حسن حسن و جمعی از نویسندگان
مترجم: محمدحسین باقی

در بخش قبل به اولین دولت داعش و شرایط شکل‌گیری‌اش اشاره شد. ابوبکر البغدادی در 9 آوریل 2013 گفت: «راهی که شیخ زرقاوی ترسیم کرد باعث شد دیگرانی که پس از او می‌آیند به همان راه بروند و ان‌شاءالله ما نیز در مسیر او حرکت خواهیم کرد.» ایدئولوژی «دولت اسلامی» ظرف تحولات و شورش‌های عراق در اوایل دهه 2000 تحول یافت. تاثیرگذارترین عضو در میان نسل جوان سلفی- جهادی‌ها یک اردنی بود به نام «ابومصعب الزرقاوی». او رویکردی به شدت ضد شیعی داشت و به عمد جنگ داخلی در عراق را برانگیخت تا شیعیان و آمریکایی‌ها را به جنگی بی‌سرانجام وارد کند. در بخش پیش رو نیز به اقدامات زرقاوی در راستای تاسیس «اولین دولت اسلامی» اشاره می‌شود.

زرقاوی تاکید داشت که نفرت تاریخی شیعیان از اهل سنت با حسن نیت سنی‌ها حل نخواهد شد. او می‌گفت تنها راه‌حل پیروزی در میدان جنگ است. زرقاوی می‌گفت شیعیان با آمریکایی‌ها برای کسب قدرت در عراق همکاری می‌کنند. او در نامه‌ای خواستار حمله به شیعیان به منظور برافروختن جنگ داخلی شد. همچنین تلاش داشت تا اهل سنت را حول مساله جهاد در عراق جمع کند. زرقاوی معتقد بود: «هدف قرار دادن و لطمه زدن به شیعیان در مراکز سیاسی، دینی و نظامی‌شان باعث خواهد شد آنها بیزاری و در نهایت نفرت خود را از اهل سنت به شدید‌ترین شکل نشان دهند. اگر موفق شویم آنها را وارد نبرد فرقه‌ای کنیم، بیدار کردن اهل سنت منفعل امکان‌پذیر می‌شود، چراکه آنها تهدید فوری از جانب این صابئین را احساس می‌کنند.»

زرقاوی این استراتژی را در عراق دنبال کرد. هم ایمن الظواهری (رهبر فعلی القاعده که در دوران بن‌لادن نفر دوم این گروه محسوب می‌شد) و هم ابو محمد المقدیسی (معلم سابق زرقاوی) به دلیل هدف قرار دادن شیعیان از زرقاوی انتقاد کردند. زرقاوی بیان کرد که توده‌های شیعی ضرورتا کافر نیستند که بتوان با آنها جنگید؛ خطاهای ایدئولوژیک‌شان به‌دلیل جهالت‌شان بخشیده می‌شود.

برنامه زرقاوی (و القاعده) برای خلافت

در حالی که زرقاوی و رهبری مرکزی القاعده بر سر شیعیان با یکدیگر اختلاف داشتند اما در یک هدف اشتراک نظر داشتند و آن برقراری خلافت بود؛ هدفی که حتی پیش از ورود زرقاوی به شمال عراق وجود داشت. «سیف العدل»، استراتژیست نظامی القاعده، مدعی بود که این مساله را با زرقاوی به بحث گذاشته بود. عدل با سخن گفتن از محل احتمالی جدید استقرار زرقاوی در عراق نوشت: «این فرصتی تاریخی برای ماست که به واسطه آن شاید بتوانیم دولتی اسلامی تشکیل دهیم که - به اذن خدا- نقش مهمی در از میان بردن سرکوب و کمک به تاسیس حقیقت در جهان خواهد داشت. من با استدلال برادرم ابومصعب در این تحلیل موافقم.» از شواهد موجود روشن نمی‌شود که آیا ایده ایجاد این خلافت ابتدایی در عراق با زرقاوی شروع می‌شود یا با همتایان القاعده‌ای‌اش. در هر صورت، هر دو این ایده را در فاصله 2004 و 2005 تبلیغ می‌کردند.

در نیمه سال 2005، رهبران القاعده نامه‌ای به زرقاوی نوشتند تا آرزوی «دولت شدن» خود را برای عراق با آنها به بحث بگذارند. اولین نفر سیف العدل بود که به زرقاوی گفت: «لازم است که تو آشکار و روشن اعلام کنی که هدفت آغاز یک زندگی اسلامی با ایجاد دولتی اسلامی است که پیشگام در حل تمام مشکلات جامعه اسلامی خواهد بود.» عدل خوش‌بین بود و ادعا کرد که «برادر عزیزم، حقایق و شرایط برای اعلام این دولت آماده و مساعد است.» ظواهری در جولای 2005 نامه‌ای به زرقاوی نوشت که به دست نیروهای آمریکایی افتاد. ظواهری یک استراتژی 4 مرحله‌ای برای «القاعده در عراق» تدوین کرد و به زرقاوی گفت که آمریکایی‌ها را اخراج و دولتی اسلامی تاسیس کند، جهاد را از عراق به کشورهای همسایه بکشاند و در نهایت با اسرائیل وارد تقابل شود. ظواهری دو هدف اول را «کوتاه‌مدت» اعلام کرد. او نیز همچون عدل خوش‌بین به نظر می‌رسید و آرزوی تاسیس دولتی اسلامی را داشت. او امیدوار بود که در نهایت ما «به جایگاه خلافت خواهیم رسید».

سومین رهبر القاعده «عطیه الله اللیبی» (که در سال 2011 کشته شد) در دسامبر 2005 نامه‌ای به زرقاوی نوشت. نامه او ظاهرا این مساله را مسلم گرفته بود که این هدف ظواهری برای تاسیس نوعی دولت بود که از سوی «عدل» و «ظواهری» توصیف شده بود. تنها با مرور زمان بود که او به هدف زرقاوی برای «تخریب یک قدرت و یک دولت و برساختن دولتی اسلامی روی ویرانه‌هایش» اشاره کرد. بیانیه‌های عمومی فراوان زرقاوی نشان می‌دهد که رهبر «القاعده در عراق» با این استراتژی خلافت هماهنگی داشت. زرقاوی پیش از اینکه رسما گروه خود را به القاعده ملحق سازد، بارها از نفع این کار سخن گفته بود. زرقاوی در مه ‌2004 گفته بود: «من در عراق هستم و با برادرانم جهاد می‌کنم تا وطنی برای اسلام و دولتی برای قرآن تشکیل دهم.» در ماه جولای، «سپیده دم دولت قرآنی رخ نمود»؛ و در ماه اوت «ما در جماعت التوحید و الجهاد به دشمن هجوم می‌بریم و با بی‌عدالتی با هدف بازگرداندن خلافت به زمین، به کار بستن شریعت و برقراری مذهب ابراهیم مبارزه می‌کنیم.» زرقاوی در بیعت خود با بن‌لادن در اکتبر 2004 سپیده دم خلافت را پیش‌بینی کرد و گفت: «تاسیس آن به دست ما خواهد بود.»

«دولت اسلامی»: ایده‌ای در حال تحول

در سال 2006، «القاعده در عراق» به تاسیس دولت مد نظر خود نزدیک‌تر می‌شد. در 15 ژانویه، گروه زرقاوی «شورای مجاهدین» را تشکیل داد که القاعده در عراق را با 5 سازمان جهادی دیگر که در این کشور فعالیت می‌کردند، متحد ساخت. شورای جدید که از سوی یک عراقی رهبری می‌شد، هدف اعلامی‌اش محدود کردن رده‌های جهادی در عراق بود آن هم در زمانی که محبوبیت القاعده در عراق در حال افول بود. در ماه آوریل، زرقاوی با نشان دادن چهره‌اش برای اولین بار در یک پیام ویدئویی، شورای مجاهدین را به‌عنوان «نقطه آغاز تاسیس دولت اسلامی» تحسین و تمجید کرد. در یک نسخه کامل‌تر که در ماه مه ‌به دست نیروهای آمریکایی افتاد، زرقاوی دقیق‌تر و خاص‌تر صحبت می‌کرد: «به اذن خدا امیدواریم که ظرف سه ماه محیط برای اعلام امارت اسلامی مان هموارتر و مساعدتر شود.» دو ماه پس از این ویدئو، در 7 ژوئن، زرقاوی با حمله هواپیماهای آمریکایی کشته شد. اما در ماه اکتبر این امارت پیش‌بینی شده تاسیس شد.