رجال معاصر- مردان و زنان نامدار ایران – ۲۹
سپهدار اعظم: از اروپا به اروپا
فتحالله اکبر معروف به القاب بیگلربیگی، امیرتومان، سالار افخم، سردار منصور، سپهدار اعظم رشتی، در ۱۲۳۴ در رشت متولد شد. پدرش حاجمیرزا محمدعلیخان گیلانی از ملاکین گیلان بود. وی تحصیلات مقدماتی را فرا گرفت و در اداره گمرک گیلان که در اجاره عموی او بود به استخدام درآمد.
پس از چندی عموی وی درگذشت. فتحالله با همسر عموی خود که زنی مسن و ثروتمند بود ازدواج کرد و جانشین عموی خود در اجارهداری گمرک شد و ملقب شد به میرزا فتحالله خان بیگلربیگی مدیر گمرک سواحل بحر خزر و خراسان و چون سفرهای گشاده داشت و دستودلباز بود، قسمتی از گنج بازیافته را خرج امنای دولت نمود و طبعا مورد توجه قرار گرفت و مبلغ معتنابهی به اجاره دولت افزود و در نتیجه در سال ۱۲۷۲ از طرف ناصرالدینشاه به منصب امیر تومانی و حمایل و نشان مخصوص نائل آمد. یک سال بعد شاه به او نشان و تمثال همایون داد. در سال سال ۱۲۷۸ مظفرالدین شاه وزارت گمرکات را به او واگذار کرد و سه سال بعد به او لقب «سالار افخم» داد. در ۱۲۸۴مظفرالدین شاه به هنگام سفر سوم خود به اروپا در رشت با قبول پیشکشی قابلملاحظهای او را ملقب به سردار منصور نمود. سردار منصور در اثر مسافرتهای مکرر و متوالی به اروپا از طرفداران حکومت قانون و مشروطه در ایران بود. با وجودی که از حمایت کامل شاه برخوردار بود و همه ساله مبالغ زیادی از گمرکات ایران سود میبرد، معالوصف با آزادیخواهان سر و سری داشت و از مشروطه حمایت و جانبداری میکرد.
پس از آنکه محمدعلیشاه به تخت سلطنت نشست و تدریجا بنای مخالفت با مشروطه و مشروطهخواهان را آغاز نمود، عدهای از جمله سردار منصور مبارزه خود را با محمدعلی شاه آغاز کردند و در این زمینه تندروی زیادی نمودند. پس از به توپ بستن مجلس و تعطیل مشروطیت، سردار منصور توقیف و به زندان باغشاه افتاد و او را زنجیر نمودند و پس از مدتی به اروپا تبعید گردید.
در ۱۲۸۸ وقتی مجاهدان و مشروطهخواهان گیلان را فتح نمودند آنجا را مرکز فعالیت خویش علیه محمدعلیشاه قرار دادند، سردار منصور از اروپا بازگشت و مستقیما به گیلان رفت و جزو اردوی سپهدار تنکابنی که ریاست مجاهدان گیلان با او بود، شد.
پس از فتح تهران و خلع محمدعلیشاه از سلطنت، ابتدا هیاتمدیره کشور بدون تعیین رییسالوزراء مسوولانی برای وزارتخانهها تعیین نمودند. در این انتصابات سردار منصور وزیر پست و تلگراف شد. وقتی سپهدار تنکابنی در مهرماه ۱۲۸۸ به ریاست وزرایی منصوب شد، ظرف یک سال مجموعا چهار کابینه تشکیل داد که در تمام کابینهها سردار منصور وزیر پست و تلگراف بود. در ۱۲۹۴ در کابینه عینالدوله به وزارت عدلیه منصوب شد و در کابینه عبدالحسین میرزا فرمانفرما که در همان سال تشکیل یافت، وزارت پست و تلگراف با او بود.
در اسفند ۱۲۹۴ سپهدار تنکابنی با لقب تازه سپهسالار اعظم به رییسالوزرایی منصوب شد و لقب سابق وی به سردار منصور تعلق گرفت و عنوان سپهدار اعظم رشتی یافت. در کابینه محمدولی خان سپهسالار، فتحالله خان سپهدار اعظم وزیر داخله شد. در دولت وثوقالدوله که یک سال بعد تشکیل یافت کماکان وزارت داخله با او بود. در ۱۲۹۷ در نخستوزیری دوم وثوقالدوله در ترمیم کابینه به وزارت جنگ منصوب شد.
فتحالله خان سپهدار اعظم در ۱۲۹۹ پس از کنارهگیری مشیرالدوله از طرف سلطان احمدشاه به رییسالوزرایی تعیین گردید و مجموعا دو کابینه تشکیل داد که در هر دو کابینه وزارت داخله را خود بر عهده گرفت.
در روزهای آخر رییسالوزرایی سپهدار اعظم بود که مقدمات کودتای سوم حوت ۱۲۹۹ که از چندی پیش فراهم شده بود به مرحله اجرا درآمد و تهران توسط قوای قزاق تصرف شد و سیدضیاءالدین طباطبایی به رییسالوزرایی و میرپنج رضاخان به فرماندهی دیویزیون قزاق منصوب شدند. در شب سوم اسفند سپهدار اعظم رییسالوزرا پس از ورود قوای قزاق در تهران در سفارت انگلیس متحصن شد. چند روزی با خفت و خواری در آن سفارتخانه به سر برد و پس از گرفتن تامین از طرف انگلیسها از سفارتخانه خارج و به اروپا رفت.
سپهدار اعظم در دوره سوم مجلس شورای ملی از گرگانرود به وکالت انتخاب گردید و در دوره پنجم از رشت وکیل مجلس شورای ملی شد و از آن تاریخ چون سنش از ۷۰ سال تجاوز نموده دیگر به مجلس راه نیافت، تا سرانجام در ۱۳۱۶ در سن ۸۲ سالگی درگذشت. وی هنگام انتخاب نام خانوادگی کلمه «اکبر» را نام خانوادگی خود قرار داد.
ارسال نظر