام اوپک افزایش یافته و ظرفیت مازاد تولید نفت اوپک روند کاهشی در پیش خواهد گرفت. طبق برآوردهای بلومبرگ، ظرفیت مازاد تولید نفت اوپک در ماه مه ۲۰۱۰، در حدود ۵/۵ میلیون بشکه در روز بوده است. در ماه ژوئیه ۲۰۰۸ که نوسان قیمت‌ها به اوج خود رسیده بود، این ظرفیت مازاد تنها حدود ۲ میلیون بشکه در روز بود. لذا با توجه به نگرانی‌های موجود در مورد کاهش ظرفیت مازد تولید نفت، بر اساس اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، احتمالا میانگین قیمت واردات نفت خام از حدود ۷۷ دلار در هر بشکه در سال ۲۰۱۰، با ۱۰ دلار افزایش (معادل ۱۳ درصد)، به بیش از ۸۶ دلار در هر بشکه در سال ۲۰۱۵ خواهد رسید. از آغاز سال ۲۰۱۰ تاکنون، قیمت نفت خام در محدوده ۶۴ تا ۸۸ دلار در هر بشکه در نوسان بوده است.

طی هفته گذشته، به دنبال ادامه نگرانی‌ها از وضعیت اقتصادی، افزایش ریسک در بازار سرمایه، کاهش ناگهانی شاخص اعتماد مصرف کنندگان آمریکایی و نیز بروز مجدد تردیدهایی درباره رشد اقتصادی چین، ارزش سهام در بازارهای جهانی با کاهش روبه‌رو بود.

بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، قیمت سبد نفتی اوپک طی دوره ۲۸ ژوئن الی ۱ ژوئیه ۲۰۱۰، از حدود ۸/۷۴ دلار در هر بشکه به کمتر از ۴۸/۷۰ دلار در هر بشکه کاهش یافته است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۱ ژوئیه ۲۰۱۰ با ۱ دلار و ۷۶ سنت کاهش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۷۲ دلار و ۶۲ سنت رسیده است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۲۵ ژوئن ۲۰۱۰ معادل ۷۴ دلار و ۳۸ سنت بود، همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه ژوئن، با ۱ دلار و ۵۱ سنت کاهش نسبت به میانگین ماه مه ۲۰۱۰ به هر بشکه ۷۲ دلار و ۹۷ سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه مه ۲۰۱۰ معادل ۷۴ دلار و ۴۸ سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک در بردارنده ۱۲ نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.

میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی ایران با ۲ دلار و ۸ سنت کاهش نسبت به هفته قبل (۲۳ ژوئن۲۰۱۰)، در روز ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰ به بشکه‌ای ۷۱ دلار و ۳۹ سنت رسیده است. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف در روز چهارشنبه (۳۰ ژوئن ۲۰۱۰) ۷۲ دلار و ۷ سنت بود و همین رقم برای نفت خام سنگین در سطح ۷۰ دلار و ۸۷ سنت قرار داشت. همچنین قیمت هر بشکه نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی ۷۱ دلار و ۵ سنت و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار ۷۰ دلار گزارش شده است. هر بشکه نفت خام سبک ایران در بازار آسیا ۷۳ دلار و ۶۱ سنت، شمال غربی اروپا ۷۰ دلار و ۳۷ سنت و در بازار مدیترانه ۶۹ دلار و ۴۵ سنت معامله شده است. هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز در بازار آسیا ۷۱ دلار و ۷۱ سنت، شمال غربی اروپا ۶۹ دلار و ۳۱ سنت و در بازار مدیترانه ۶۷ دلار و ۸۰ سنت به فروش رسیده است. طی دوره ۲۳ ژوئن الی ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰، بیشترین کاهش در قیمت نفت خام سبک و سنگین ایران در بازار آسیا با ۲ دلار و ۵۳ سنت کاهش در هر بشکه به‌وقوع پیوسته است. بر این اساس، میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک و سنگین ایران به مقصدهای مختلف، به ترتیب به میزان ۹۷/۱ و ۱۷/۲ دلار در هر بشکه طی دوره مذکور کاهش یافته است.

قیمت نفت خام برنت دریای شمال نیز در بورس لندن(ICE) برای تحویل در ماه اوت ۲۰۱۰، به میزان ۵ دلار و ۹۴ سنت کاهش یافته و از حدود ۵۹/۷۷ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۸ ژوئن ۲۰۱۰ به کمتر از ۶۵/۷۱ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲ ژوئیه رسیده است.

میزان تولید نفت خام آمریکا طی دوره ۱۸ ژوئن۲۰۱۰ الی ۲۵ ژوئن۲۰۱۰ به میزان ۲۴۴ هزار بشکه در روز کاهش یافته و در سطح ۲۵۷/۵ میلیون بشکه در روز قرار گرفته است و معادل ۹۴ هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ می‌باشد.

پیش‌بینی قیمت:

در هفته گذشته، ماه ژوئن به پایان رسید و قیمت نفت WTI در سطح ۷۵ دلار بسته شد و هنوز بالاتر از میانگین متحرک ۲۰ ماهه در حدود ۶۸ دلار قرار دارد. با شروع ماه جدید قیمت به سرعت حمایت ۷۵ دلار را شکست و به سطح حمایت ۹/۷۱ دلار تنزل یافت و متوقف شد. کلیه اندیکاتورهای روزانه روند کاهشی را نشان می‌دهند و سطوح حمایتی در ۹/۷۱ و سپس ۸/۶۸ دلار قرار گرفته است. آمار ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا بعد از سه هفته افزایش، در هفته گذشته کاهش نشان دادند؛ ولی قابل ذکر است که نسبت به سال گذشته بالاتر است که کاهش مذکور را تحت شعاع قرار داد و قیمت نسبت به آن واکنش نشان نداد. البته آمار موسسه API برخلاف گزارش دفتر اطلاعات انرژی آمریکا دلالت بر افزایش ۴/۳ میلیون بشکه افزایش در ذخیره‌سازی‌ها داشت. ذخیره‌سازی‌های بنزین افزایش داشت و در مجموع در سطح مطلوبی نسبت به سال‌های گذشته قرار دارد. در مجموع آمار ذخیره‌سازی‌ها مسیر خاصی را برای قیمت نفت تعیین نکرد و قیمت بیشتر تحت اثر عوامل اقتصادی قرار گرفت. از عوامل مهمی که باعث کاهش قیمت شد، آماری بود که شرایط نااطمینانی در آمریکا را تقویت کرد. کاهش شاخص اعتماد مصرف‌کننده و افزایش تازه بیکاران از مهم‌ترین نشانه‌های وضعیت نامناسب اقتصادی بود که موجب شکسته شدن حمایت ۷۵ دلار گردید. در هفته جاری همچنان فشار کاهشی بر قیمت نفت خام مشاهده می‌شود. اولین سطح حمایتی در ۹/۷۱ دلار قرار دارد که اکنون قیمت اندکی بالاتر از آن قرار داد، عبور از این سطح؛ یعنی بسته شدن قیمت در پایان روز در سطحی پایین‌تر؛ به معنی کاهش تا سطح ۸/۶۸ دلار است. در مسیر افزایشی اولین سطح مقاومتی برابر با ۷۵ دلار است.

منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org)

*کارشناسان ارشد اقتصاد انرژی