دیگر بازگشت به پیش نویس بورل ممکن نیست، اما توافق موقت چطور؟
حمایت از روسیه در جنگ با اوکراین، در صدر اولویت‌های آمریکا قرار گرفته است. مجلس نمایندگان جمهوری‌خواه و رئیس‌جمهور احتمالی جمهوری‌خواه در سال ۲۰۲۴ با رویکردهای سختگیرانه در قبال ایران، فضای سیاسی آمریکا را برای توافق نامطلوب میکند. برای اتحادیه اروپا، نبض مذاکرات هنوز می‌زند، اما ضعیف. بروکسل در قبال ایران سیاست دو مسیره دارد: از یک‌سو تحریم و فشار به خاطر اعتراضات و روسیه و از سوی دیگر دیپلماسی در بحث برجام. جوزپ بورل، مسوول عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی در ۲۳ دسامبر نوشت که هیچ جایگزینی برای برجام وجود ندارد و افزود: «کسانی که غیر از این فکر می‌کنند، به سادگی خود را گول می‌زنند.» در همین حال، بورل و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، به گفتوگو ادامه می‌دهند که آخرین آن، ۱۹ فوریه بود. همزمان، این هفته، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارش‌‌‌هایی مبنی بر غنی‌‌‌سازی اورانیوم ایران به میزان ۸۴ درصد، تنها ۶درصد کمتر از میزان موردنیاز برای یک‌سلاح را پیگیری میکند. این ماجرا منجر به هشدارهایی در غرب و اسرائیل مبنی بر اینکه ایران در غیاب برجام، به سمت بمب اتمی پیش می‌رود، شده است.
رابرت مالی، نماینده دولت بایدن در امور ایران، هفته گذشته همراه با یک هیات آمریکایی برای گفت‌وگوهای آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس در خلیج فارس حضور داشت و شرکای واشنگتن را برای اتخاذ موضع بازدارنده قوی‌تر علیه ایران بسیج کرد. مالی همچنین یک سفر جانبی به عمان داشت؛ کشوری که به مدت طولانی تسهیل‌کننده مذاکرات بی‌سر و صدای ایران و آمریکا بوده است. ایالات متحده، در حالی که فعلا برجام را نادیده می‌گیرد، همچنان از لزوم دیپلماسی به‌عنوان بهترین رویکرد صحبت میکند. علاوه بر میانجیگری اتحادیه اروپا، پیام‌‌‌هایی به طور مرتب از طریق مقامات قطری، عمانی، عراقی و بریتانیایی بین واشنگتن و تهران رد و بدل میشود. به نظر می‌رسد بیشتر ترافیک دیپلماتیک مربوط به تبادل احتمالی زندانیان آمریکایی باشد.
این توافق احتمالا منجر به آزادی سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز میشود که همگی در ایران زندانی شده اند. این توافق، در صورت تحقق، شامل آزادسازی حدود ۷ میلیارد دلار از وجوه مسدود ایران در بانک‌های کره‌جنوبی نیز میشود. طبق گزارش‌‌‌ها، قطر در حال کمک به میانجیگری سازوکار تامین مالی این توافق است. مقامات ایرانی که خواستار عدم‌افشای نامشان بودند، می‌گویند که توافق با ایالات متحده و غرب در مورد برنامه هستهای این کشور ممکن است همچنان امکان‌پذیر باشد، حتی اگر پایین‌تر از حد و حدود برجام باشد. یک مقام ارشد ایرانی گفت: «ما هنوز به طور غیرمستقیم در حال مذاکره و برای مبادله آماده هستیم.» اینکه ایران با افزایش غنی‌‌‌سازی ۸۴درصد زنگ‌های خطر را به صدا درآورده، ممکن است راهی از طرف تهران برای ایجاد تحرک در مذاکرات متوقف شده باشد. البته می‌تواند نشانه‌ای از حرکت آهسته ایران به سمت سلاح هستهای باشد یا هر دو.
یک مقام ایرانی دیگر اظهار کرد: «برجام در بن بست است. البته از منظر ما، همچنان زنده است و می‌توانیم آن را احیا کنیم.» وی افزود: «برجام فقط باید در مورد لغو تحریم‌‌‌ها و برنامه هستهای ایران باشد، نه چیز دیگری. ما از اینکه برجام را نداشته باشیم، ناراضی هستیم اما می‌توانیم با این وضعیت کنار بیاییم. ما روابط طبیعی با غرب را همزمان با وجود برجام ترجیح می‌دهیم.» به گفته این منبع، اگر در بحث برجام به هدف نرسیم، ایران همچنان به تعهد خود به عنوان عضوی از معاهده منع گسترش تسلیحات تسلیحات هستهای یا NPT پایبند خواهد بود، به این معنی که اجازه بازرسی‌‌‌ها بر اساس توافق پادمان را می‌‌‌دهد، اما بازرسی‌‌‌ها و نظارت‌‌‌های تقویت‌‌‌شده یا پروتکل الحاقی را که جزئی از برجام بود نمی پذیرد.
برای دولت بایدن، جلوگیری از دستیابی به سلاح هستهای توسط ایران همچنان اولویت اصلی است. دولت بایدن هنوز رویکرد دیپلماتیک را کنار نگذاشته است، اما وجود «همه گزینه‌‌‌های روی میز» نیز بخشی از این سیاست آمریکا هستند. همزمان، تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران ادامه دارد. ایالات متحده و اسرائیل در مورد ایران به یکدیگر نزدیک‌‌‌تر شده‌‌‌اند، زیرا روابط واشنگتن و تل‌آویو به دلیل اختلاف‌نظر بر سر طرح‌‌‌های دولت راست‌‌‌گرای اسرائیل و تشدید تنش در مورد مساله فلسطین متلاطم شده است. گفته میشود، به جز اسرائیل، احتمالا در واشنگتن و سایر نقاط منطقه تمایل کمی برای حمله نظامی به ایران وجود داشته باشد.
اگر توافق مبادله زندانیان جمع و جور شود، مکانیزم مالی این توافق می‌تواند به چارچوبی برای آینده تبدیل شود، البته در صورتی که حسن‌نیت وجود داشته باشد و همه چیز در همه زمینه‌ها آرام باشد؛ از جمله بحث هستهای، روسیه، اصلاحات و منطقه‌ای. این موضوع دشواری است، اما داریم در مورد توافق کمتر در برابر کمتر حداقل برای الان صحبت می‌کنیم. تصور اینکه طرفین به گفتوگو ادامه ندهند سخت است و ریسک‌ها مثل همیشه بالاست. همان‌طور که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده روز سه‌شنبه در آتن گفت: «بسیاری از چیزها بستگی به این دارد که ایران چه می‌گوید و چه میکند و اینکه آیا تعامل میکند یا نه.»
