گروه تاریخ‌اقتصاد- مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی در روز شنبه 31 مردادماه 1286 شمسی درباره نظام نامه ایالتی، وظایف انجمن‌های ایالتی و چگونگی تعداد نماینده‌ها (طبقات اشراف و اصناف و...) دراین انجمن‌ها ادامه یافته است؛ خلاصه این گفت‌وگو را می‌خوانید:
آقا سیدحسن نقى‌زاده: بنده اعتقاد ندارم به خواندن این تلگرافات؛ زیرا که اغلب مطالب و مساله خانواده‌ای است. آن روز که نظام‌نامه ایالتى نوشته می‌شد به اندازه قطع شد، فقط یک کلمه تعریفى که جامع و مانع باشد نوشته نشده است و آن هم این طور قرار داده شده است: ایالت جایى است که مرکز حکومتى داشته باشد و چند ولایت حاکم نشین داشته، پس در این خصوص در باب رشت نمی‌توان شبهه کرد؛ زیرا که رشت مثل لاهیجان حکومت نشین دارد و همچنین انزلى و از این گذشته باید ملاحظه عوارض را کرد و آنجا بنده است و ثروت آنجا اهمیت دارد و مدت‌ها در اینجا مذاکره شد که اگر یک نفر از طبقات معین شود به ملاحظه انتساب آن طبقه اسباب رقابت طبقات دیگر می‌شود و حال آنکه وکیل وکیل همه است اختصاصى نیست؛ این است که بعد از گفت و گوهاى زیاد گفتیم که این نظام‌نامه انتخاب را به هم زده، مثل سایر جاها معمول شود و به واسطه همین بود که قرار لزوم وجود هیاتى از علما همه وقت در مجلس شد، مقصود این بود که در این خصوص مذاکرات زیاد شده پس به عقیده من این است که هر دو از این دو مطلب قطع شده است.
رییس: این طور که شما گفتید آن زمان که بخواهیم گیلان را به طور تساوى قسمت کنیم باید بر چندین حکومت نشین قسمت کنیم.
حسام‌الاسلام: اینها تمام اختلاف لفظى است؛ مطلب دیگر است حاجى آقا رضا در آنجا مشغول فتنه است، سیصد نفر را ریخته است به جان مردم، پیله را توقیف کرده‌اند، ضرر این کار آخر به دولت وارد خواهد شد. بنده عرض می‌کنم یک نفر مسلمان از اول یک خط را صحیح می‌رود، ولى معلوم نیست معصوم باشد، شاید در آخر به غلط برود. حاجى میرزا محمد رضا اول خوب بود، ولى حالا غرض دیگر دارد. باید او را تبعید کرد، مالیات زمین مانده؛ فردا هزار فساد بر این تاخیر مالیه مترتب خواهد شد، کسى که تحریک کرده او را باید مجازات داد.
مخبر‌الملک: در هیچ جاى دنیا معمول نیست که انجمن در امورات سیاسى مداخله نماید، بلکه باید در امور صناعت و تجارت و غیره گفت و گو نمایند.
آقا میرزا سید محمد مجتهد: باید رفع مفاسد این انجمن‌ها را بکنید، و الا موجب هرج و مرج مملکت خواهد شد. شخص نانوا انجمن می‌کند که نان را به هر قیمتى که می‌خواهد می‌فروشد؛ این چه انجمن است.
رییس: در نظام‌نامه نوشته شده که شش نفر انتخاب شوند، ولى معلوم نشده است که از روى طبقاتى باشد یا خیر!
آقا میرزا فضلعلى آقا: در این خصوص که با طبقات نباشد و با افراد باشد در هیچ جا انجمن مترتب نخواهد شد، آن وقت وکلاى تجار و علما از میان می‌رود و هرج و مرج می‌شود. امروزه که این مفسده معلوم شد باید انتخابات را در طبقات قرار داد تا رفع شود.
آقا میرزا محمود: ده ماه است که این مجلس زحمت کشیده و اتصالا گفته شده که تکلیف مجلس وضع قانون است، این اول قانونى است که از مجلس در آمده است، پس نباید به جهت چند نفر قانون را به هم زد. دیگر چه نتیجه برای نوشتن قانون مترتب می‌شود.
حسام‌الاسلام: من می‌گویم حاج محمدرضا و غیره خوب، ولى در اجرای این قانون مبلغى به خارجه ضرر وارد می‌آورد که پیله آنها را توقیف نموده‌اند، اسباب خسارت دولت خواهد شد.
آقا شیخ حسین: ما نباید در همه جا تقلید از خارجه بکنیم، حالا تغییر طبقاتى مضر است به مملکت، ما نباید تغییر بدهیم تا وقتی که اقتضا کند.
آقا سید محمد تقى: جمعی از تجار رشت نوشته اند که اموال تجار در معرض تلف است، اگر از جان و مال ما گذشته‌اید که هیچ، و الا فکرى کنید و خیلى مشکل است که مردم زیر بار بروند.
آقا میرزا محمود: اگر طبقاتى بخواهید بکنید، بى‌اعتدالى می‌شود؛ زیرا که از اصناف با اینکه عده آنها زیاد است یک نفر معین می‌شود و از طلاب هم با کمى عده یک نفر معین می‌شود.
رییس: این عین عدالت است؛ زیرا که همه طبقات ذى‌حقند. دو رای باید گرفته شود؛ یکى اینکه گیلان را با این اغتشاش آیا باید ایالت فرض کنیم یا ولایت؟ و یکى هم در باب انتخابات، چون در نظام‌نامه مبهم است، ببینیم طبقاتى باشد یا به عموم افراد حق داده شود و نیز جمعى اینجا می‌گویند که اگر رای داده شود که رشت ولایت است، عده منتخبین دوازده نفر خواهد بود. این رای دوم از برای این است که انتخابات وکلاى انجمن از روى طبقات باشد یا از روى افراد؟
مخبر‌الملک: نظر به این ترتیبات و به ملاحظه اینکه در رشت طبقه شاهزادگان و قاجاریه کم است، خوب است شاهزادگان و اعیان یک طبقه باشند و در عوض اصناف دو نفر انتخاب نمایند.