محسن ایلچی

بخش اول گزارش سفر و بازدید از بورس یونان به نمای کلی از روابط اقتصادی ایران و یونان اختصاص دارد، اگرچه میان دو کشور باستانی ایران و یونان در سال‌های قبل از میلاد مسیح جنگ‌هایی رخ داد،‌ اما امروز کاردار ایران در سفارت جمهوری اسلامی که در یکی از بهترین محله‌های شهر آتن قرار دارد، از سطح روابط اقتصادی-سیاسی دو کشور ابراز خشنودی می‌کند. هم‌اکنون ایران مدتی است که در یونان سفیر ندارد و شاید در آینده نه چندان دور، سفیر استوارنامه خود را تقدیم مقامات ارشد آتن کند. اکنون محمود فاضلی به عنوان کاردار سفارت ایران، مسوولیت تنظیم مناسبات دیپلماتیک «تهران-آتن» و امور کنسولی بیش از سه‌هزار ایرانی را که در یونان بسر می‌برند، بر عهده دارد.

وی سال‌ها پیش مدرک کارشناسی خود را در رشته علوم سیاسی از دانشگاه آتن دریافت کرد و قریب به ۱۶سال است که با امور دیپلماسی یونان و ایران روز و شب زندگی می‌کند. «فاضلی» به محض آگاهی از ورود هیات اقتصادی- کارشناسی بورس تهران به آتن، از آنها دعوت می‌کند.

وی در جمع هیات ایرانی توضیح می‌دهد که ایران با آتن روابط اقتصادی خوبی دارد و ارزش صادرات ایران به یونان حدود ۸/۱میلیارد یورو در سال گذشته میلادی اعلام شده است. مهم‌ترین کالای صادراتی ایران به این کشور نفت‌خام است.

ظاهرا ایران با صدور ۱۲۰هزار بشکه در روز، بعد از روسیه و عربستان، سومین صادر کننده نفت خام به یونان است و ۲۸درصد از نفت مورد نیاز این کشور را تامین می‌کند.

فاضلی می‌گوید که با توجه به توسعه فعالیت دریایی و کشتیرانی، ایران برای حمل نفت خود به مقصد بازارهای مصرف، از نفتکش‌های یونانی استفاده می‌کند.

وی با توصیف همکاری‌های فرهنگی دوجانبه و استقبال یونانی‌ها از مناسبت‌های فرهنگی و جشنواره‌ها، فستیوال‌ها، کنسرت‌ها و ... ایران ادامه می‌دهد:‌ یونان همواره از کشورهای دوست ایران در اتحادیه اروپا بوده است و به نسبت وزن و جایگاه خود همیشه مواضع و اقدامات مثبتی در قبال ایران اتخاذ کرده است.

فاضلی این‌گونه نظر خود را تکمیل می‌کند که در زمان ریاست یونان بر اتحادیه اروپا، این اتحادیه از ارائه قطعنامه حقوق بشر علیه ایران در کمیسیون حقوق بشر خودداری کرد.

وی در ادامه به برخی از موافقت‌نامه‌هایی که هنوز اجرایی نشده است، اشاره می‌کند و می‌گوید:‌ موافقتنامه‌ جامع همکاری، یادداشت تفاهم همکاری‌های مشترک بین وزارت خارجه‌های دو کشور، موافقتنامه امنیتی- انتظامی هنوز اجرایی نشده است، موافقتنامه‌های معاضدت قضایی هنوز نهایی نشده است، پیش‌نویس موافقتنامه همکاری‌های کشتیرانی (موافقتنامه مذکور از سوی طرف یونانی در حال بررسی است و هنوز پاسخی به آن داده نشده است.)، موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف (نهایی نشده است)، موافقتنامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه‌گذاری (این موافقتنامه از سوی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و برای اجرا از سوی رییس‌جمهوری محترم به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شده است؛ ولی هنوز به تصویب پارلمان یونان نرسیده است.)، پیش‌نویس یادداشت تفاهم گواهینامه‌های دریانوردان بین دو کشور مبادله شده که سفارت با ارسال یادداشتی به وزارت خارجه محل، خواستار اخذ نظر طرف یونانی شده است.

وی همچنین می‌افزاید: موافقتنامه‌های گمرکی، ورزشی و پیش‌نویس موافقتنامه زیست‌محیطی از مهم‌ترین موافقتنامه‌ها میان دو کشور بوده است.

اگرچه تراز بازرگانی دو کشور باستانی، به واسطه نفت خدادادی به سود ایران است؛ اما فراتر از توافق‌های رسمی میان دو کشور، ظاهرا ایران در زمینه صادرات غیرنفتی توفیق چندانی نداشته است و از نماد اقتصاد امروز ایران، فقط صادرات و فروش فرش و خدمات جهانگردی جلوه‌گری می‌کند.

فرش ایران در یونان خریدار دارد و از میان سه‌هزار ایرانی مقیم یونان، موفق‌ترین آنها، فروشندگان فرش هستند که در بهترین نقاط شهر آتن صاحب گالری و نمایشگاه فروش فرش هستند. تا چندی دیگر یعنی در آستانه کریسمس، بازار فرش ایران رونق می‌گیرد.

البته در یونان هم رقبای هندی و پاکستانی دست از فروش فرش آسیایی با نام ایران بر نمی‌دارند و بازار فرش ایران را تهدید کرده‌اند.

اما از وضعیت ایرانیان موفق که بگذریم، شماری از مهاجران ایرانی را که اغلب به علل مختلف به طور غیرقانونی وارد یونان می‌شوند و برای امرارمعاش دست به فروش موادمخدر می‌زنند نیز نباید از نظر دور داشت. «مجید»، کشتی‌گیر خوش‌اندام ایرانی که از دو سال قبل وارد این کشور شد و اکنون معتاد است، در حاشیه میدان «آمونیا» یکی از میدان‌های اصلی آتن در خانه‌ای محقر و مخروبه زندگی می‌کند.

وی می‌گوید: «نه راه پس دارم، نه راه پیش. سال قبل پسرخاله‌ام که او هم به‌طور غیر قانونی وارد یونان شده بود با یک پناهنده دعوا کرد و با چاقو کشته شد و...» خیلی از سه هزار ایرانی مقیم آتن، وضعیتی مشابه «مجید» دارند و... .

«محمدحسین هاشمی‌فرد»، که کارشناس امور اقتصادی سفارت ایران است، می‌گوید: «سفارت ایران در آتن بودجه‌ای برای بازگرداندن این‌گونه ایرانی‌ها به کشور ندارد و اگر گاهی اقدامی صورت می‌گیرد با کمک جمعی ایرانیان مقیم آتن است.»

از هاشمی‌فرد می‌پرسم که در مجموع منافع ایران در این بخش از قاره اروپا، چگونه تهدید یا تامین می‌شود؟

وی می‌گوید: مساله ما در یونان فقط محصور به معتادان یا کمبود صادرات غیرنفتی نیست.

وی سپس مکثی می‌کند و ادامه می‌دهد که واقعیت این است که در این بخش از اروپا نقشه انرژی منطقه و نقش بازیگران نفتی در حال تغییر است و در میان مدت منافع ایران از محل صدور نفت تهدید می‌شود.

وی در پاسخ به سوال کوتاه «چرا؟» می‌گوید: هم اکنون چند خط لوله نفت از آسیای مرکزی به سمت جنوب شرقی اروپا در حال احداث است.

یک خط لوله نفت از روسیه کشیده شده و تا الکساندرو ادامه یافته است و به شبه جزیره بالکان می‌رسد و خط لوله گاز از منطقه شاه‌ دنیز آذربایجان به ترکیه و از ترکیه به یونان و ایتالیا می‌رود.

فاز اول آن که از آذربایجان به ترکیه است، ماه آینده افتتاح می‌شود و فاز دوم آن به طول ۲۵۰کیلومتر که از یونان به ایتالیا می‌رود، تا سال ۲۰۱۲ به بهره‌برداری خواهد رسید.

از وی می‌پرسم: ایران برای افزایش نقش خود در معادلات سیاسی منطقه و دیپلماسی نفتی، باید چه تدابیری را به کار گیرد؟ هاشمی‌فرد پاسخ می‌دهد «باید به آنها بقبولانیم که دومین تولیدکننده نفت در اوپک و دومین دارنده ذخایر گازی جهان بوده و نقش پراهمیتی در تنوع، امنیت عرضه و جلوگیری از انحصار در قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی دارد و از سویی صادرات گاز به اروپا، به ویژه از طریق معابر دیگر غیر از ترکیه را جدی بگیریم.» وی پیش‌بینی می‌کند که بعد از راه‌اندازی خط لوله شاه دنیز به ترکیه، رفتار ترک‌ها در خرید گاز از ایران، جلوه‌های دیگری هم پیدا خواهد کرد.

هاشمی‌فرد همچنین اضافه می‌کند: «ایران باید صدور محصولات پتروشیمی به ویژه اوره و آمونیاک را به یونان دنبال کند و یونان بازار مصرف خوبی برای این گونه محصولات پایین‌دستی مختلف نفت است.»

البته افزون بر تنظیم مناسبات اقتصادی، تهران تلاش‌های زیادی برای گسترش روابط فرهنگی کرده است. یکی از تلاش‌هایی که تاکنون از سوی دول کشورهای مسلمان به نتیجه نرسیده، فعالیت‌ مساجد در آتن است.

با وجود اینکه ۱۳۰هزار نفر از جمعیت یونان را مسلمانان تشکیل می‌دهند، اما اکنون حتی یک مسجد نیز در آتن احداث نشده است. این در حالی است که کلیسا و دولت وعده‌هایی را برای تحقق این آرزو به مسلمانان داده‌اند؛ اما تاکنون زیر بار آن نرفته‌اند. در آتن که قدم می‌زدیم، حتی بنای مسجد کوچکی را در سال‌های دور در نزدیکی بازار سنتی، نزدیک به آکرو پولیس فعالیت می‌کرد، مشاهده کردیم؛ اما درهای آن بسته بود. گویا مدت‌ها کسی به آنجا سرنزده است.

این موضوع گاه برای ۱۷میلیون جهانگردی (به ویژه مسلمانان) که از یونان بازدید می‌کنند، شگفت‌انگیز است. جالب این که یونانی‌ها بر اساس تاریخ باستان‌شان عقیده دارند، دموکراسی در آکرو پولیس متولد شده است.