حسن قالیباف اصل
مدیر‌عامل بورس اواق بهادار تهران
امروزه تنوع ابزارهای مالی مورد استفاده در بورس‌های اوراق بهادار به معیاری اصلی برای ارزیابی توسعه‌یافتگی بازار سرمایه بدل شده است. در بورس‌های اوراق بهادار توسعه‌یافته، ابزارهای مالی گوناگونی را شاهدیم که هر یک هدف و کارکرد ویژه‌ای دارند. انواع روش‌های تامین مالی، سرمایه‌گذاری و پوشش ریسک هریک توسط گروهی از ابزارهای مالی در اختیار سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران قرار گرفته‌‌اند. در بازار سرمایه‌ ایران راه‌اندازی ابزارهای مالی متنوع به ظرایف و نکاتی وابسته است.

آشنایی درست با ویژگی‌ها، کارکرد و الزامات ابزارهای مالی مدرن، تدوین مقررات لازم برای راه‌اندازی آنها، بهره‌مندی از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای لازم، ارائه‌ آموزش‌های تخصصی و عمومی و البته بیش و پیش از موارد یادشده، بررسی ابزارهای مالی مدرن از نظر تطابق با شرع مبین اسلام، همگی فرآیند پیش‌روی بازار سرمایه برای بهره‌مندی از ابزارهای مالی نوین هستند. در مواردی که برخی از ابزارهای مالی با شرع مقدس اسلام مغایر بوده‌اند به یاری پویایی فقه اسلامی و مدد فقهای بزرگوار با اصلاح روش‌های مالی، بسیاری از کارکردهای ابزارهای مالی مدرن در قالب ابزارهای مالی اسلامی بروز و ظهور یافته‌اند. در این راستا می‌توان به اوراق اجاره، مرابحه و سفارش ساخت برای جایگزینی اوراق قرضه اشاره داشت. همچنین ارائه ضمانت حداقل سود و ضمانت نقدشوندگی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بررسی و تایید معاملات آتی و ابزار مشتقه و بسیاری دیگر از ابزارهای مالی را می‌توان مشمول بررسی و اصلاحات فقهای بزرگوار کمیته‌ فقهی بازار سرمایه دانست.

بورس اوراق بهادار تهران نیز همواره در تکاپوی ارائه ابزارهای مالی جدید بوده است. در این راستا مطالعات تطبیقی برای راه‌اندازی آتی شاخص که از سالیان گذشته در این بورس انجام شده بود از سال گذشته و این بار با دقت بیشتر بر ظرایف مورد نیاز برای تطابق با شرع مقدس از سرگرفته شد. بر اساس نظر فقهای عظام شاخص صرفا یک عدد بوده و دارایی نیست بنابراین معاملات روی آن در تعارض با اصول فقهی است. بدین ترتیب بر اساس پیشنهاد بورس تهران معاملات آتی و اختیار معامله‌ سبد سهام با کارکردی همسان آتی و اختیار معامله‌ شاخص در کمیته‌ فقهی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. بر اساس الگوی پیشنهادی بورس تهران، معاملات آتی و اختیار معامله روی سبدی از سهام صورت خواهد گرفت که از ترکیبی همسان سهام موجود در شاخصی منتخب برخوردار باشد. بدین ترتیب بازدهی سبد مورد معامله دقیقا همانند بازدهی شاخص منتخب بوده و معامله‌ ابزار مشتق این سبد سهام کارکردی نظیر ابزار مشتق شاخص خواهد داشت. بررسی‌ اعضای محترم کمیته‌ فقهی پس از چندین جلسه و انجام اصلاحات مورد نیاز در نهایت منجر به تایید معاملات ابزار مشتق سبد سهام با ویژگی‌های مورد نیاز برای همسانی بازدهی سبد سهم و شاخص شد.

به این ترتیب با رعایت اصول فقهی، ابزاری قابلیت استفاده در بازار سرمایه را پیدا خواهد کرد که عملا کارکردی همچون ابزار مشتق شاخص را خواهد داشت. این امر برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاران به ویژه در برابر ریسک‌های سیستماتیک قابل بهره‌برداری است. همچنین ابزارهای سرمایه‌گذاری شاخصی از جذابیت بسیاری برای سرمایه‌گذاران خارجی برخوردارند و در صورت رفع مشکلات موجود و حضور سرمایه‌گذاران خارجی، ابزار مشتق سبد سهامی که از کارکردهای ابزار مشتق شاخص برخوردار باشد در جذب سرمایه‌های خارجی موثر خواهد بود. به این ترتیب پس از تایید پیشنهاد بورس تهران از سوی اعضای محترم کمیته‌ فقهی، امید بسیار است تا در سال جاری با تدوین مقررات مربوطه توسط این بورس و تصویب آن به وسیله‌ سازمان بورس و اوراق بهادار، آرزوی چندین ساله‌ بازار سرمایه برای بهره‌مندی از ابزارهای مشتق با کارکردی همسان ابزار مشتق شاخص برآورده شود.