گروه بورس - بهزاد بهمن‌نژاد: سرانجام روز گذشته، پرونده بورس تهران در سال ۹۳ با ثبت زیان ۹/۲۰ درصدی بسته شد و بدترین عملکرد بازار سهام از سال ۸۷ رقم خورد. گرچه دلیل واحدی برای توجیه ریزش بازار سهام در این مدت وجود نداشت، اما مجموعه‌ای از عوامل، نظیر فروکش هیجانات مربوط به خوش‌بینی به مذاکرات هسته‌ای، سیاست انضباطی و انقباضی دولت، برخی عدم شفافیت‌های داخل بازار، ریزش شدید قیمت‌های جهانی و... این ریزش سنگین را رقم زدند. در حال حاضر، نسبت قیمت به درآمد (P/E) متوسط بازار سهام به حدود ۵ مرتبه رسیده است. در این شرایط، گرچه موانع زیادی برای جهش قیمت‌ها در بورس تهران وجود دارد، اما موضوع مزبور می‌تواند احتمال ریزش شدید قیمت‌ها را در سال ۹۴ کاهش دهد. در این میان، «دنیای اقتصاد» با مروری بر پرونده بورس تهران در سال ۹۳، چشم‌انداز این بازار را در سال ۹۴ در چند سناریو بررسی کرده است. بر این اساس، طی یک سال اخیر از ۳۶ گروه بورسی، ۲۶ صنعت با افت شاخص همراه شدند و متوسط حجم و ارزش معاملات روزانه نسبت به سال گذشته به ترتیب ۳۳ و ۶۴ درصد کاهش داشتند. با این حال در سال ۹۴ نیز می‌توان در سه سناریو خوش‌بینانه، منطقی و بدبینانه بازدهی بورس تهران را ۳۲، ۱۸ و منفی ۵ درصد پیش‌بینی‌ کرد.

بازار پول، پیشتاز بازارهای سرمایه‌گذاری

در زمینه بازارها، از جمله مواردی که سال ۹۳ را نسبت به سال‌های پیش متمایز می‌کند، پیشتازی بازار پول (سپرده‌های بانکی) است. بررسی «دنیای اقتصاد» از عملکرد بازارهای سهام، ارز، سکه و پول طی ۱۰ سال اخیر نشان می‌دهد این نخستین بار است که سپرده‌های بانکی با بازدهی حداقل ۲۲ درصدی یک ساله بهترین عملکرد را در میان بازارهای مزبور به‌ثبت رساندند (در این بررسی، بازار مسکن به علت توانایی پایین در جذب سپرده‌های خرد در نظر گرفته نشده است). این موضوع بار دیگر تاکیدی بر اعمال سیاست‌های انقباضی دولت جدید به منظور کنترل تورم افسارگسیخته است. جذابیت سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بانکی به‌عنوان یک بازار تقریبا بدون ریسک موجب جذب بخش قابل‌توجهی از نقدینگی در جامعه شد که نتایجی را در پی داشت. به این ترتیب، علاوه بر اثرگذاری بر کاهش نرخ تورم، افت قابل توجه سفته بازی در بازارهایی مثل ارز و سکه را شاهد بودیم. از سوی دیگر، این اقدام جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار پرریسکی مثل بورس را کاهش داد که افت قیمت‌ها در این بازار را نیز تشدید کرد.

با این حال از سال ۸۴ تا‌کنون مشاهده می‌شود بازار سکه یکی از بهترین عملکردها را داشته است؛ به‌طوری که در ۵ سال (سال‌های ۸۴ تا ۸۷ و سال ۹۰) بیشترین سودآوری را در میان بازارها به ثبت رسانده است. بازار ارز نیز فقط در سال ۹۱ توانسته رشد قابل‌توجهی را به ثبت برساند که آثار خود را در سودآوری سال ۹۲ بورس منعکس کرده است. ثبات نسبی بازار ارز در سال‌های پیش از ۹۰، بیانگر سیاست‌های کنترلی قیمت دلار در دولت گذشته بوده که با تشدید تحریم‌ها در این سال موجب جهش قیمتی آن در سال ۹۱ شده است. بنابراین، در سال‌هایی که سکه بهترین عملکرد را داشته است، عامل دوم یعنی قیمت‌های جهانی اونس طلا موجب رشد آن شده‌اند. این موضوع با بهبود وضعیت کالاها پس از بحران جهانی نیز همخوانی کامل دارد. از سوی دیگر، در سال ۹۳ پس از بازار پول، دلار با رشد ۷/۱۱ درصدی، سکه و بورس با زیان ۵/۲ و ۹/۲۰ درصدی به ترتیب بهترین و بدترین عملکرد امسال را به ثبت رساندند.

بازخوانی بورس در سال ۹۳

حبابی که در اواخر سال ۹۲ ایجاد شده بود، در سال ۹۳ تخلیه شد و قیمت‌ها حتی به کمتر از ارزش ذاتی خود رسیدند. عاملی چون خوش‌بینی به توافقات هسته‌ای از جمله مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری حباب بورس تهران محسوب می‌شود که درخصوص آن بارها صحبت شده است. «دنیای اقتصاد» پیش از این (۱۶ دی ماه) در گزارشی به تفصیل وقایع مهم بازار سهام در یک سال اخیر و عوامل افت قیمت‌ها را بررسی کرده است که در این گزارش از تکرار آنها ‌پرهیز کنیم و در جدول گاهشماری این رویدادها را به اختصار آورده‌ایم. در این رابطه، دی و بهمن مشاهده شد که قیمت‌ها مسیر نزولی خود را ادامه دادند که در این دوران علاوه بر کاهش خوش‌بینی‌ها به مذاکرات هسته‌ای، ریزش قیمت‌های جهانی نیز این روند را تشدید کرد، اما در اسفندماه شاهد برخی اقدامات مناسب نظیر تغییر فرمول حجم مبنا و ارائه شاخص‌های جدید (قیمت و هم‌وزن) توسط مجموعه سازمان و شرکت بورس بودیم. این اقدامات در کنار تلاش‌های سازمان جهت شفافیت بیشتر در برخی صنایع موجب شد خوش‌بینی‌هایی در بازار سهام شکل گیرد. از جمله نتایج این تلاش‌ها می‌توان به کاهش نرخ بهره مالکانه اشاره کرد. در این میان، از ابتدای هفته خوش‌بینی به مذاکرات هسته‌ای نیز که در لوزان سوئیس در حال ادامه است موجب رشد اندکی در بازار سرمایه شد. با این حال، بازگشایی نمادهای پالایشگاهی پس از مدت‌های طولانی موجب ریزش ناگهانی شاخص کل بورس تهران در روز سه‌شنبه شد. در این رابطه، گرچه هنوز انتقاداتی وجود دارد و برخی کارشناسان تعیین قیمت محصولات پالایشگاهی را ناعادلانه می‌دانند، اما نفس بازگشایی این نمادها باعث کاهش نگرانی و شفافیت هر‌چه بیشتر بازار سهام شد.

سناریوهای پیش روی بازار سرمایه

در این شرایط، مشاهده می‌شود قیمت‌ها در بازار سرمایه کشور به اندازه قابل‌توجهی تعدیل شده‌اند؛ به‌طوری که P/E متوسط بازار به حدود ۵ مرتبه رسیده است.

«دنیای اقتصاد» با در نظر گرفتن این نسبت به‌عنوان اصلی‌ترین معیار بازار سهام و هدف‌گذاری برای سال آینده، سه سناریو خوش‌بینانه، میانه و بدبینانه را برای سال آینده بورس تهران در نظر گرفته است. این موضوع که پیش از این نیز در گزارشی به تفصیل بررسی شده بود به ترتیب سودآوری ۳۲ و ۱۸ درصدی برای سناریوهای خوش‌بینانه و میانه و همچنین زیان ۵ درصدی را برای سناریوی بدبینانه برآورد می‌کند.

در شرایطی که قیمت‌ها تا حدود زیادی تعدیل شده‌اند، احتمال افت شدید قیمت‌ها پایین است که اندک بودن زیان سال آینده، حتی در سناریوی بدبینانه را تقویت می‌کند. یکی از مواردی که می‌تواند بر زیان بورس تهران بیفزاید تداوم کاهش قیمت جهانی کالاها است. در این رابطه، گرچه قیمت نفت پس از یک رشد موقت مجددا شروع به ریزش کرده است، اما عمده کارشناسان معتقدند این ریزش قیمت‌ها شدید نخواهد بود و طی سه، چهار ماه آینده مسیر صعودی در پیش می‌گیرد. از سوی دیگر، عدم توافق هسته‌ای از دیگر مواردی است که می‌تواند فشار ناگهانی بر قیمت‌ها در بازار سهام وارد کند. در این خصوص نیز پیشرفت‌ها و اظهارات اخیر دیپلمات‌ها احتمال عدم توافق را ناچیز نشان می‌دهد. همچنین، متناسب نشدن سود سپرده‌های بانکی با نرخ تورم از دیگر تهدید‌های پیش روی بورس تهران است؛ در این مورد نیز رئیس کل بانک مرکزی معتقد است باید نرخ سود سپرده‌ها را کاهش داد. با این حال به نظر نمی‌رسد این موضوع تا رسیدن سیگنال مشخصی از مذاکرات هسته‌ای که بهبود اوضاع اقتصادی کشور به شدت به آن وابسته است، محقق شود.

در این میان، کاهش قابل توجه نرخ تورم و انتظار تورم ۱۴ درصدی در سال آینده، احتمال رشد شدید قیمت‌ها را در بازار سرمایه در سال آینده کاهش می‌دهد. همچنین، ادامه مذاکرات هسته‌ای یکی از احتمالاتی است که در این زمینه غیراقتصادی وجود دارد. عوامل مزبور در کنار احتمال کاهش نه چندان شدید نرخ سود سپرده‌های بانکی می‌تواند منطقی بودن سناریوی دوم را تقویت کند. در این شرایط، توافقات هسته‌ای تنها عاملی است که می‌تواند جذابیت بازار سرمایه را افزایش داده و رشد قیمت‌ها را سبب شود. در واقع، کشور ما به‌عنوان هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا محلی جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی است که در صورت گشایش‌های هسته‌ای می‌توان به بهبود اوضاع اقتصادی کشور امیدوار بود.

معاملات ضعیف در شرایط ریزشی

سال گذشته یکی از بهترین سال‌های بورس تهران بود که رونق بالایی در میان معاملات مشاهده می‌شد؛ این در حالی بود که در سال ۹۳، عدم امیدواری به بازار سهام موجب ایجاد رکودی فرسایشی در این بازار شد. بر این اساس، بررسی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد متوسط حجم و ارزش معاملات روزانه در سال جاری به ترتیب ۵۲۵ میلیون سهم و ۱۴۳ میلیارد تومان بود که در مقایسه با سال گذشته به ترتیب ۳۳ و ۶۴ درصد کاهش داشته است.

از سوی دیگر، بررسی «دنیای اقتصاد» حاکی از آن است که تعدیل قیمت‌ها در بورس تهران از زمان اوج قیمت‌ها (۱۵ دی سال گذشته) تا کنون به میزان بسیار بالایی بوده است. به این ترتیب، نسبت قیمت به درآمد متوسط بازار بیش از ۳ واحد کاهش یافته است و از ۳/۸ مرتبه به ۵ مرتبه رسیده است. این رقم در مقایسه با مقدار متوسط این نسبت در سال‌های اخیر که حدود ۶ مرتبه بوده به مراتب پایین تر است و در مقابل افت شدید قیمت‌ها مقاومت می‌کند.

در حالی که سال ۹۲، حجم نقدینگی قابل توجهی به بازار سهام وارد شد، در سال جاری شاهد خروج بخش زیادی از این سرمایه‌ها بودیم. بررسی «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد در سال گذشته، ۲/۲ هزار میلیارد تومان نقدینگی از سوی سهامداران حقیقی وارد بازار سهام شد؛ این در شرایطی بود که در سال ۹۳ حدود ۱/۱ هزار میلیارد تومان نقدینگی مربوط به سهامداران خرد از بورس تهران خارج شد. در این شرایط، میزان مشارکت سهامداران حقیقی که در سال ۹۲ حدود ۵۷ درصد بود (خرید و فروش) در سال جاری به ۵۳ درصد کاهش یافت (کاهش مشارکت بیشتر مربوط به سمت خرید بود).

زیان دسته‌جمعی صنایع بزرگ

به گزارش «دنیای اقتصاد» عمده صنایع بورسی نیز با روند منفی شاخص کل همراهی کردند؛ به‌طوری که در میان ۳۶ گروه فعال بورسی، تنها ۱۰ صنعت با رشد شاخص همراه بودند. در این میان، گروه‌های سایر واسطه‌گری‌های مالی (لیزینگ ها)، لاستیک و پلاستیک و حمل‌و‌نقل به ترتیب با ۵۳، ۳۷ و ۳۱ درصد افزایش، بیشترین رشد شاخص را در سال ۹۳ به ثبت رساندند. در این میان، گروه خودرو نیز در مکان ششم جای دارد که بار دیگر تاکیدی بر گروه‌های وابسته به این صنعت است. این گروه هم افزایش تولیدات قابل توجهی در سال جاری داشتند و هم در رابطه با مذاکرات هسته‌ای، خوش‌بینی زیادی نسبت به آنها وجود داشت. از سوی دیگر، فرآورده‌های نفتی (پالایشگاه ها)، محصولات کاغذی و قند و شکر به ترتیب با ۵/۵۲، ۸/۴۶ و ۷/۴۶ درصد افت، بیشترین زیان سالانه را در میان صنایع بورسی تجربه کردند. درخصوص صنایع زیان ده باید در نظر داشت بازگشایی نمادهای پالایشگاهی پس از یک مدت طولانی موجب افت قیمت‌ها شد.

خـزان دربورس 93