روس‌‌ها حتی سوخت هسته‌‌ای ایران را در ازای هزینه‌‌های هنگفتی دریافت کردند که باعث ابراز خوشحالی رئیس‌‌جمهور ولادیمیر پوتین شد مبنی بر اینکه می‌تواند با غرب در مورد مسائل امنیتی حیاتی همکاری کند و به محدود کردن ایران در یک منطقه ناآرام کمک کند. ۹سال بعد خیلی چیزها تغییر کرده است. چین و روسیه هم‌‌اکنون بیشتر با «محور مقاومت» ایران در راستای نظمی علیه رهبری آمریکا همراه با بازیگرانی چون کره‌شمالی هماهنگ شده‌‌اند. وقتی بایدن رهبران شش کشور را برای یک تماس ویدئویی از کاخ سفید در روز یکشنبه گرد هم آورد تا یک استراتژی مشترک برای کاهش تنش بین اسرائیل و ایران طراحی کند، هیچ شانسی برای نشان دادن مشارکت کسی از پکن یا مسکو وجود نداشت. ولی نصر، استاد ایرانی الاصل دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته جانز هاپکینز، گفت: «ناپدید شدن این جبهه متحد یکی از عوامل متعددی است که این لحظه را «خطرناک» جلوه می‌دهد، «شاید خطرنا‌‌ک‌ترین لحظه در دهه‌‌های اخیر.»تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای دوران اوباما، واکنش متقابل قابل پیش‌بینی را از سوی تهران به دنبال داشت و پس از یک وقفه طولانی، ایران غنی‌سازی اورانیوم را از سر گرفت - که برخی از آنها با کیفیتی نزدیک به بمب در سطح بالایی قرار داشتند. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، امروز ایران به توانایی تولید مواد با درجه بمب بسیار نزدیک‌‌تر از زمان اجرایی شدن این توافق است. ایران پیوسته این موضوع را رد کرده است که قصد ساخت سلاح دارد، اما اخیرا به لزوم تقویت «بازدارندگی» خود در برابر دشمنان دارای سلاح هسته‌‌ای اشاره کرده است.ایران برنامه‌‌های موشکی بالستیک خود را نیز جلو برده است و برخی از این سلاح‌‌ها در آخر هفته علیه اسرائیل استفاده شد.  تهران در توسعه برنامه موشکی بالستیک خود پیشرفت‌‌های زیادی داشته و چند ماه قبل از اینکه برخی از این سلاح‌‌ها اخیرا علیه اسرائیل استفاده شود، تمام ممنوعیت‌‌های باقی مانده سازمان ملل درباره برنامه‌‌های موشکی و پهپادی ایران منقضی شد. ایران نه تنها به عنوان قابل اعتمادترین تامین‌کننده خارجی پهپادهای نظامی روسیه ظاهر شده است، بلکه ناوگان هواپیماهای بدون سرنشین خود را نیز با درس گرفتن از استفاده از آنها در حمله روسیه به اوکراین بهبود بخشیده است.

پیگیری توافق هسته‌‌ای ۲۰۱۵ توسط رئیس‌جمهور باراک اوباما توسط بسیاری از جمهوری‌خواهان در آن زمان به طور خطرناکی غیرمسوولانه مورد حمله قرار گرفت. حتی برخی از دموکرات‌‌ها، اگرچه از جزئیات توافق حمایت می‌‌کردند، اما نگران بودند که اوباما ساده لوحانه امیدوار باشد که این توافق باعث ایجاد تغییرات اساسی در تهران شود. با تشدید تنش‌‌ها میان ایران و اسرائیل، مخالفان سیاسی بایدن اکنون دولت را متهم می‌کنند که در سال‌های اخیر موضع سخت‌‌تری علیه ایران اتخاذ نکرده است. آنها می‌‌‌‌گویند که اسرائیل در لحظه‌‌ای که درگیر جنگ علیه یک گروه مورد حمایت ایران یعنی حماس در غزه است، در خطر خاصی قرار گرفته است. جان بولتون که به عنوان مشاور امنیت ملی ترامپ خدمت می‌‌کرد روز یکشنبه، گفت: «کاخ سفید با متوجه نشدن این موضوع که مناقشه امروز خاورمیانه، منازعه فلسطینی‌‌ها یا اعراب علیه اسرائیل نیست، بلکه جنگ ایران علیه «شیطان کوچک» است، هم غفلت و هم ضعف نشان داد.» وی گفت: «حقیقت تلخ این است که بازدارندگی اسرائیل و آمریکا علیه ایران شکست خورد.» بولتون اصرار دارد حتی در میان کارشناسانی که بیشتر از دیپلماسی بایدن در منطقه حمایت می‌کنند، بسیاری نگران هستند که اکنون اهرم‌‌های کمی برای نفوذ در ایران وجود دارد. ایران با گرفتن انتقام مرگ فرماندهان ایرانی در حمله اسرائیل در سوریه در اوایل ماه جاری، نشان داده است که این حادثه به پایان رسیده است.  ولی نصر گفت: «به نظر می‌رسد ما به سمت رویارویی نهایی اسرائیل و ایران پیش می‌رویم.»وی افزود: اکنون ایران و اسرائیل قهرمانان اصلی خاورمیانه هستند. «آنها یکدیگر را جدی‌ترین تهدید امنیت ملی خود می‌دانند. هیچ خط قرمز یا قاعده‌ای برای مهار رقابت آنها وجود ندارد. جنگ سایه اکنون در حال رخنه کردن است و بدون برخی قوانین، آنها در مسیر افزایش تنش قرار دارند.»

این دنیایی نبود که بایدن به آن امید داشت، زیرا او راهبردی را برای دولت خود طراحی کرد که بر مهار اختلالات روسیه در اوکراین و فراتر از آن رقابت شدید با چین متمرکز بود. در سه سال اول ریاست جمهوری آقای بایدن، خاورمیانه نسبتا آرام به نظر می‌‌رسید، تا اینکه حمله حماس در ۷ اکتبر اولویت‌‌های او را تغییر داد و کاخ سفید را دوباره در بحرانی آشنا فرو برد.  در حالی که اسرائیل گزینه‌‌های خود را علیه ایران ارزیابی می‌کند، دیپلمات‌‌ها برای کاهش تنش‌‌ها تلاش می‌کنند.در حالی که بایدن از واسطه‌‌ها استفاده می‌کرد تا اطمینان حاصل کند که حملات تلافی‌‌جویانه ایران در آخر هفته از کنترل خارج نمی‌شود و به نظر می‌رسد ایران قصد دارد خطوط غیرمستقیم را باز نگه دارد، این یک تغییر اساسی حتی نسبت به یک دهه گذشته را نشان می‌دهد. در جریان مذاکرات ایران، جان کری، وزیر امور خارجه، به طور منظم و مستقیم با همتای ایرانی خود، محمد جواد ظریف، که پیش از انقلاب ایران تحصیلات تکمیلی‌‌اش را در ایالات متحده انجام داده بود، تماس برقرار می‌کرد.آنها در عین حال که بر سر تعداد سانتریفیوژهایی که ایران می‌توانست بسازد چانه‌‌زنی کردند، بحران‌های احتمالی را نیز خنثی کردند. هنگامی که یک کشتی کوچک نیروی دریایی آمریکا به طور تصادفی وارد آب‌‌های ایران شد و خدمه آن توقیف شدند، تماس‌‌های بین این دو دیپلمات باعث شد آنها در عرض چند ساعت آزاد شوند و از یک بحران دیگر جلوگیری شود.

اما آن دوران تمام شده است. زمانی که دولت بایدن آغاز به کار کرد و در ۱۸ ماه اول خود به دنبال احیای بخشی از توافق ۲۰۱۵ بود، رهبر ایران اعلام کردند که هیچ مذاکره مستقیمی با دولت آمریکا انجام نخواهد شد. یادداشت‌‌ها و پیشنهادهایی از طریق طرفین اروپایی ارسال شد. به نظر می‌‌رسید که دو طرف در تابستان ۲۰۲۲ در فاصله کمی برای رسیدن به یک توافق بودند. مذاکره‌کنندگان ایرانی آن را به تهران بازگرداندند، جایی که خواسته‌‌های جدیدی اضافه شد و کل روند از هم پاشید.برخی کارشناسان می‌‌گویند که ایران انگیزه‌‌هایی برای ادامه برنامه هسته‌‌ای خود دارد. اکنون ترس از تشدید تنش عمومی، ابعاد مساله هسته‌‌ای را تاحدودی در خفا قرار داده است.  بر اساس تمام شواهد موجود، ایرانی‌‌ها برای عبور از نقطه گریز عجله‌‌ای ندارند. پیشرفت آنها در غنی‌سازی اورانیوم ثابت و عمدی بوده است. اما به عنوان بخشی از کارزار فشار بر غرب، آنها تا حد زیادی روند همکاری با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ناظر هسته‌‌ای جهان را کاهش دادند.   کارشناسان هسته‌‌ای می‌‌گویند یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های آنها امروز این است که ایران تمام انگیزه‌‌ها را برای ادامه برنامه هسته‌‌ای خود دارد؛ هم برای طعنه زدن به غرب و هم برای ساختن چیزی که همیشه آن را «بازدارنده» علیه اسرائیل، می‌‌نامد.» کارشناسان دیگر خاطرنشان می‌کنند که رهگیری پهپادها و موشک‌‌های بالستیک شلیک شده در شب شنبه، می‌تواند مقامات نظامی ایران را به این نتیجه برساند که به سلاح‌‌های قوی‌‌تری نیاز دارند که نزدیک‌‌تر به خاک اسرائیل مستقر شوند و آنها ممکن است به این نتیجه برسند که قدم منطقی بعدی آنها حرکت - آشکار یا پنهان - به سمت یک سلاح هسته‌‌ای است.

در حال حاضر، آقای بایدن هر کاری که می‌تواند انجام می‌دهد تا نتانیاهو را که روابط پرتنشی با او دارد، متقاعد کند؛ همچنانکه شنبه شب به او گفته بود «برد را قبول کند» و تلافی نکند.ایرانی‌‌ها نیز به نوبه خود نشان داده‌‌اند که این تنش از نظر آنها به پایان رسیده است. آنها انتقام جان باختن هفت فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توسط اسرائیل را گرفته‌‌اند.  بهترین سناریو این خواهد بود که ایران نیز خطر را بشناسد، همان‌طور که روز شنبه با تلگراف دقیق از مقاصد خود، کار را برای آمریکا آسان‌‌تر کرد. این نشانه‌‌ای بود مبنی بر آنکه ایران می‌‌خواست نکته‌‌ای را بیان کند، یعنی به‌دنبال عبور از آستانه جنگ نیست.

 

اخبار مرتبط