حمزه بهادیوند چگینی: بررسی بازار قیر کشور از سال‌های ۸۷ تاکنون نشان می‌دهد تقریبا میزان تقاضا در این بازار در تمام این سال‌ها برابر بوده و تفاوت در این بازار در میزان عرضه‌ها بوده و هست. این در حالی است که با توجه به رکودی که در سال‌های اخیر در بخش مسکن و طرح‌های عمرانی شاهد آن هستیم باید طبعا میزان تقاضا در این بازار کاهش می‌یافت.

با این حال با آغاز دوره رکود میزان عرضه‌ها در بورس کالا افزایش می‌یابد. کارشناسان معتقدند کاهش شدید تقاضا در بازارهای غیررسمی قیر باعث شده این محصول به بورس کالا سرازیر شود درحالی‌که در گذشته بخش زیادی از قیر مورد نیاز از کانال همین بازارهای غیررسمی تامین می‌شد و بورس کالا شاهد عرضه‌های پایینی بود.

این موضوع البته هشدار دیگری را نیز با خود به همراه دارد و آن کاهش میزان صادرات این محصول به بازارهای جهانی است. این موضوع طبق گزارش‌های رسیده تایید می‌شود به‌طوری‌که طبق اخبار بازارهای چین، گرجستان، ویتنام و... به تدریج در حال عقب‌نشینی از خرید محصول قیر ایرانی هستند و کشورهای دیگر جایگزین آنها می‌شوند. این در شرایطی است که به گفته کارشناسان کشور ما به دلیل دسترسی به منابع نفتی مناسب می‌تواند بازارهای متنوعی را برای محصول قیر خود دست و پا کرده و با توجه به مزیت‌های رقابتی که در مقایسه با سایر کشورها دارد بتواند محصول باکیفیتی را به بازارهای جهانی عرضه کند. در این بین حسن خسروجردی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی کمبود تقاضا و هماهنگ و همگون نبودن قیمت قیر صادراتی با قیمت‌های جهانی را عامل تنزل جایگاه ایران در بازارهای جهانی و همچنین عمده چالش‌های صادرات این صنعت عنوان می‌کند.

وی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: یکی از مشکلات صادرات قیر کمبود تقاضا است؛ چراکه از یکسو اوضاع اقتصادی بسیاری از کشورهای دنیا ناگوار شده که بخشی از این کمبود تقاضا به رکود فعلی کشورهای جهان مربوط می‌شود و از سوی دیگر کاهش ساخت‌و‌ساز و پروژه‌های عمرانی در داخل کشور موجب شده تا با کمبود تقاضای داخلی نیز در این صنعت مواجه باشیم. خسروجردی در عین حال به هماهنگ و همگون نبودن قیمت قیر صادراتی با قیمت‌های جهانی به‌عنوان دیگر مشکل صادرات این صنعت اشاره کرد و افزود: در حال حاضر قیمت‌گذاری نسنجیده صادرکنندگان ایرانی به یک چالش جدی تبدیل شده است. به بیان دیگر کاهش تقاضا موجب شده تا رقبا محصولات خود را با قیمت پایین تری عرضه کنند در صورتی که قیمت محصولات ایرانی بالا است که آن هم به دلیل هزینه‌های بالای تولید است با این حال در بازارهای جهانی قیمتی که برای قیر ایرانی تعیین می‌شود بسیار پایین‌تر بوده و این موضوعات تناقض‌هایی را در مسیر قیمت‌گذاری قیر ایجاد کرده است.

این در شرایطی است که به خصوص در سال‌های اخیر و با توجه به افت کیفیت این محصول از سوی برخی صادرکنندگان ایرانی در حال حاضر قیمت‌های جهانی نیز بر مبنای قیمت‌های ایران تعیین نمی‌شوند و مشتریان اروپایی نیز به‌طور کامل از خرید محصول قیر ایرانی استنکاف می‌کنند. فعالان این صنعت می‌گویند اشکال کار در تولیدکنندگان بزرگ و نامدار این صنعت نیست و باید اشکال را در مجوزهایی دید که در سال‌های گذشته به برخی متقاضیان و بدون توجه به فاکتورهای کیفی یا دسترسی به مواد اولیه مناسب برای تولید قیر ارائه شده است.

آن‌طور که کارشناسان می‌گویند این تولیدکنندگان با استفاده از مواد اولیه نامرغوب و بعضا از روش‌های نادرست و استفاده از مواد پلاستیکی اقدام به تولید می‌کنند و این مساله قیر ایرانی را در بازارهای جهانی بدنام می‌کند. این در حالی است که تولیدکنندگان واقعی قیر با استفاده از مواد اولیه مناسب از پالایشگاه‌ها و تحمل هزینه‌های متعدد به آتش این گروه می‌سوزند، به‌طوری‌که اکنون قیر ایرانی باید در بازارهای دیگر کشورهای منطقه تعیین قیمت شود که این مسأله به دلیل اختلاف بالای قیمتی به زیان تولیدکنندگان واقعی ایرانی است.

مسأله زمانی بغرنج تر شد که حجم بالای تقاضای وکیوم باتوم از سوی تولیدکنندگان بعضا غیراستاندارد باعث فشار هزینه‌ای به تولیدکنندگان واقعی و کمبود این محصول شد که همگی این موارد از عواقب مجوزهای بی دلیلی است که در گذشته صادر شده و در دولت یازدهم متوقف شد. متاسفانه کار به همین جا ختم نمی‌شود و بالا بودن قیمت در کنار پایین بودن کیفیت با عامل دیگری که بهای نفت در بازارهای جهانی است گره خورده و شرایط را برای تولیدکنندگان ایرانی سخت تر می‌کند.

در فاصله سال‌های اخیر بهای نفت از دامنه ۱۲۰ دلار در هر بشکه تا ۲۷ دلار در هر بشکه افت کرده و بار دیگر به مرز ۵۰ دلاری برگشته است. بهای نفت تعیین‌کننده قیمت وکیوم باتوم برای تولیدکنندگان داخلی و اثرگذار بر هزینه‌های بخش تولید است. متاسفانه در شرایطی که قیمت نفت و بالطبع وکیوم باتوم در بازار داخلی کاهش یافت، بازارهای جهانی و داخلی به دلیل شرایط رکودی اقبالی به قیر ایرانی از خود نشان ندادند و در نتیجه منافع چندانی عاید تولیدکنندگان نشده است. در این بین یکی از چالش‌هایی که تولیدکنندگان بخش خصوصی از آن گلایه دارند رقابت شرکت‌های بزرگ و شبه دولتی است که معتقدند حجم عرضه‌ها و قیمت‌های تعادلی در این گروه به شدت بر توانایی این شرکت‌ها اثرات منفی گذاشته است. به این موارد باید چالش‌های تحریم در خلال سال‌های گذشته را نیز اضافه کرد. صادرکنندگان معتقدند با توجه به قیمت بالا و کیفیت پایین در بحث صادرات قیر ایرانی دولت باید زمینه‌های لازم برای کاهش قیمت و شناسایی و خروج تولیدکنندگان بی کیفیت از گردونه تولید یا اصلاح کیفی در این گروه را فراهم آورد و در عین حال مجوزهای جدید نیز برای این فعالیت‌ها صادر نشود.

در این میان بورس کالا وظایف مهم و موثری بر عهده دارد و می‌تواند در ایجاد شفافیت قیمتی و استانداردهای لازم معاملاتی کمک‌های شایانی بکند. به عقیده کارشناسان عرضه خارج از بورس کالا نقش مهمی در نابسامانی بازار مذکور در سال‌های اخیر داشته است. البته در این مسیر قیمت‌گذاری مناسب و به دور از رانت‌های قیمتی یا تخفیف‌های مضر باید در دستور کار بورس کالا و سازمان‌های ذی‌ربط باشد تا شرایط را برای رونق معاملات بدون حاشیه زیان فراهم سازد.

بررسی ۸ سال اخیر نیز نشان می‌دهد روند قیمت این محصول در سال‌های قبل یعنی سال‌های ۸۷ تا ۹۰ در محدوده ۳۵۰ تا ۷۰۰ تومان بود اما این محصول به تدریج با افزایش قیمت روبه‌رو‌ شد به‌طوری‌که در سال‌های ۹۲ و ۹۳ قیمت به بالای هزار و ۲۰۰ تومان رسید و این در شرایطی است که تقاضا در این دوره چندان بالا نبود. با این حال به تدریج و با عرضه‌های بیشتر این محصول در بورس کالا قیمت در سال‌های گذشته و امسال شکست و باز به زیر هزار تومان تنزل یافت.

تیره‌بختی قیر در بازارهای جهانی