حسن حسن و جمعی از نویسندگان
مترجم: محمدحسین باقی

در بخش قبل به سیر تحول و تطور نگاه داعش به تشکیل ولایت‌های مختلف در بخش‌های مختلف جهان اشاره شد. توجه به اینکه داعش توانسته این زیرشاخه‌ها و ولایت‌ها را در مناطق گسترده‌ای تشکیل دهد سوالاتی را ایجاد می‌کند مبنی بر اینکه چشم‌انداز آینده این ولایت‌ها چگونه است؟ با توجه به اینکه داعش اکنون به لحاظ مالی به شدت در مضیقه است آیا می‌تواند هزینه‌ها را تامین کند؟ خسارت چشمگیر این گروه در عراق و سوریه به این معنا است که این گروه دیگر در مسیر «بقا و توسعه» نیست. با این حال، پرسش‌های بسیاری در این رابطه مطرح است که در این فصل به ترتیب به آن پاسخ داده خواهد شد.

پیوند میان رهبری مرکزی داعش در سوریه و عراق و ولایت تازه تاسیس این گروه در لیبی در اوایل 2015 آشکار شد. رهبری داعش برخی از ارشدترین مبارزانش را برای کمک به تقویت حضور این گروه در لیبی به آنجا اعزام و اولین پایگاه خود را در خارج از عراق و سوریه تاسیس کرد:

* ابو نبیل الانباری (وسام نجم عبد الزاید الزبیدی)، شهروند عراقی، یکی از فرماندهان نظامی بود که مسوولیت بسط و گسترش داعش در عراق را در دست داشت. او در حمله هوایی آمریکا به «درنه» در 14 نوامبر 2015 کشته شد.

* ابو حبیب الجزراوی، شهروند سعودی، نقش والی را در شهر درنه از همان اوایل بر عهده داشت. ابوحبیب، به منظور بیعت گرفتن از داعشی‌های جدید، همایشی با عنوان «به البغدادی، دست بیعت بدهید» در درنه برگزار کرد و جزوه‌ای را برای آنها خواند و از آنها خواست عبارت‌های جزوه را پشت سر او تکرار کنند. به گفته دوستان ابوحبیب، وی به همراه شماری از سران داعش پس از جنگ در سوریه، از طریق ترکیه به لیبی رفت.

ابوحبیب، پیش از آن نیز به لیبی رفت و آمد داشت و با یکی از فرماندهان نظامی به نام عبدالحکیم بلحاج، ارتباط داشت اما همواره سعی می‌کرد در انظار عمومی ظاهر نشود. او حلقه اتصال گروه‌های مسلح و فرستاده ابوبکر بغدادی به لیبی به شمار می‌رفت تا منطقه درنه را به‌عنوان «امارت اسلامی» وابسته به داعش اعلام کند. ابوحبیب، پلیس داعش را در درنه تشکیل داد.

* ابوالبراء الاعضدی، شهروند یمنی که در حمله هوایی مصر در فوریه 2015 کشته شد. او والی داعش در درنه بود.

* ترکی النبعلی (ابوسفیان السلامی) شهروند بحرینی که نام‌های دیگری هم دارد یکی از رهبران معنوی داعش شناخته می‌شود. او در عراق و سوریه فعال بود و سخنرانی‌ها و البته مباحثی را در سرزمین‌های داعش نشین ارائه می‌داد. او چند باری در درنه و سرت دیده شده است.

درنه و سرت، پایگاه‌های جدید داعش، در برقراری دادگاه‌های شریعت، پلیس (الحسبه) و سایر بخش‌های اداری برای نظارت بر بازمهندسی رادیکالِ اجتماعی جوامع محلی که زیر بیرق داعش قرار گرفتند بسیار سریع عمل کردند. آنها این اقدامات را نه‌تنها از طریق برنامه‌های مذهبی الزام آور بلکه با ایجاد ترس در آنها به وسیله مجازات‌ها و تنبیهات عمومی مانند اعدام و به صلیب کشیدن انجام می‌دادند.

افزون بر این، پیوند میان رهبری اصلی داعش و پیروانش در ولایت لیبی در مواد تبلیغی که از سوی این گروه توزیع می‌شود روشن است؛ این مساله به روشنی در گزارش آنلاین داعش در مجله دابق در مورد کشتن 21 قبطی مصری در سرت در 12 فوریه 2015 روشن شد. شباهت‌ها میان سبک جنگ روانی داعش و تاکتیک هایش در لیبی و آن دسته از تاکتیک‌هایی که در عراق و سوریه مشاهده شد گواهی است بر این ارتباط.

ماهیت بومی شاخه‌های داعش در لیبی

اگرچه پیوند میان داعش در لیبی و هسته مرکزی این گروه در عراق و سوریه کاملا عیان است اما تاسیس شاخه‌های داعش در بخش‌های مختلف لیبی از شهری به شهر دیگر متفاوت است. این تفاوت‌ها به‌طور مختصر به این شرح است:

الف) داعش در درنه و بنغازی

«دولت اسلامی» در درنه و بخش‌هایی از بنغازی عمدتا به واسطه بازگشت تروریست‌ها از یگان‌های البتار تاسیس شد. بخش‌هایی از انصار الشریعه نیز به یگان‌های البتار پیوستند زیرا داعش برای آنها ابزار جذاب تری برای جهاد در مقایسه با جنبش بومی- محلی انصار الشریعه به شمار می‌آمد. با این حال، برخی اعضای انصار الشریعه تصمیم گرفتند در درنه بی‌طرف بمانند. این رویکرد ادامه یافت حتی زمانی که شورای مجاهدین درنه و نیروهای محلی اش (MSCDS) و داعش به نبرد با یکدیگر در ژوئن 2015 پرداختند.

برای مدتی در بنغازی، داعش و مبارزانی از «شورای شریعت انقلابیون بنغازی» در کنار یکدیگر علیه نیروهای وفادار به ژنرال خلیفه حفتر جنگیدند اما روابط شان همواره آرام و یکنواخت نبود. در دسامبر 2015، هر دو گروه بیانیه‌هایی دال بر انتقاد از یکدیگر صادر کردند؛ اما هرگز در بنغازی وارد نبرد نشدند.

به‌دنبال شکست داعش در درنه، بسیاری از اعضای این گروه کشته یا بازداشت شدند در حالی که برخی دیگر گریختند. با این حال، منابع محلی با دسترسی به رهبری MSCDS در درنه تایید کردند که برخی مبارزان داعش تصمیم به پیوستن به انصار الشریعه در این شهر گرفته‌اند و بر همین اساس، تعداد اعضای انصار الشریعه از 200 نفر به بیش از 500 نفر افزایش یافت. اگرچه انصار الشریعه اختلافات و تفاوت‌های ایدئولوژیک با MSCDS دارد اما توانسته آتش‌بس با این گروه را در آنجا حفظ کند.

این فرارها یا دگرگونی در وفاداری از سوی برخی مبارزان داعش به‌دلیل این درک است که رهبری مرکزی داعش در عراق و سوریه از توان حمایت از ولایت‌ها در خارج از عراق و سوریه برخوردار نیست و این باعث می‌شود که گزینه‌های محلی- مانند انصارالشریعه- در جایگاه بهتری قرار گیرد. با توجه به شکست قریب‌الوقوع داعش در سرت، برخی از مبارزان این گروه در آنجا ممکن است بازگشت و الحاق به انصارالشریعه در درنه را انتخاب کنند یا به سایر گروه‌های جهادی در مرزهای جنوبی لیبی ملحق شوند. چنین جابه‌جایی‌ با توجه به حضور نیروهای ارتشی در اطراف شهر آسان نیست.